سفره کردی هنردست عشایر کرمانج خراسان شمالی

گلیم سفره کردی یکی از صنایع دستی خراسان شمالی است که در گذشته توسط اقوام عشایر کرمانج این استان بافته می‌شد.

به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از بجنورد ،  سفره کردی یک هنر خاص از بافته‌های منحصربه فرد زنان عشایر خراسان شمالی است و به عنوان هنری وصف ناپذیر مطرح است که نماد‌های اشتیاقی و ذوق و احساس آنان نسبت به طبیعت و تاریخ قومی و فرهنگی را در خود جای داده است. 

نقش‌های بافته شده نشان از عظمت فرهنگ، هنر، باورها، آداب و رسوم و تاریخ پر فراز و نشیب قومی کرد‌های این دیار را با خود به یدک می‌کشد. نماد‌ها در سفره کردی همگی بیانگر کرامت قومی و احترام به طبیعت است.

بیشتر بخوانید 

• افزایش ۶۶ درصدی تولیدات صنایع دستی عشایر خراسان شمالی

نگاره و نقوش سفره کردی در واقع نقش‌های کهنی هستند که در نوع خود بی‌نظیر هستند. نقش‌های بافته‌شده در این هنر بیشتر حیوان و انسان است، نماد‌ها در سفره کردی بیشتر نماد نوع زندگی و معیشتی و نظام اجتماعی و فرهنگی کرد‌های این دیار را در خود جای داده‌است.

این گلیم روزگاری به دلیل نقوش ویژه به‌کار رفته در آن وسیله‌ای مقدس تلقی می‌شد، اما امروزه به دلیل گرانی و وضعیت دشوار معیشتی افراد، به عنوان زیرانداز مورد استفاده قرار می‌گیرد. این زیرانداز که به خاطر نقوش زیبای حیوانات حلال گوشت، میوه‌های مختلف و غلات، به عنوان سفره ساکنان شهرستان‌های خراسان شمالی مورد استفاده قرار می‌گرفت، امروزه کاربردی جز زیرانداز ندارد.

سفره کردی خراسان شمالی در پنجمین جلسه شورای عالی سیاستگذاری ثبت آثار تاریخی و میراث ناملموس در سال ۱۳۹۱، در فهرست آثار ملی قرار گرفت و در دی ماه سال ۹۲ موفق به دریافت نشان اصالت یونسکو شد.

زن کرمانج کوه و خورشید را بر جان گلیم می‌نشاند تا گرمی و روشنی را به سیاه چادر زندگیش آورد و خدا قوتی باشد برای مردش که تازه از هی هی گوسفندان بازگشته است.

با خلق درخت و شکوفه‌هایش بر تار و پود گلیم نقش بهار و تلألوی دوباره زندگی را در رگ‌های افراد خانواده به گره می‌نشاند.

ستاره‌ای که درخشش آن، تاریکی آسمان و کوه را به درکرده، و زن پیر را در کوه‌های آلاداغ و شاه جهان به تحرک وا داشته است.

نقش عقاب که صلابت و ابهت ایل عشایر را در ذهن‌ها به تصویر می‌کشد تا مبادا روزی به دست فراموشی سپرده شود.

اکنون این هنر دست در بیشتر مناطق خراسان شمالی بافته می‌شود، تولید این صنعت دست در این استان آنقدر مهم و گسترده است که نام بجنورد مرکز خراسان شمالی عنوان شهر ملی گلیم را از آن خود کرده و حتی در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده است .

در ادبیات فارسی عموماً گلیم با زیلو یا جاجیم به یک معنی بکار رفته‌است، ولی به‌طور مشخص گلیم فرشی است که از بافتن پود بر تار‌هایی که بر دار افراشته تنیده شده‌است بافته می‌شود و از دستگاه کمکی نظیر ماسوره استفاده نمی‌شود که این مورد، تفاوت گلیم با زیلو یا جاجیم و انواع دیگر ذکر شده در ادبیات است.

گلیم در هر منطقه طرح مختص به خود را داراست و عموماً به عنوان فرش جل اسب، نوار چادر و سفره کردی به کار می‌رود.

دامنه وسیع نقوش بر روی گلیم سفره کردی

در بافت این گلیم، از نقوش و نگاره‌های ساده، بی پیرایه و زیبا استفاده‌های فراوانی می‌شود، دربافت گلیم  سفره کردی روش و قائده ثابت و تعیین شده‌ای برای استفاده و بهره جویی از نقوش وجود ندارد از این روی چیدمان نقوش، شکل و فرم موتیف‌ها بسته به انگیزه فردی بافنده، وضعیت روحی و شرایط زیستی او، ممکن است تغییر یابد.

نقوش و نگاره‌های گلیم خراسان شمالی در پنج دسته بندی مشخص تجزیه و تحلیل می‌شود، نقوش هندسی، جانوری، گیاهی، انسانی ونقوش اسطوره ای.

این نقوش که در نوع خود سمبل‌هایی دیرپا و دارای ریشه هستند، معرف زندگی وحتی حالات روحی بافنده‌ها بوده و درشناسایی قدمت و اصالت آثار بافته شده جنبه کلیدی دارند.

همچنین محیط طبیعی، باور‌های فکری، مولفه‌های فرهنگی، نوع نگاه و سلیقه بافندگان ازعواملی هستند که درخلق نقوش ونگاره ه موثر بوده اند.

چین، جاگل، هیو، قایخ، زولی، زی، پژ، چوچک، زون، بوته، بوته قایخ، بوته گلی، شه، منات، شالچه، مشک، جیران، ریوی، ده وه، مریشک، هستک، استنک، دیک، ترمانیک، هفشان، دار، گیزانیک و... ازجمله اسامی موتیف‌ها نقش‌ها ونگاره‌های گلیم سفره کردی است.

 شهر آشخانه، فعال‌ترین شهرستان در تولید دستبافت 

سفره کردی با بافت پیچ منحصر به عشایر خراسان شمالی در گذشته بخاطر نفوذ ناپذیری در برابر نم و رطوبت وسیله ای مناسب برای نگهداری نان در میان عشایر محسوب می‌شد، از این رو به عنوان ((سفره کردی)) معروف شده است. این دستبافته به علت زیبایی و داشتن نقش‌های پرمایه و نگاره‌های پر مفهوم مورد توجه است شکل ظاهر سفره کردی تشکیل شده است از یک حاشیه که بوسیله انگشتانه‌ها به متن متصل می‌شود و در متن سفره کردی نماد‌های هندسی، جانوری، گیاهی و بافته می‌شود.

این گلیم بسیار ظریف، پشمی است و رنگ‌های متنوعی نیز در آن به‌کار رفته است، آشخانه به عنوان یکی از فعال‌ترین شهرستان‌های خراسان شمالی در تولید این دستبافته محسوب می‌شوند.

نماد‌ها در سفره کردی همگی بیانگر کرامت قومی و احترام به طبیعت است، نگاره و نقوش سفره کردی در واقع نقش‌های کهنی هستند که در نوع خود بی‌نظیر هستند. نقش‌های بافته‌شده در این هنر بیشتر حیوان و انسان است، نماد‌ها در سفره کردی بیشتر نماد نوع زندگی و معیشتی و سیستم اجتماعی و فرهنگی کرد‌های این دیار را در خود جای داده‌است.

نماد نقوش سفره کردی 

نقوش حیوانی:
جیرانی
نماد باروری و قدرت که بافنده با یادآوری گروه‌های شکار حیوان ستایش خود را نسبت به پروردگار برای استواری روزی در سفره خود اعلام می‌کنند.
شتر
نماد بزرگی در بین اقوام کرد که گاه جهیزیه عروس را می‌بردو گاهی به صورت چند رأس شتر که افسار اولین آن‌ها در دست دختری کرد می‌باشد، به هنگام کوچ زیبا‌ترین و شجاع‌ترین دختر ایل افسار اولین شتر را در دست می‌گیرد.
کلاغ
خوش خبر و پرنده‌ای جاوید که به صورت چهارتایی در اغلب سفره کردی‌ها دیده می‌شود.
مرغابی
نماد سالی پر آب و پر برکت.
خروس
بیدار کننده مومن و دور کننده بلاو کدورت
درخت
اعتقاد به مقدس بودن درختان کهن و باور به این که واسطه‌ای میان خدا و خلق حاجت‌مندان و از ایران باستان نشأت می‌گیرد. این باور برای آن است که درخت از بهشت آمده است، پس درخت در سفره کردی به کار نمی‌رود که فقط یک نقش در متن آن باشد بلکه ریشه در اعتقادات دارد. کرد‌ها به درختان از جمله درخت ارس احترام زیادی می‌گزارند تا به آن جا که پارچه‌های رنگی را که هریک بر خود حاجتی دارند بر شاخه ها‌ی آن گره می‌زنند.

 

دریافت مهر اصالت یونسکو

محمد رضا قهرمانیان سرپرست معاونت صنایع دستی  خراسان شمالی  از دریافت مهر اصالت برای اثر سفره کردی استان در شورای جهانی صنایع دستی سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد در نشست ۲۰۱۶ کویت خبر داد.

قهرمانیان افزود: سفره کردی خراسان شمالی اثر 'اقدس شادکام بریمانلو' است که موفق به دریافت مهر اصالت یونسکو به همراه ۹ اثر دیگر کشورمان شده است.

مهر اصالت یونسکو گواهینامه‌ای است که از طرف دفاتر منطقه‌ای یونسکو به صنایع دستی اصیل و با کیفیت هنرمندان و صنعتگران تعلق می‌گیرد.

یونسکو به دنبال پایه گذاری مکانیزمی برای کیفیت صنایع دستی است تا از این طریق محصولی باکیفیت در اختیار خریدار قرار دهد. همچنین شناخته شدن و عرضه آثار هنرمندان با مهر و امضای خودشان در سراسر جهان از دیگر اهداف یونسکو عنوان شده است.

آثاری موفق به دریافت مهر اصالت یونسکو می‌شوند که نشان دهنده هویت فرهنگی و ملی کشورشان باشند و همچنین به کاربردن خلاقیت در طرح اثر، روش تولید و استفاده از موادطبیعی قابل بازیافت در ساخت آن‌ها از دیگر معیار‌های قابل توجه برای دریافت مهر اصالت است.

او از  روستای الست در شهرستان اسفراین به عنوان "روستای ملی گلیم " نام برد .

عشایر خراسان شمالی با جمعیتی بیش از ۳۰ هزار نفر در قالب ۲ ایل زعفرانلو و شادلو و ۳۸ طایفه زندگی می‌کنند.

نویسنده گزارش: الهه دهستانی

انتهای پیام/ه