نرخ ارز پس از وقفه‌ای ۲ روزه مجدد صعودی شد؛ ماجرا چیست؟

خراسان: نرخ ارز پس از وقفه‌ای که دو روز قبل داشت، دیروز مجدد صعودی شد به طوری که برخی منابع از رسیدن نرخ آن در بازار تا ۳۱ هزار و ۷۰۰ تومان خبر دادند. به موازات نیز صرافی ملی، نرخ فروش ارز را تا ۳۱ هزار و ۶۰۰ تومان بالا برد تا هر چه بیشتر فضا برای سفته بازان ارزی تنگ‌تر شود. در این حال، تحلیل‌ها از تاثیر عوامل چند جانبه و حتی جدید بر رشد نرخ ارز در روز‌های اخیر خبر می‌دهد.

خبرگزاری فارس در این زمینه ضمن اشاره به مواردی نظیر کاهش هفت میلیارد دلاری صادرات غیر نفتی در شش ماه نخست امسال، کاهش سرعت تسویه معاملات را عاملی موثر بر ضعف عرضه ارز ارزیابی کرده و آورده است: میزان صادرات غیرنفتی در شش ماه اول امسال ۱۳.۵ میلیارد دلار بوده، اما میزان ارز دریافت شده توسط صادرکنندگان به دلیل کاهش سرعت تسویه معاملات، کمتر از این رقم بوده است.

این گزارش، همچنین به تاثیر کوتاه مدت ایفای تعهدات ارزی صادرکنندگان بر بازار ارز اشاره دارد و می‌افزاید: با وجود اقدام درست بانک مرکزی مبنی بر الزام صادرکنندگان به ایفای تعهدات ارزی آن ها، به دلیل این که بخش عمده این ارز‌ها در سال‌های ۹۷ و اوایل سال ۹۸ توسط صادرکنندگان مصرف شده است، صادرکننده برای ایفای تعهد خود مجبور به خرید ارز از بازار آزاد و افزایش تقاضای ارز در آن شد. هر چند که این ارز جمع‌آوری شده از بازار دوباره به چرخه اقتصادی باز می‌گردد، اما مسئله تفاوت این بازارهاست. یعنی صادرکننده از بازار آزاد ارز را خریداری کرده است، اما مصرف این ارز‌های جمع آوری شده در نهایت برای اموری مانند واردات اختصاص خواهد یافت. پس فرایند ایفای تعهدات ارزی صادرکنندگان فشاری را به بازار ارز وارد کرده است و خواهد کرد.
نقش بازار فردایی هرات در افزایش قیمت ارز
غیر از سه عامل یادشده، نکته جدیدی که درخصوص بازار ارز در این روز‌ها مطرح می‌شود، فشار بازار فردایی هرات بر نرخ‌های داخلی است. ماجرا از این قرار است که بعد از شکل‌گیری فضای تحریمی، بازار‌های ارزی و کانال‌های نقل و انتقالات و معاملات ارزی در چند منطقه به‌وجود آمد. این بازارها، سلیمانیه عراق، دبی امارات و هرات افغانستان بود. در این میان، مهاجران افغانستانی و نیاز آن‌ها به تبدیل ریال به ارز در کنار مبادلات مالی بین ایران و افغانستان باعث شکل‌گیری بازار ارزی هرات شد. اما این بازار به تدریج به سمت معاملات فردایی رفت. معاملات فردایی، معاملاتی هستند که خریداران و فروشندگان با قیمت امروز، برای پرداخت ارز در پایان روز یا فردای آن روز انجام می‌دهند. این در حالی است که پیشتر و با فعال بودن کانال مالی دبی، تاثیر نرخ در بازار ارز هرات برای بازار داخلی بسیار اندک بود و بیشتر این بازار نقش پیش‌بینی نرخ درهم دبی را برای بازار داخلی ایفا می‌کرد، اما با کاهش صادرات غیرنفتی و کاهش نقل و انتقالات از کانال دبی، کانال ارزی هرات نقش پررنگ‌تری برای بازار ارز ایران به وجود آورده است. ویژگی بازار هرات این است که به لحاظ زمانی زودتر از بقیه بازار‌ها باز می‌شود و به دلیل مراودات اجتماعی و ارتباطات فرهنگی ظرفیت اثرگذاری بیشتری برای بازار ارز کشور دارد.
مهاجرت دلالان ارز از سبزه‌میدان به هرات
گزارش یادشده حاکی از آن است که با فعال شدن بازار معاملات فردایی هرات، برخی دلالان ارز از سبزه میدان که چند سال اخیر قادر به ادامه فعالیت در این منطقه نبودند، به این بازار رفته و معاملات فردایی را در آن بازار توسعه داده‌اند. کار به جایی رسیده که مدتی است بازار فردایی هرات قیمت درهم را نیز بالا می‌برد و این مسئله را از سطح بازار داخل فراتر برده است.
لزوم بازتعریف نقشه ارزی
کارشناسان معتقدند اگر چه عامل اخیر یعنی بازار هرات، اساسی‌ترین نقش را در افزایش نرخ ارز در روز‌های اخیر ندارد، اما در دوره‌های بحرانی می‌تواند به یکی از عوامل تاثیرگذار تبدیل شود. با وجود این در نهایت راهکار اصلی برای کنترل بازار ارز، کاهش فشار تقاضا و افزایش منابع برای تامین نیاز‌های ارزی کشور است و این سوال بی‌پاسخ همچنان باقی ست که چرا مسیر‌های تنفس ارزی کشور در دوره قبلی تحریم‌ها به خصوص در شرق دور در دوره جدید تحریم‌ها مورد استفاده قرار نمی‌گیرد چرا که بازار‌هایی مانند بازار هرات که بازار چندان عمیقی نیز محسوب نمی‌شود تنها در صورتی می‌تواند روی قیمت ارز تاثیرگذار باشد که فرایند تامین نیاز ارزی با فشار زیادی مواجه باشد و از قدرت بازار داخلی در تامین نیاز‌ها کاسته شده باشد.