ایران: تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل پایان یافت

وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران روز یکشنبه ۲۷ مهر (۱۸ اکتبر) تحریم تسلیحاتی شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران را "پایان‌یافته" اعلام کرد. در بیانیه وزارت خارجه آمده است: «از امروز، همه محدودیت‌های انتقالِ اقلام تسلیحاتی به و از جمهوری اسلامی ایران و همچنین اقدامات و خدمات مالی مرتبط با آن و تمامی ممنوعیت‌‌های ورود یا عبور از قلمرو دولت‌های عضو ملل متحد که پیش از این علیه برخی از شهروندان و مسئولین نظامی ایران تحمیل شده بودند، به صورت خودکار خاتمه یافت.»

وزارت خارجه ایران هم‌چنین گفته است، طبق توافق‌نامه "برجام"، "اختتام قطعی و بدون قید و شرط محدودیت‌های تسلیحاتی و ممنوعیت‌های مسافرتی مستلزم هیچگونه تصویب قطعنامه‌ی جدیدی نیست و هیچ نیازی به صدور بیانیه و یا هیچ اقدام دیگری از سوی شورای امنیت ملل متحد ندارد".

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل پس از ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت در سال ۲۰۰۶ میلادی (۱۳۸۶ خورشیدی) - در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد - و با تصویب اولین قطعنامه شورای امنیت علیه ایران آغاز گشت.

قطعنامه ۱۷۴۷، نخستین مصوبه شورای امنیت علیه جمهوری اسلامی بود که در مارس ۲۰۰۷ (اسفند ۱۳۸۶) به تصویب رسید و سرآغاز تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران شد. این تحریم‌ها به تدریج تا تصویب قطعنامه ۱۹۲۹ در ژوئن ۲۰۱۰ ادامه یافت.

بیشترین تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران با تصویب قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت اعمال شد. طبق این قطعنامه‌ها، کشورهای عضو سازمان ملل از فروش هر گونه اسلحه تهاجمی و دفاعی و  یا آموزشی به ایران و یا خرید از آن کشور منع شدند.

تحریم‌های تسلیحاتی تنها بخشی از تحریم‌های مندرج و مصوب در این قطعنامه‌ها بودند، بقیه تحریم‌ها حوزه‌های اقتصاد و امور مالی و بانکی و صنعتی را دربر می‌گرفت. در بیانیه وزارت خارجه جمهوری اسلامی آمده است که ایران اکنون می‌تواند سلاح و تجهیزات را بدون محدودیت قانونی و "براساس نیازهای دفاعی خود" بدست آورد.

ایران با این "دستاورد" چه می‌تواند بکند؟

حسن روحانی و اعضای دولت او از مدت‌ها پیش در انتظار  روز ۱۸ اکتبر و پایان تحریم تسلیحانی ایران به عنوان یکی از "دستاوردهای برجام" بودند. روحانی از چند روز پیش، فرارسیدن چنین روزی را به مردم تبریک گفته بود. او هفته گذشته در یکی از جلسات دولت گفت: «آن‌هایی که می‌گویند "برجام برای ما چه کرده است؟"، بدانند که این یکی از کارهای برجام است و تحریم تسلیحاتی را برداشت. از یکشنبه می‌توانیم اسلحه‌مان را به هر کسی که می‌خواهیم بفروشیم و از هرکس هم که می‌خواهیم اسلحه بخریم.»

جواد ظریف نیز در نخستین ساعت پس از پایان مهلت مقرر در قطعنامه ۲۲۳۱ درباره تحریم تسلیحاتی ایران، در توئیتی نوشت: «از امروز جمهوری اسلامی ایران می‌‌تواند هرگونه سلاح و تجهیزات لازم را، از هر منبعی، بدون محدودیت قانونی و صرفاً براساس نیازهای دفاعی خود تهیه کند و همچنین می‌تواند بر مبنای سیاست‌‌های خود تسلیحات دفاعی صادر کند.»

حسام‌الدین آشنا مشاور رسانه‌ای حسن روحانی حتی ادعا کرده، "حملات روزهای اخیر به رئیس جمهور برای در سایه‌قرار دادن و حاشیه‌راندن یکی دستاوردهای برجام، یعنی پایان تحریم تسلیحاتی ایران بوده است". آشنا در تويیتی نوشت: «نکند این همه فحاشی‌ها و تهدیدها برای به حاشیه راندن واقعیتی به نام "شکسته شدن حصر تسلیحاتی ایران" باشد.»

اشاره حسام‌الدین آشنا از جمله به مجتبی ذوالنوری، نماینده و رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس است که چند روز پیش گفته بود، اکثریت قاطع ملت به کمتر از "عزل و مجازات" حسن روحانی راضی نیستند. او خطاب به روحانی گفت "اگر ملاک رای اکثریت مردم باشد، خامنه‌ای باید دستور دهد هزار بار شما را اعدام کنند".

اما ایران برای بهره‌گیری از این "دستاورد" برجام، مشکلات جدی دارد و به‌نظر می‌رسد رفع تحریم‌های تسلیحاتی احتمالا حاصل چندانی برای ایران نخواهد داد.

مشکل نخست مخالفت آمریکا با پایان تحریم‌های تسلیحاتی ایران است. آمریکا مخالف برداشتن این تحریم‌هاست و از هفته‌ها پیش با فعال‌کردن "مکانیزم ماشه" در صدد جلوگیری از پایان تحریم‌های تسلیحاتی ایران است. هر چند تلاش‌های آمریکا در شورای امنیت برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران ناموفق بود، اما این کشور گفته با حربه تحریم مانع از آن خواهد شد که ایران بتواند از کشورهای دیگر تجهیزات نظامی بخرد.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

مشکل دوم جمهوری اسلامی بی‌پولی است. تحریم‌های یکجانبه آمریکا به ویژه در حوزه صادرات نفت و امور بانکی، ایران را از نظر اقتصادی و مالی و بانکی چنان فلج کرده که پولی برای خرید تسلیحات و نقل و انتقال بانکی ندارد.

با این‌حال حتمالا روسیه و چین کشورهایی هستند که مایلند به ایران تجهیزات نظامی بفروشند. روسیه در ماه سپتامبر اعلام کرد که پس از انقضای تحریم‌های تسلیحانی، همکاری نظامی خود را با تهران گسترش خواهد داد. پکن نیز هم از آمادگی برای فروش سلاح به ایران پس از ۱۸ اکتبر خبر داده است.

معاملات تسلیحاتی روسیه و چین با ایران اگر انجام گیرد، احتمالا به صورت مبادله نفت در ازای دریافت تسلیحات خواهد بود. اما این همکاری‌ها برای چین و روسیه بدون هزینه نخواهد بود و این کشورها با فشارهای آمریکا و اسرائیل و متحدان منطقه‌ای آنها روبرو خواهند شد.

در مورد فروش تسلیحات نیز باید گفت، ایران تاکنون تنها تامین‌کننده اسلحه و مهمات برای گروه‌های نیابتی خود در منطقه بوده و این کار نیز بدون دریافت پول و به هزینه مردم ایران انجام ‌شده و ادامه دارد. گروه‌هایی مانند حزب‌الله لبنان نه تنها تسلیحات رایگان، بلکه دیگر هزینه‌های زندگی و فعالیت خود را نیز از ایران دریافت می‌کنند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  شورشیان حوثی‌ در یمن

  یمن یکی از کشورهای منطقه است که جنگ داخلی در آن ابعاد منطقه‌ای یافته است و کشورهای رقیب یعنی ایران و عربستان سعودی به صورت فعال در آن شرکت دارند. ایران خود را حامی حوثی‌ها می‌داند که با عنوان "انصارالله" شناخته می‌شوند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  حوثی‌ها و حملات موشکی به عربستان

  آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد در اواسط ژوئن ۲۰۲۰ در گزارشی به شورای امنیت خبر داد که موشک‌های کروز و تجهیزاتی که در حمله به تاسیسات نفتی آرامکو و فرودگاه بین‌المللی ابها عربستان سعودی، و دست‌کم دو حمله پیش از آن استفاده شده "منشا ایرانی" داشته‌اند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  تماس‌های رسمی حوثی‌ها و مقامات ایران

  تحولاتی که درسال ۲۰۱۰ به "بهار عربی" موسوم شد، سبب تغییراتی در آرایش نیروهای سیاسی در بسیاری از کشورهای عربی از جمله یمن شد. پس از تصرف صنعا برخی از مقام‌های حوثی به ایران سفر کردند. بسیاری از رهبران حوثی روابط نزدیکی با روحانیون شیعه در ایران دارند. کارشناسان سازمان ملل می‌گویند که ایران به حوثی سلاح، پول ارسال می‌کند و کارشناسان نظامی ایران در یمن حضور دارند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  جنگ ریشه‌دار قومی یا جنگ نیابتی در یمن

  یمن که در دوران جنگ سرد به یمن جنوبی و یمن شمالی تفسیم شده بود، پس از وحدت نتوانست مشکلات قومی خود را حل کند. در حال حاضر نیز گروه‌های مختلف یمنی با منافع و اهداف متفاوت روبروی یکدگیر صف‌آرایی کرده‌اند. اما عربستان و متحدانش از یکسو و ایران از سوی دیگر، یمن را به کانون یک جنگ نیابتی بدل کرده‌اند. به گفته سازمان ملل تا کنون بیش از ۲۰۰ هزار نفر بر اثر جنگ یا پیامدهای پس از جنگ کشته شده‌اند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  گروه‌های شبه‌نظامی در عراق

  سقوط صدام حسین و نا‌كارآمدی سیاستمداران عراقی زمینه مناسبی را برای دخالت‌های جمهوری اسلامی در این کشور فراهم کرد. برخی از گروه‌های شیعه عراقی که در زمان جنگ ایران و عراق به ایران آمده بودند، ساختارهای تشکیلاتی خود را حفظ کردند و با کمک جمهوری اسلامی به گروه‌های سیاسی و شبه‌نظامی فعال در عراق بدل شدند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  همکاری نزدیک با ایران

  برخی از گروه‌های شیعه عراقی پنهان نمی‌کنند که با جمهوری اسلامی مناسبات نزدیکی دارند و سیاست‌های خود را با نظر ایران تنظیم می‌کنند. ایران از این گروه‌ها به عنوان اهرم فشار بر سیاستمداران عراقی استفاده می‌کند. از سوی دیگر جمهوری اسلامی در نزاع خود با آمریکا از این نیروها نیز بهره می‌گیرد.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  شبه‌نظامیان شیعه و جنگ علیه داعش

  پیروز‌های اولیه داعش در عراق و سوریه نشان داد که دولت‌های مرکزی در این کشورها عاجز از بسیج عمومی علیه این افراط‌گرایان هستند. دولت عراق که هم‌چنان به طور عمده از سیاستمداران شیعه تشکیل شده با نادیده گرفتن منافع اقلیت سنی راه برای نارضایتی سنی‌ها در این کشور باز کرد و مناطق شمالی و شرقی عراق به راحتی به دست نیروهای داعش افتاد. در سال ۲۰۱۶ شبه‌نظامیان شیعه در جنگ علیه داعش نقشی فعال داشتند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  نزدیکی سپاه قدس و حشد‌الشعبی

  قاسم سلیمانی، فرمانده وقت سپاه قدس و ابومهدی مهندس از رهبران حشد الشعبی از جمله کسانی بودند که در عملیات "آذرخش کبود" توسط نیروهای آمریکایی در عراق در ژانویه ۲۰۲۰ کشته شدند. مقامات آمریکایی بارها هشدار داده بودند که قاسم سلیمانی به طور مستقیم و غیرمستقیم نقشی اساسی در حمله به نیروهای آمریکایی مستقر درعراق داشته است.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  شبه‌نظامیان عراقی تحت فرماندهی سپاه

  گروه‌های شیعه شبه‌نظامی با انگیزه‌های متفاوتی در عراق شکل گرفته‌اند. این گروه‌ها، از عصائب اهل حق گرفته تا سپاه بدر، بنا به مصلحت‌ها و ضروت در امور مختلفی دخالت می‌کنند. آمریکا به گروه‌های شیعه عراقی تحت کنترل ایران عنوان "گروه‌های ویژه" را داده است. همه این گروه‌ها به درجات معینی در راستای منافع ایران عمل می‌کنند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  جنگجویان خارجی تحت فرماندهی سپاه

  ایران از جنگجویان خارجی در جنگ سوریه استفاده می‌کند. نیروهای شیعه افغان موسوم به لشکر فاطمیون از داوطلبانی تشکیل شده که برای تثبیت رژیم بشار اسد به سوریه اعزام شدند. ایران از این نیروها به عنوان مدافعان حرم نام می‌برد. در مورد شمار لشکر فاطمیون ارقام متفاوتی از ۱۲ تا ۴۰ هزار نفر یاد می‌شود. اما بنا به گفته یکی از رهبران این لشکر در سال ۲۰۱۸ حدود ۲ هزار از آنان کشته و ۸ هزار نفر زخمی شده‌اند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  جنگجویان که به آنان اعتمادی نیست

  برخی از نیروهای فاطمیون که به دلایل مختلف به افغانستان بازگشته‌اند، بنا به گفته مقامات افغانستان می‌توانند سبب بی‌ثباتی در این کشور شوند. بنا به گزارش‌های مختلف، افغان‌ها اغلب به دلیل فقر و بیکاری به لشکر فاطمیون پیوسته‌اند. برخی‌ها از آنها در ایران زندگی می‌کنند، اما هزاران نفر از آنان به افغانستان بازگشته‌اند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  زینبیون، جنگجویان شیعه پاکستانی

  در صفوف جنگجویان خارجی در سوریه اتباع پاکستانی نیز تحت لشکر زینبیون حضور دارند. گرچه این گروه در آغاز وظیفه اصلی خود را دفاع از "حرم زینب" دختر امام اول شیعیان می‌دانست، اما در بسیاری از جبهه سوریه در صف مقدم علیه مخالفان اسد وارد جنگ شده است.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  زینبیون، آوارگان افغان در پاکستان

  به گفته سایت‌های وابسته به سپاه پاسداران، بخش اعظم لشکر زینبیون (برخی آن را تیپ زینبیون می‌نامند) از آوارگان افغان هستند که در پاکستان زندگی می‌کنند. این افغان‌ها شامل شیعیان هزاره می‌شوند که در شرایط بسیار بدی درپاکستان روزگار می‌گذرانند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  محمدحسین باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی در حلب

  مقامات ایرانی مدعی‌اند که نیروهای نظامی این کشور تنها به عنوان مستشاران نظامی در سوریه عمل می‌کنند و نقشی مستقیم در عملیات جنگی ندارند. اما تا کنون ده‌ها نفر از فرماندهان سپاه در نبردهای سوریه کشته شده‌اند. اسرائیل نیز تا کنون صدها بار مواضع نیروهای ایرانی و متحدانش را در سوریه هدف قرار داده است.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  حزب‌الله لبنان، متحد استراتژیک سپاه

  جمهوری اسلامی ایران در نحوه همکاری و اعتماد به گروه‌های خارجی به گونه‌های مختلف عمل می‌کند. شکل‌گیری حزب الله لبنان از آغاز توسط نیروهای ایرانی صورت گرفت. ایران از طریق این گروه شیعه در جنوب لبنان، رویارویی غیرمستقیم با اسرائیل دارد.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  حزب‌الله و عمق استراتژیک جمهوری اسلامی

  مقامات مختلف جمهوری اسلامی بارها اعلام کرده‌اند که عمق استراتژیک ایران در غرب تا دریای مدیترانه است. سیاست "نابودی اسرائیل" از یک سو و بلندپروازی‌های ایدئولوژیک جمهوری اسلامی از سوی دیگر توجیه‌ای برای حضور ایران در لبنان تلقی می‌شود.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  حزب‌الله در سوریه

  بر خلاف گروه‌های فلسطینی مورد حمایت ایران که تنها در غزه و کرانه باختری فعال هستند، حزب‌الله نه تنها در لبنان سیاستی منطبق با خواست‌های جمهوری اسلامی را نمایندگی می‌کند، بلکه یکی از بازوهای نظامی ایران در منطقه به حساب می‌آید. هزاران نفر از نیروهای حزب‌الله تا کنون در جنگ سوریه شرکت داشته‌اند. به گفته محافل غربی کارشناسان نظامی حزب‌الله در یمن نیز در کنار ایران حوثی‌ها را آموزش می‌دهند.