'امام حسن'، کلیدواژه درگیری جدید در سیاست ایران

'امام حسن'، کلیدواژه درگیری جدید در سیاست ایران

• حسین باستانی
• بی بی سی

۶ ساعت پیش

منبع تصویر، Khamenei.ir

توضیح تصویر،

واکنش گسترده به سخنان حسن روحانی در تجلیل از "صلح امام حسن"، در حالی ادامه دارد که چندی پیش تجلیلی کمابیش مشابه، به نقل از آیت الله خامنه ای منتشر شده بود

واکنش گسترده به سخنان حسن روحانی در تجلیل از "صلح امام حسن"، در حالی ادامه دارد که چندی پیش تجلیلی کمابیش مشابه، به نقل از آیت‌الله خامنه‌ای منتشر شده بود.

رئیس جمهور ایران چهارشنبه ۲۴ مهر، با ذکر اینکه "از امام حسن باید یاد بگیریم" گفت حسن بن علی در پاسخ به منتقدان صلح با معاویه استدلال کرد "اکثریت قاطع جامعه صلح می‌خواهند و وقتی مردم این را می‌خواهند صلح را انتخاب می‌کنم". او نتیجه گرفت: "امام مجتبی به ما می‌آموزد مرد جنگ باشیم به روز جنگ و مرد صلح باشیم به روز صلح".

در ارتباط با صلح امام دوم شیعیان، در ۱۹ اردیبهشت هم حساب رسمی رهبر ایران این جمله او را توییت کرده بود: "من معتقدم امام حسن مجتبى شجاع‌ترین چهره‌ تاریخ اسلام است. او حاضر شد خود را و نام خود را در میان دوستان نزدیکش، فداى مصلحت واقعى کند و تن به صلح دهد براى اینکه دیدبانى اسلام و حفاظت از قرآن و هدایت نسل‌هاى آینده‌ تاریخ را در موقع خود انجام دهد." جمله ای که درواقع بخشی از یک سخنرانی آقای خامنه‌ای در ۲۴ فروردین ۱۳۵۱ بود، ولی به هر علت، انتشار مجدد آن لازم دانسته شد.

هر دو نقل قول فوق، به بهانه مناسبت هایی تاریخی در زندگی امام دوم شیعیان منتشر شده اند: اولی به خاطر سالگرد تولد امام حسن، و بعدی برای سالگرد درگذشت او. به عبارت دیگر، آنچه در هر دو مورد اتفاق افتاده این بوده که در سالگردی مرتبط با دومین امام شیعه، اظهارنظری در تجلیل از صلح او انتشار یافته است.

اگرچه منتسبان آیت الله خامنه ای، از کنار مورد اول با خونسردی عبور کرده اند ولی به مورد دوم، طیفی متنوع از واکنش‌های شدیداللحن را نشان داده‌اند. تا جایی که کیهان در تیتر اصلی خود با اشاره به فشارهای آمریکا نوشته "پرچم صلح را در چنان شرایطی بالا بردن، عین خیانت و حماقت است"، و مجتبی ذوالنوری رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس به آقای روحانی گفته اگر قرار بر عمل به خواست اکثر مردم باشد "رهبر انقلاب باید دستور دهند هزار بار شما را اعدام کنند تا‌ دل مردم عزیز راضی شود".

همچنین، احمد علم الهدی امام جمعه مشهد تذکر داده صلح امام حسن به خاطر "خیانت خواص" بوده و نه خواست مردم، و محمود محمدی شاهرودی جانشین نماینده رهبر در بسیج دلیل آن صلح را "نفوذ دشمن" در میان یاران امام دانسته است. آقای شاهرودی دیروز ۲۸ مهر، از کسانی که برداشت متفاوتی دارند خواسته کتاب "انسان ۲۵۰ ساله" -گزیده ای از سخنرانی های مذهبی علی خامنه‌ای از اردیبهشت ۵۹ تا اسفند ۸۹- را بخوانند.

البته لزوما، تمام منتسبان آقای خامنه ای رویکرد مشابهی به اظهارات اخیر حسن روحانی نداشته‌اند. به عنوان نمونه یک روز پس از سخن رئیس جمهور، عبدالله حاجی صادقی نماینده رهبر در سپاه با رجوع به همان کتاب "انسان ۲۵۰ ساله" -که مورد استناد جانشین نماینده رهبر در بسیج قرار گرفته- به تجلیل از صلح امام حسن پرداخته است.

نماینده آیت‌الله خامنه ای در سپاه "برجسته ترین اقدام امام حسن" را صلح با معاویه دانسته و تاکید کرده: "بنابر گفته مقام معظم رهبری در کتاب انسان ۲۵۰ ساله، اگر امام حسن مجتبی این صلح را انجام نمی‌داد آن اسلام ارزشی و نهضتی از بین می‌رفت و ذکر اسلام برمی‌افتاد."

بیشتر بخوانید:

• آیا سایه امام حسین بر امام حسن در سیاست ایران ابدی است؟
• رمزگشایی از ارجاعات مسئولان ایرانی به وقایع تاریخ اسلام
• پایان تحریم تسلیحاتی ایران؛ چه تغییری در انتظار است؟

'پرشکوه‌ترین نرمش قهرمانانه تاریخ'

در سال های اخیر، "صلح امام حسن" در مناسبت هایی خاص مورد استناد آقای خامنه‌ای قرار گرفته و بنا به موقعیت، از آن تفسیرهای مختلفی ارائه شده است.

معروف ترین استناد، در مقطع مذاکرات هسته ای ایران و آمریکا بود، وقتی آیت الله خامنه ای در سخنرانی ۲۶ شهریور۹۲ خود در جمع فرماندهان سپاه تاکید کرد: "عالَم دیپلماسی، عالَم لبخند زدن است... ما مخالف حرکت‌های صحیح و منطقی دیپلماسی نیستیم." او با اشاره به عنوان کتابی که در سال ۱۳۴۸ تحت عنوان "صلح امام حسن، پرشکوه‌ترین نرمش قهرمانانه تاریخ" از عربی به فارسی ترجمه کرده بود گفت: "من معتقد به همان چیزی هستم که سال‌ها پیش اسم‌گذاری شد نرمش قهرمانانه؛ نرمش در یک جاهایی بسیار لازم است، بسیار خوب است؛ عیبی ندارد."

در همان زمان، برخی منصوبان رهبر تلاش کردند جلوی این "سوءبرداشت" را بگیرند که منظور او موافقت با مذاکره با آمریکاست. تا جایی که حتی رئیس وقت بسیج -محمدرضا نقدی- دو روز بعد توضیح داد: "هرچند صلح امام حسن یک اقدام مقدس، هوشمندانه و الهی است و به آن افتخار می کنیم ولی آن مورد مربوط به روزگاری است که مردم دور و بر ولایت را به خاطر بی بصیرتی رها کردند و سرداری برای مقاومت نمانده بود، نه برای مردم قهرمان، دلاور و بصیر ایران که با همه وجود در صحنه اند."

ولی آقای خامنه ای در ۲۲ مرداد ۹۳، با تکرار مضمون قبلی در جمع مقام‌های وزارت امور خارجه، جای تردید چندانی در مورد منظور خود باقی نگذاشت: "معنای دیگر ویژگی مهارت دیپلماتیک، نرمش قهرمانانه است که صلح امام حسن مجتبی پرشکوه‌ترین نمونه‌ تاریخی آن به شمار می‌رود." هرچند افزود هدف غایی "نرمش قهرمانانه" مورد نظر "شکست دادن حریف" است: "اگر کسی قدرت داشته باشد اما انعطاف لازم را در جای خود به کار نگیرد قطعاً شکست می‌خورد اما اگر انعطاف و قدرت را به موقع مورد استفاده قرار دهد پشت حریف را به خاک می‌نشاند."

گذشته از آنکه قرائت آیت الله خامنه ای از صلح امام دوم شیعیان -به عنوان تاکتیکی برای "به خاک نشاندن پشت حریف"- تا چه حد با برداشت‌های رایج از آن واقعه همخوانی داشت، تاکید مجدد بر "نرمش قهرمانانه" در میانه مذاکرات هسته ای، معنی دار تلقی شد.

مذاکراتی که حدود ۱۰ ماه بعد، در ۲۳ تیر ۹۴ به توافق موسوم به "برجام" انجامید.

منبع تصویر، Twitter

کلیدواژه‌های 'امام حسن' و 'امام حسین'

تجلیل های موردی آقای خامنه ای از صلح امام دوم شیعیان، همواره مورد توجه گسترده ناظران قرار گرفته. به ویژه چون صلح مزبور، معمولا جزو بخش‌های "برگزیده" تاریخ اسلام در جمهوری اسلامی ایران نبوده است.

سحنگویان رسمی حکومت، در مناسبت هایی همچون سالگرد تولد یا وفات امام حسن، بیشتر به ویژگی های شخصی او پرداخته‌اند. ولی علاقه ای به بازخوانی سازش سیاسی او نشان نداده اند و اگر هم این کار را انجام داده اند، از آن به عنوان نوعی شکست تحمیلی یاد کرده اند. رویکردی که مغایر با معرفی صلح امام حسن -در مقطع مذاکرات هسته‌ای- به عنوان تاکتیکی برای شکست دادن دشمن بوده است.

به عنوان نمونه آیت‌الله خامنه ای در همان اوایل دوره رهبری خود، در سخنانی در ۱۲ آبان ۷۲ به صراحت از "شکست" امام دوم به خاطر شرایط روز سخن گفته است: "چیزی که امام حسن مجتبی علیه‌السلام را شکست داد، نبودن تحلیل سیاسی در مردم بود. مردم، تحلیل سیاسی نداشتند."

این در حالی است که در مقابل، تاکید بر تجربه امام حسین به عنوان نوعی نماد پیروزی، معمولا در سخنرانی‌های آقای خامنه ای حضور پررنگ داشته است.

او حتی در یک سخنرانی مشهور در اول اردیبهشت ۷۹، صراحتا سرگذشت امام سوم را در جایگاهی برتر از تجربه امام دوم نشانده: "امروزه نه آمریکا و نه بزرگتر از آمریکا قادر نیستند حادثه‌ای مثل حادثه صلح امام حسن را بر دنیای اسلام تحمیل کنند. اینجا اگر دشمن زیاد فشار بیاورد، حادثه کربلا اتفاق خواهد افتاد."

آیت‌الله خامنه‌ای پیش از آن، سال ۷۹ را به نام امام اول شیعیان، "سال امام علی" نامیده بود؛ اقدامی که این تصور را ایجاد کرد که ممکن است سال بعد به نام امام دوم شیعیان، "امام حسن" نامید شود.

اما شاید برای اجتناب از سوء‌برداشت های حاصل از این نامگذاری بود که سال ۸۰ را نیز "سال امام علی" نام گذاری کرد. حتی سال بعد نیز نوبت به امام حسن نرسید و رهبر برای نامگذاری سال ۸۱، با صرف نظر کردن از دومین امام، به سراغ امام سوم شیعیان رفت و آن سال را "سال عزّت و افتخار حسینى" نامید.

رویه وقت آقای خامنه ای در فاصله گرفتن از تجربه امام دوم، کمابیش یادآور روش آیت الله خمینی در زمان رهبری خود بود.

مثلا زمانی که در واکنش به تلاش های جاری برای میانجی‌گری بین ایران و عراق در جریان جنگ گفته بود: "آن صلح تحمیلی که در عصر امام حسن واقع شد و آن حکمیت تحمیلی که در زمان امیرالمؤمنین واقع شد، هر دویش به دست اشخاص حیله‌گر درست شد . این ما را هدایت می‌کند به اینکه نه زیر بار صلح تحمیلی برویم و نه زیر بار حکمیت تحمیلی".

تصریح فوق مشخصا در ۲ شهریور ۶۵، یعنی دو سال قبل از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ صورت ‌گرفت.

منبع تصویر، Kayhan.ir

'باید تا آمدن دولت بعدی صبر کرد'

قابل انکار نیست که به دنبال استناد اخیر رئیس جمهور به ماجرای صلح امام حسن، حجم مخالفت با این اظهارات از سوی مقام های رسمی به مراتب بیشتر از موارد موافقت بوده است.

ولی در کنار همه مخالفت ها، نفس طرح چنان سخنانی از سوی رئیس دولت، یا اظهارات کسانی چون نماینده رهبر در سپاه مبنی بر اینکه اگر امام حسن صلح نمی کرد اسلام "از بین می رفت"، از نگاه عمومی به دور نمانده است. همان طور که اقدام چندی پیش دفتر رهبری به بازنشر توصیف آیت‌الله خامنه ای خامنه ای از امام دوم -به عنوان "شجاع ترین چهره تاریخ اسلام"- تصادفی تلقی نشده.

به ویژه آنکه ظاهرا، حتی مجموعه‌ای از مخالفت‌ها با اشارات جدید حسن روحانی، نه از زاویه نفی مذاکره با آمریکا، که از منظر مخالفت با زمان یا عاملانِ مذاکره احتمالی صورت گرفته.

روزنامه فرهیختگان، دیروز به کسانی که اظهارات رئیس دولت در مورد صلح امام حسن را مقدمه مصالحه با آمریکا دانسته اند تذکر داده: "دولت روحانی اساسا در شرایطی قرار ندارد که حتی اگر بخواهد هم بتواند اقدام قابل‌ توجهی در ماه‌های باقی‌مانده در این خصوص داشته باشد."

این رسانه اصولگرا به صراحت یادآوری کرده: "وقتی انتخابات ریاست‌جمهوری در آمریکا به پایان برسد، چه ترامپ پیروز انتخابات باشد و چه بایدن، یک قاعده عقلی می‌گوید که مذاکره با دولت ایران که هم محبوبیت خود را به‌صورت حداکثری از دست داده هم با ارکان دیگر حاکمیت به چالش جدی خورده است، اشتباه است و باید تا آمدن دولت بعدی صبر کرد."

در واکنشی جداگانه سرتیپ جواد کریمی قدوسی، از نمایندگان نزدیک به سپاه گفته: "جناب روحانی، ترسوها را چه به صلح! کار آدم های ترسو تسلیم است نه مبارزه و صلح و مذاکره... در چند ماه باقی مانده عمر این دولت، زبان در کام کشید و به کنجی بنشینید".

که انگار یعنی "مذاکره و صلح" لزوما منتفی نیست: مشکل کار، "ترسو"ها هستند که چند ماه دیگر دوره مسئولیت‌شان تمام می‌شود.