ترکیه در قبرس شمالی به دنبال چیست؟

انتخابات ریاست جمهوری در قبرس شمالی به مرحله دوم رسیده و قرار است یکشنبه ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ رقابت میان دو نامزد، مصطفی آکینجی و ارسین تاتار جریان داشته باشد.

گوترش دبیرکل سازمان ملل اعلام کرده که با توجه به نتیجه انتخابات در رابطه با مذاکرات چندجانبه گام‌های مهم و سازنده‌ای را برخواهد داشت. باید گفت که در این مرحله از شرایط بحران‌زای سیاسی، نقش سازمان ملل در منطقه مدیترانه شرقی قابل تقدیر است.

گفتنی است که انتخابات ریاست جمهوری قبرس شمالی که در ۱۱ اکتبر ۲۰۲۰ برگزار شد، به دلیل عدم کسب اکثریت آرای مأخوذه به دور دوم موکول شد. آنچه در این انتخابات بیش از هر چیزی جلب توجه می کند، تفاوت دیدگاه سیاسی آنها در رابطه با آینده قبرس شمالی است.

مصطفی آکینجی معتقد به پیوند دو بخش قبرس بر اساس دولت فدرال است و نهایت تلاش خود را در دوره خود در سال ۲۰۱۷ در مذاکرات کرانس مونتانا به انجام رساند، ولی مخالفت ترکیه در عدم امکان خروج نیروهای نظامیش از بخش شمالی قبرس باعث شد که مذاکرات طولانی میان رهبران دو بخش قبرس بی‌نتیجه خاتمه یابد.

او در شرایط کنونی نیز در کمپین تبلیغاتی خود پیوسته از پیوند دو بخش قبرس و برخورداری از حقوق مسلم سیاسی، اقتصادی، اجتماعی همسان دفاع می‌کند. این در حالی است که ارسین تاتار رقیب او مورد حمایت دولت ترکیه و مایل به جدایی بخش شمالی و داشتن دولتی مستقل در جزیره قبرس است که دقیقاً منطبق با خواسته ترکیه است.

پیش از انتخابات مرحله اول، مداخله دولت ترکیه به وسیله سفارت آن کشور در نیکوزیا منجر به اعتراضات طرفداران آکینجی شد که سفارت ترکیه ادعاهای در این باره را تکذیب کرد. اما در مراسم راه‌اندازی مجدد جریان انتقال آب از ترکیه به جزیره قبرس که از اوایل سال جاری مسیر موجود در عمق دریای مدیترانه دچار مشکل فنی شده بود، رجب طیب اردوغان طی کنفرانس مطبوعاتی مشترک با ارسین تاتار، نخست‌وزیر قبرس شمالی حمایت ضمنی خود را از او آشکار ساخت.

در همین حال ترکیه در آستانه انتخابات از گشایش شهر توریستی واروشا (ماراش) در نزدیکی فاماگوستا خبر داد. این شهر از زمان نبردهای ۱۹۷۴ به صورت مخروبه باقیمانده و به شهر ارواح لقب گرفته و علیرغم داشتن بهترین هتل‌ها، امکانات توریستی و املاک متعلق به ستارگان هالیوود و رهبران سیاسی، با اشغال ترکیه همه ساختمان‌ها ترک شده و تا به امروز تنها ساختمان مربوط به نیروهای حافظ صلح سازمان ملل در منطقه سبز مستقر است.

بر اساس قطعنامه ۵۵۰ شورای امنیت سازمان ملل در سال ۱۹۸۴ این شهر متعلق به صاحبان اصلی است و هرگونه تلاش برای اسکان افرادی غیر از اهالی بومی و یا فاماگوستا در این شهر غیر قابل قبول است. به همین دلیل جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و تعدادی از رهبران کشورهای اروپایی مانند آلمان و فرانسه در کنار یونان چنین اقدامی توسط ترکیه را دامن زدن به ماجراجویی‌های جدید و افزایش تنش قلمداد کردند.

آنچه از ماهیت ماجرا بر می‌آید اینکه در آستانه انتخابات قبرس شمالی، دولت ترکیه با گشایش منطقه واروشا (ماراش) تلاش کرده عمل مذکور را به نوعی دستاوردی از دولت کنونی قبرس شمالی به رهبری ارسین تاتار توجیه کند تا افکار عمومی جامعه را به حمایت از نامزد حزب اتحاد ملی به رهبری تاتار وا دارد.

پیرو این ماجرا حمایت علنی ترکیه از ارسین تاتار در پرده‌ای دیگر در حال تکمیل است. به طوری که اردوغان روز چهارشنبه ۱۴ اکتبر اعلام کرد که در روز ۱۷ اکتبر، یک روز مانده به انتخابات مرحله دوم اقدام به اعلام خبر مهمی در رابطه با کشف منابع گازی در سواحل قبرس شمالی خواهد کرد.

البته بیش از یکسال است که ترکیه با اعزام کشتی‌های فاتح، بارباروس خیرالدین پاشا، یاووز به مدیترانه شرقی برای اکتشاف منابع هیدروکربن تلاش می‌کند. علیرغم اعتراضات جامعه جهانی و مقامات سیاسی کشورهای منطقه مدیترانه و اتحادیه اروپا، ترکیه بر خواسته خود اصرار داشته و حضور خود در آب‌های مدیترانه شرقی را ناشی از حقانیت خود در استفاده از حدود مرزهای دریایی خود بر اساس حقوق بین‌الملل می‌داند.

اما آنچه در گیرودار مناقشات لفظی میان آنکارا با یونان و نیکوزیا و حتی پاریس آشکار است اینکه، ترکیه اولویت خود را برای ماندن در قدرت منطقه‌ای تعریف کرده است. از این رو آینده جزیره قبرس، ترک‌های موجود در بخش شمالی و تثبیت منافع ملی و بین‌المللی ترکیه کاملاً مرتبط با تحولات قبرس است. حمایت آنکارا از ارسین تاتار به عنوان فردی که شرط عدم ادغام دو بخش قبرس را در راستای اهداف ترکیه می‌داند، طبیعی به نظر می‌رسد.

چرا قبرس شمالی برای ترکیه اهمیت دارد؟

از سال ۱۹۷۴ که بخش شمالی قبرس به وسیله نیروهای نظامی ترکیه اشغال شده است، تا به امروز بر تعداد نیروهای نظامی ترکیه در جزیره افزوده شده و بیش از ۵۰ هزار نیرو در آنجا حضور دارند. ترکیه برای اینکه از محدودیت و حبس شدن در سواحل خود در مدیترانه رهایی یابد نیازمند حضور ممتد نظامی در قبرس شمالی است. از زمان اشغال آن جزیره ترکیه خود را ضامن امنیت بخش ترک‌نشین می‌شمارد.

ترکیه در دوران اردوغان بر اساس شاخصه‌های منتهی به نتیجه برنامه‌ریزی برای سال ۲۰۲۳ و توسعه قدرت دریایی و حاکمیت بر آبها همچون دوران عثمانی حرکت می‌کند و بر همین اساس ژنرال‌های ترک مفهوم «میهن آبی» را به خوبی در میان جامعه جااندازی کرده و با توسل به رسانه‌ها آن را به افکار جهانیان نیز القا می‌کنند.

در این راستا قبرس شمالی به عنوان بخش از میهن آبی برای ترکیه از اهمیت بسیاری برخوردار است. زیرا ترکیه در صورت موفق شدن ارسین تاتار در انتخابات ریاست جمهوری خواهد توانست آینده سیاسی قبرس شمالی را بر اساس جدایی مطلق از ایده وحدت قبرس رقم بزند.

ترکیه تلاش می‌کند با توسل به تصمیمات دولت آینده قبرس شمالی قضیه استقلال و به رسمیت شناخته شدن بخش شمالی را در پلتفرم‌های مختلف سیاسی محقق سازد. به طوری که در طول ۴۶ سال با انتقال اتباع خود و کوچ‌های سیاسی سعی کرده که بافت جمعیتی قبرس شمالی را تغییر دهد و این جمعیت قادرند تأثیر عمده‌ای در انتخابات و تعیین سرنوشت سیاسی قبرس شمالی داشته باشند.

ترکیه با تکیه بر تجربه تاریخی در موضوع استان هاتای (ختای) که توانسته بود با هجرت ترک‌های غیر عرب به این استان با مرکزیت انتاکیه از تأثیر جمعیت اصلی عرب سوری جلوگیری کند، ، بعید نیست که سناریوی مشابهی را برای قبرس شمالی تدوین کرده باشد. در آن زمان ترکیه به مرور شمار جمعیت ترک در منطقه را که در حدود ۳۹ درصد بود به بالای ۶۳ درصد رساند و در نهایت در سال ۱۹۳۹ در یک رفراندوم و با تکیه بر پاسخ مثبت ترک‌ها، استان ختای را ملحق کرد.

در قبرس شمالی نیز طی چندین دهه شمار ترک‌های مهاجر با تمهیدات آنکارا افزایش یافته‌اند و اکنون تعداد اتباع ترکیه در قبرس شمالی از ساکنان بومی به مراتب بیشتر است که این میزان از جمعیت می‌تواند در آینده طی رفراندومی همسان برای استقلال سیاسی و یا الحاق قبرس به ترکیه مؤثر واقع شود.

از سوی دیگر جزیره قبرس از نظر ژئواستراتژیک و ژئوپلتیک برای ترکیه اهمیت بسزایی دارد. زیرا حضور نیروهای نظامی که در واقع بازوی اقدام سریع در مقابله با هر نوع تهدید و یا اقدام عاحل در خاورمیانه، شمال آفریقا و برخورداری از قدرت مانوردهی در کانال های مهم اطراف ترکیه محسوب می شود، ترکیه را در برتری نظامی- سیاسی قادر می‌سازد.

به عبارتی ترکیه با حضور در قبرس قادر است بر سه قاره آفریقا، قلب خاورمیانه و شرق اروپا تسلط داشته باشد. به همین خاطر آنکارا برای تثبیت موقعیت استراتژیکی خود در جغرافیای مدیترانه شرقی در نوامبر ۲۰۱۹ توافق‌نامه حریم دریایی را با دولت وفاق ملی لیبی به رهبری فائز السراج به امضا رساند که بر اساس آن آنکارا قادر شده دایره حفاری‌های خود در مدیترانه را به دور از مرزهای دریایی خود گسترش دهد و تا سواحل شمال شرق لیبی دسترسی داشته باشد.

هر چند یونان و مصر همین ترفند را در برابر ترکیه عملی ساختند تا خط تقاطعی را ایجاد کنند ولی ترکیه با تکیه بر موقعیت حدود جغرافیایی و اعلام رسمی توافق‌نامه به سازمان ملل می‌خواهد با تثبیت پایه‌های قدرت سیاسی در قبرس شمالی به اولویت خود در تداوم قدرت در منطقه جامه عمل بپوشاند.

ترکیه علیرغم اینکه در جبهه‌های مختلفی اعم از لیبی، سوریه، عراق و حتی در قفقاز حضور دارد، سعی می‌کند موقعیت حساس خود را به عنوان تعیین‌کننده توازن قدرت و یکی از فاکتورهای مؤثر در امنیت منطقه‌ای نشان دهد. زیرا این کشور در جغرافیای آفرو-اوراسیا از موقعیت حساسی برخوردار است.

مادامی که ترکیه نتواند در مدیترانه شرقی قدرت خود را تثبیت کند، در دیگر جبهه‌ها هم شکست خواهد خورد. به خصوص در شرایطی که رقابت بر سر انرژی و ترانزیت مطرح است. به همین خاطر آینده سیاسی قبرس شمالی و روی کار آمدن دولتی که دست به سینه تحت فرمان آنکارا باشد برای دولتمردان ترکیه اهمیت ویژه دارد.