چهار بیماری همه‌گیر که تاریخ بشر را تغییر داد

همه‌گیری جهانی کووید۱۹ علاوه بر بیماری و مرگ و میر، مشکلات زیادی را - از جمله تعطیلی شهرها، فاصله‌گیری اجتماعی، کمبود برخی از کالاها، زیان اقتصادی، و و حتی درگیری‌های سیاسی - به دنبال آورده است.

ولی این نخستین بار در تاریخ نیست که بشر ناچار شده است با چنین مشکلاتی مقابله کند.

زندگی در دوران بیماری‌های همه‌گیر - از جمله طاعون سیاه در قرون وسطی و شیوع وسیع آنفلوآنزا در سال ۱۹۱۸ - شرایطی مشابه امروز، و حتی بسیار بدتر از آن، را به همراه داشت.

مجله «دیسکاور» به چهار همه‌گیری جهانی عمده در تاریخ مکتوب بشر و تاثیر آنها بر زندگی مردم، اشاره کرده است.

مرگ سیاه

طاعون سیاه، یا مرگ سیاه، که ظاهراً در اواسط قرن ۱۴ میلادی از نقطه‌ای در آسیا آغاز شد، به عنوان یکی از مرگبارترین و ویرانگرترین بیماری‌های همه‌گیر در تاریخ جهان ثبت شده است. این همه‌گیری در سال ۱۳۴۷ میلادی به شبه‌جزیره کریمه رسید. گمان می‌رود این بیماری - که باکتری آن روی پوست کَک‌های (حشرات بسیار کوچک) موجود لا‌به‌لای موی موش‌ها زندگی می‌کرد - به سایر نقاط اروپا و شمال آفریقا منتقل شد. اولین شیوع این بیماری حدود یک سوم تا دو سوم جمعیت اروپا در آن زمان - که حدود ۷۵ میلیون تا ۲۰۰ میلیون نفر بوده است - را از بین برد. این در حالی است که موج‌های مکرر شیوع این بیماری در برخی از نقاط جهان تا قرن‌ها ادامه داشت.

فیلیپ اسلاوین، استادیار تاریخ اقلیمی و قرون وسطی در دانشگاه استیرلینگ بریتانیا، می‌گوید: «آن [مرگ سیاه] واقعا چیزی بود که کووید۱۹ را در ابعادی نسبتاً ناچیز قرار می‌دهد.»

مرگ سیاه باعث آشفتگی‌های زیادی در جوامع اروپا شد. کشیش‌های محلی با راه انداختن مراسم مذهبی از خدای خود کمک می‌خواستند. برخی از افراد نیز به امید دفع بیماری، خودشان را در مقابل مردم شلاق می‌زدند.

برخی از شهرها فاصله‌گیری اجتماعی را با موفقیت به اجرا درآوردند. آقای اسلاوین می گوید احتمالاً به خاطر برخی از فاصله‌گیری‌های اجتماعی، تنها ۱۵ درصد از جمعیت میلان از بین رفتند.

یک شهر تاریخی در کشور کرواسی، که اکنون دوبروونیک نام دارد، یکی از اولین ابتکار‌های قرنطینه را در طول همه‌گیری طاعون سیاه در سال ۱۳۷۷ میلادی، بنیان‌ نهاد. این شهر همه تازه‌واردان را برای مدت ۴۰ روز به یک جزیره دور از ساحل می‌فرستاد.

سن سباستین در حال طلب دعا از عیسی مسیح برای نجات جان قبرکنی که به طاعون مبتلا شده است - اثری از نقاش بلژیکی، یوس لیفریکس ۱۴۹۷ - ۱۴۹۹

طاعون ژوستینین

حدود ۱۵۰۰ سال پیش، درست زمانی که امپراتوری بیزانس تحت سلطه امپراتور ژوستینین اول رو به شکوفایی بود، قسطنطنیه، پایتخت آن امپراتوری، گرفتار طاعون شد.

طاعون قسطنطنیه، موسوم به طاعون ژوستینین، شاید به اندازه طاعون سیاه دهه ۱۳۰۰ میلادی مرگبار و ویرانگر نبوده باشد، ولی با این حال بخش وسیعی از اروپا و امپراتوری بیزانس را فرا گرفت. این بیماری، که عامل آن همان باکتری طاعون سیاه بود، جنگ با امپراتوری ساسانی ایران را به طور موقت به عقب انداخت. حتی خود امپراتور ژوستینین اول نیز به این بیماری مبتلا شد، هرچند او بهبود یافت.

لی موردخای، تاریخدان در دانشگاه عبری اورشلیم می گوید طاعون بسیاری از جنبه‌های زندگی در امپراتوری بیزانس را تغییر داد. آداب و رسوم خاکسپاری سریع و با عجله انجام می شد و برخی از شهروندان دستبندهایی را که روی آن نامشان کنده‌کاری شده بود، به دست می‌کردند تا در صورت مرگ در خارج از خانه جسد آنها قابل شناسایی باشد.

برخی محققان معتقدند که بین ۲۵ تا ۵۰ درصد از جمعیت قسطنطنیه، یکی از بزرگرتین شهرهای جهان در آن زمان با جمعیتی حدود نیم میلیون نفر، در طول همه گیری جان دادند.

بومیان قربانی بیماری کوکولیسلی، اثری از یک هنرمند ناشناس قرن ۱۶ میلادی

اپیدمی کوکولیزتلی

هنگامی‌که بیماری کوکولیزتلی در مکزیکو سیتی کنونی شیوع پیدا کرد، مکزیک هنوز در بحبوحه آشفتگی‌های فرهنگی و اجتماعی ناشی از تصرف این کشور توسط اسپانیا و همه‌گیری آبله بود.

کریستینا وارینر، استادیار مردم‌شناسی در دانشگاه هاروارد آمریکا، می‌گوید، این بیماری که یک عفونت با تب بالا و خونریزی بود اثرات ویرانگری بر منطقه گذاشت و موجب مرگ ده‌ها میلیون نفر شد. سیستم درمانی نیز در آن زمان به دلیل شمار زیاد بیماران از پا درآمده بود.

خانم وارینر می گوید: «آنها قطعاً فکر می‌کردند که آخرالزمان فرا رسیده است.»  

همان طور که همه گیری جهانی کووید۱۹ موجب تعطیلی کارخانه‌های پردازش گوشت شد، همه‌‌گیری سال‌های ۱۵۰۰ میلادی نیز بر تولید مواد غذایی بر زندگی و معیشت مردم تاثیر گذاشت. تهیه آرد به طور گسترده‌ای در خانه‌ها و توسط اعضای خانواده انجام می‌شد، از دست دادن یک عضو خانواده می‌توانست بر کل خانواده تاثیر بگذارد، و بنا به نوشته تاریخ‌نویسان، مردم علاوه بر بیماری بر اثر گرسنگی هم می‌مردند.

سربازان مبتلا به آنفلوآنزای ۱۹۱۸در شهر فورت‌رایلی کانزاس

آنفلوآنزای سال ۱۹۱۸

فاجعه همه‌گیری آنفلوآنزای سال ۱۹۱۸ اغلب تحت الشعاع رویداد تاریخی جنگ جهانی اول قرار می‌گیرد؛ اما به احتمال زیاد شمار قربانیان آن همه‌گیری به مراتب بیش از قربانیان جنگ بود.

این بیماری اغلب به غلط «آنفلوآنزای اسپانیایی» نامیده می‌شود؛ چرا که روزنامه‌های اسپانیایی، برخلاف رسانه‌های سایر کشورهای درگیر جنگ، اخبار مربوط به شیوع این بیماری را سانسور نمی‌کردند.

جیم هریس، استاد تاریخ در دانشگاه ایالتی اوهایو، می‌گوید که ویروس آنفلوآنزای «آ» زیر گروه ان۱اچ۱ احتمالا موجب مرگ ۱۰۰ میلیون نفر شد.

آقای هریس می‌گوید، تجربه آن همه‌گیری بسیار مشابه تجربه کووید۱۹ بود. به گفته آقای هریس، در آن زمان نیز برخی کشورها و شهرها مرتکب اشتباهاتی شدند که به شیوع بیماری کمک کرد. میزان ابتلا به آن بیماری در مناطقی که موفق به تعطیلی شهرها نشده بودند، بسیار بیشتر بود. شهر فیلادلفیا در بحبوحه همه‌گیری یک رژه برگزار کرد و بالاترین میزان مرگ و میر سرانه را داشت و همزمان جابه‌جایی سربازان در طول جنگ به گسترش بیشتر بیماری دامن زد.