کشورهای منطقه ظرفیت بهتری برای میانجیگری دارند

روزنامه ایران چهارشنبه ۳۰ مهر در گفت وگو با بنیاد حسین اف سفیر جمهوری آذربایجان در تهران نوشت: روز دوشنبه الهام علی‌اف رئیس جـــــمهــــوری آذربایجـــان و نیکـــول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان در گفت‌وگو با خبرگزاری تاس از آمادگی خود برای مذاکره و فیصله دادن به مناقشه قره باغ گفتند.

«بنیاد حسین‌اف» سفیر جمهوری آذربایجان در تهران در گفت‌وگو با روزنامه ایران تأکید دارد که دولت باکو واقعاً این آمادگی را دارد اما خروج نیروهای ارمنستانی از سرزمین‌های آذربایجان را حق دولت و ملت خود می‌داند. او همچنین تأکید دارد که ادعای استفاده ارتش باکو از نیروهای تکفیری صحت ندارد چرا که اساساً استفاده از چنین نیروهایی با اعتقادات مردم کشورش منافات دارد. حسین‌اف با بیان این که گروه مینسک نتوانسته تاکنون نقش آفرینی مثبتی داشته باشد تأکید دارد که کشورهای منطقه ظرفیت بهتری برای میانجیگری دارند.
او همچنین مواضع جمهوری اسلامی ایران درباره مناقشه قره باغ را سازنده خواند و گفت که دولت و ملت جمهوری آذربایجان قدردان مواضع ایران هستند.

درباره اینکه چرا بین دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان جنگ در گرفته در روزهای اخیر بحث فراوان شده و الان به نظر می‌رسد همه در انتظار صلح هستند؛ آقای علی اف و آقای پاشینیان در گفت‌وگوهایی که با خبرگزاری تاس داشتند اعلام آمادگی کرده بودند که سر میز مذاکره بنشینند. می‌شود به برقراری صلح امیدوار بود؟
چنانکه اشاره کردید در این مدت درباره مناقشه ارمنستان و جمهوری‌آذربایجان خیلی گفته‌اند و نوشته‌اند.   من خودم هم شاهد بودم که در مطبوعات ایران به این موضوع پرداخته‌اند. مناقشه ارمنستان و جمهوری‌آذربایجان چنانچه می‌دانید با تجزیه‌طلبی شروع و تبدیل به جنگ شده است. ما خواستار این هستیم که این مناقشه از طریق گفت‌وگو حل و فصل شود. اما متأسفانه طرف ارمنستان اراده‌ای برای اینکه موضوع از طریق صلح‌آمیز حل شود نشان نداد بلکه با اقدامات تحریک‌آمیز آتش را شعله‌ور می‌کرد.

روسیه به عنوان یک کشور مهم منطقه با هر دو کشور روابط تاریخی و دیرینه‌ دارد. ما با پیشنهاد چند روز پیش رئیس جمهوری روسیه توافق کردیم و وزرای امور خارجه ارمنستان، جمهوری آذربایجان و روسیه درباره آتش‌بس توافق کردند. اولین طرفی هم که آتش‌بس را نقض کرد، ارمنستان بود. الان اطلاعات نظامی تأیید می‌کند که کدام موشک در کدام زمان و از کدام طرف به کدام طرف پرتاب شده و آتش‌بس را نقض کرده است. در این مدت طرف ارمنستان نمی‌تواند ادعا کند که یک نفر غیرنظامی از طرف جمهوری‌آذربایجان مورد هدف قرار داده شده.

هدف ارمنستان در نقض آتش‌بس این است که شهرهای آزاد شده و جاهایی را که در صحنه جنگ از دست داده برگرداند. طرف جمهوری آذربایجان اعلام کرد که ما یکطرفه حاضریم کشته‌شدگان را تحویل بدهیم. با این همه از نظر ما اینکه آتش‌بس برقرار و مسأله از طریق گفت‌وگو حل شود، یک شرط دارد؛ اینکه نیروهای مسلح ارمنستان از خاک جمهوری آذربایجان خارج شوند.

شما در واقع به دنبال اجرای همان قطعنامه‌های سازمان ملل هستید؟
بله. ما می‌خواهیم نیروهای مسلح ارمنستان از سرزمین جمهوری آذربایجان خارج شوند.

به هر حال جنگ تبعات و خسارات مختص خود را دارد. روزنامه ایران دیروز گفت‌وگویی با آقای عبدالله عبدالله داشت و ایشان تأکید کرد که جنگ فرصت زندگی را از مردم افغانستان گرفته است. همین تبعات ویرانگر است که می‌طلبد روند صلح تسریع شود. اشاره می‌شود که گروه مینسک نتوانسته نقش‌آفرینی مثبتی در حل و فصل موضع داشته باشد. فکر نمی‌کنید کشورهای منطقه که اشتراکات و نگرانی‌های مشترک دارند برای ارائه ابتکار عمل و میانجیگری مناسب‌تر باشند؟
بله جنگ فرصت زندگی را از مردم می‌گیرد. چنانکه نزدیک به ۳۰ سال است که این فرصت از بخش زیادی از جمعیت جمهوری‌آذربایجان گرفته شده. یکی از قربانیان این جنگ خود من هستم. من در ایروان متولد شده‌ام. اجداد من از جایی به ایروان نیامده بودند بلکه ساکن همان‌جا بودند، ولی ما را بیرون کردند. در حالی که در جمهوری آذربایجان تمام اقوام در کنار هم زندگی و از سرزمین خود دفاع می‌کنند.

طرف مقابل ادعا می‌کند رزمایش مشترکی که جمهوری آذربایجان و ترکیه برگزار کردند تحریک کننده و نشان‌دهنده آن بوده که شما تدارک جنگ می‌دیده‌اید؟
نه جمهوری آذربایجان در تدارک جنگ نبود، جمهوری آذربایجان در تدارک این بود سرزمین‌های اشغالی خودمان را آزاد کنیم. اینکه ترکیه در جمهوری آذربایجان مانور نظامی برگزار کرده بله درست است و اینکه نخست‌وزیر ارمنستان بدون رضایت جمهوری آذربایجان چندین بار به سرزمین‌های اشغالی ما آمده و در گهواره فرهنگ جمهوری‌آذربایجان یعنی شهر «شوشا» می‌خواستند مراسم تحلیف برای رئیس جمهوری خودخوانده خودشان برگزار کنند. آیا اینها جنگ را تحریک نمی‌کرد؟

جمهوری اسلامی ایران در این مدت آمادگی خود برای میانجیگری را اعلام کرده و حتی طرحی را هم برای صلح گویا آماده کرده است. شما مواضع ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ما از مواضع جمهوری اسلامی ایران در حمایت از تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان و آزادی سرزمین‌های اشغالی تقدیر و تشکر می‌کنیم. در این چند روز مشاور روابط بین‌الملل مقام معظم رهبری، برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی، نمایندگان مقام معظم رهبری در استان‌های شمال غرب ایران، استانداران، سخنگوی وزارت امور خارجه، سخنگوی دولت و همه اینها از مواضع جمهوری‌آذربایجان حمایت کرده‌اند و این در رسانه‌های ما هم پوشش داده شد. دولت جمهوری آذربایجان از این مواضع بحق ایران تقدیر و قدردانی می‌کند.

با این حال ایران مصرانه خواستار صلح است.
بله، این در مکالمه تلفنی رؤسای جمهوری و وزرای خارجه ایران و جمهوری آذربایجان بود و طرف جمهوری آذربایجان هم رسماً اعلام کرد که نقش کشورهای منطقه در صلح و میانجیگری باید پررنگ‌تر شود. جمهوری آذربایجان از گروه مینسک هیچ نتیجه‌ای ندید. چون اعضای آن کشورهایی هستند که از منطقه دور هستند و این موضوع برای آنها اولویت ندارد. همکاری جمهوری آذربایجان با ایران، ترکیه، روسیه و دیگران را در آمار گمرکات نگاه کنید. جمهوری آذربایجان جز با ارمنستان با هیچ کشور دیگری برای همکاری مشکل ندارد. من هم مطمئن هستم بعد از آزادسازی سرزمین‌های اشغالی، مبادلات تجاری ایران و جمهوری‌آذربایجان هم گسترش پیدا می‌کنند. چون شما اگر به آمار واردات و صادرات دو کشور نگاه کنید، می‌بینید بیشترین اقلامی که از ایران به جمهوری آذربایجان صادر می‌شود، مصالح ساختمانی است.

از موضع جمهوری اسلامی ایران قدردانی کردید. با این حال تهران یک نگرانی مهم هم دارد که در گفت‌وگوی تلفنی آقای روحانی و آقای الهام علی‌اف هم مطرح شد و آن تداوم ناامنی در مرزها و نفوذ گروه‌های تروریستی به منطقه است.
بله این نگرانی ناشی از تبلیغات ارمنستان بود. ارتش جمهوری آذربایجان ۱۰۰ هزار نفر است و لذا نیازی نداریم کسی را برای جنگ بیاوریم. من دیده‌ام که حتی در مطبوعات ایران هم درباره حضور تکفیری‌ها اشاراتی شده است. من اینها را به عنوان یک مسلمان و شیعه برای خودم توهین تلقی می‌کنم و اینکه یکسری عکس‌هایی را ارمنستان، فتوشاپ کرده که گویا برای طرف جمهوری آذربایجان، تکفیری‌ها مشغول جنگ هستند.

به هر حال فیلم‌هایی در شبکه‌های اجتماعی و برخی رسانه‌ها منتشر شد که نشان می‌داد نگرانی ایران و البته دیگر کشورهای منطقه درباره تکفیری‌ها درست است.

ببینید الان جنگ فقط در صحنه نبرد نظامی جریان ندارد. این جنگ در فضای مجازی هم ادامه دارد. ارمنی‌ها از امکاناتی که در رسانه‌های جهان دارند استفاده می‌کنند. یعنی تا امروز اگر اینها یک دلیل موثق داشتند (درباره جنگیدن تکفیری‌ها در کنار ارتش جمهوری آذربایجان) آیا به نظر شما این را مطرح نمی‌کردند؟

پس شما به عنوان نماینده جمهوری آذربایجان هم حضور تکفیری‌ها را تکذیب می‌کنید و هم آن را اساساً به صلاح منطقه و حتی خود جمهوری آذربایجان نمی‌دانید؟ بخصوص با توجه به گرایش‌های فکری و اعتقادی که این نیروها دارند که با بافت جامعه کشور شما متناقض است.
بله؛ در مجلس ملی جمهوری ‌آذربایجان قانونی تصویب شده که تابعیت اتباع جمهوری‌آذربایجان که در خارج از کشور در گروه‌های تکفیری جنگیدند خودبه‌خود لغو می‌شود.   تا امروز ما از طریق سفارت چندین لیست به وزارت خارجه ایران تقدیم کردیم و گفتیم که تابعیت این اشخاص لغو شده است. ما خودمان قربانی ترور هستیم. ارمنی‌ها متروی باکو را بمبگذاری کردند. ما ۳۰ هزار نفر شهید دادیم. این تهمت‌ها (استفاده از تکفیری‌ها) اصلاً با اعتقاد مردم جمهوری‌آذربایجان جور درنمی‌آید.

ممکن است که این گروه‌ها به صورت غیررسمی و بدون اینکه جمهوری آذربایجان اطلاع داشته باشد، نفوذ کرده باشند؟
این ادعا خنده‌دار است. یعنی چطور وارد جمهوری آذربایجان شده‌اند؟ چه کسی ویزا داد؟ از کدام مرز وارد شدند؟ بله اینها به سرزمین آذربایجان که تحت اشغال ارمنستان است وارد شدند. ۱۳۲ کیلومتر مرز ما قبلاً تحت اشغال ارمنستان بود که نه ایران می‌توانست آن را کنترل کند و نه ما. ولی الان نیروهای ما در آنجا مستقر هستند.   ارتش جمهوری آذربایجان نیازی به این نیروهایی که فقط بلدند خود را منفجر کنند ندارد. من این ادعاها  را توهین به اعتقادات مردم آذربایجان تلقی می‌کنم و خواستار این هستم که لااقل در جمهوری اسلامی ایران به خاطر اعتقاد مردم آذربایجان مطرح نشود.

پس خودتان هم قبول دارید که حضور چنین نیروهایی در کشورهای منطقه به ضرر امنیت همه منطقه خواهد بود؟
حتماً؛ نه اینکه قبول داریم حتی ما به جمهوری اسلامی ایران لیست افرادی را داده ایم که تابعیتشان را لغو کرده‌ایم. این را نه فقط برای منطقه، بلکه برای جامعه خودمان هم خطر می‌دانیم.

اتفاقی هم که در حاشیه رویدادهای اخیر رخ داد، اصابت چند خمپاره به شهرهای مرزی ایران و مشخصاً شهر خداآفرین بود. چند خانه روستایی تخریب شد و چند نفر هم زخمی شدند. شما در جریان این موضوع هستید و به نوعی تدابیری دارید تا این نگرانی ایران را هم برطرف کنید؟
نگرانی ایران را کاملاً درک می‌کنیم و خود را در درد آن اتباع جمهوری اسلامی ایران که در نتیجه اصابت این گلوله‌ها رنج دیده‌اند، شریک می‌دانیم. ما در این مورد با ارگان‌های ذیصلاح در جمهوری اسلامی ایران دیدار کردیم و مکاتباتی داشته‌ایم. هدف نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان روبه رو و سمت راست است. خمپاره‌هایی که به جمهوری اسلامی ایران اصابت کرده در دست چپ یا پشت نیروهای مسلح آذربایجان است. این ارمنی‌ها هستند که چنین کاری را انجام دادند.

حتی سفارت ما در تهران بیانیه‌ای صادر کرد و گفت این گلوله‌ها و خمپاره‌هایی که به اراضی جمهوری اسلامی ایران اصابت کرده، روابط ما را مورد هدف قرار داده بود. حتی آن گونه که مطلع هستید وزارت امور خارجه آذربایجان هم بیانیه‌ای در این خصوص صادر کرد. ما مرز ایران و آذربایجان را به عنوان یک فرصت تلقی می‌کنیم و تهدید امنیتی نمی‌کنیم. اگر هم این اتفاق از طرف آذربایجان بوده و یا می‌توانست باشد، می‌توانیم با برادران ایرانی در میان بگذاریم و بگوییم که دلیلش چه بوده است.

در خلال صحبت‌های خود به روابط  تهران- باکو اشاره کردید. انتظار از دو کشور همسایه با آن سابقه تاریخی و فرهنگی و مذهبی مشترکی که دارند این است که روابط سیاسی و تجاری و فرهنگی مستحکمی داشته باشند. اخیراً آقای موسوی سفیر جدید ایران در باکو گفته بود که حجم روابط اقتصادی دو کشور، در شأن و متناسب با ظرفیت‌های دو ملت نیست و به نوعی باید هم بخش دولتی و هم خصوصی جدیت و اهتمام بیشتری برای این روابط داشته باشند. الان این زمینه‌ها فراهم است؟ موانع احتمالی چیست؟
مشترکات ما دین و مذهب و تاریخ و ادبیات است. ما به همه اینها افتخار می‌کنیم و برای آن ارزش قائل هستیم. این موضوع وصلت ما را محکم‌تر می‌کند. دولت آذربایجان از انتخاب آقای موسوی به عنوان سفیر ایران خیلی خوشحال است و معتقد است این انتخاب در روابط ایران و آذربایجان تأثیرگذار خواهد بود. آقای موسوی قبل از عزیمت به باکو، از آستارا تا آخرین نقطه مرزی ما در نخجوان را سفر کرد. یعنی تمام جاها را رفت.   در استان‌های همجوار که ما مراودات تجاری با آنها داریم با تجار و فعالان اقتصادی دیدارهایی داشته و ما هر روز با هم در حال مشورت هستیم. در این مدت دو ماه که خیلی از پروژه‌ها، بخاطر پاندمی کرونا متوقف شده بود شروع شد. موقعی که من مأموریت خود را اینجا شروع کردم یعنی ۴ سال و نیم پیش  مبادلات تجاری ما ۱۷۵ میلیون دلار بود. سال گذشته این مبادلات به میزان ۹۵۰ میلیون دلار رسید.

همان زمانی که شیوع کرونا در ایران اعلام شد همه کشورها مرزهای خود را به روی ایران بستند و تنها مرز آذربایجان با ایران بود که حتی یک ساعت هم بسته نشد و یک کامیون هم پشت مرز نماند. اینکه امسال حجم ترانزیت ما ۳ برابر افزایش پیدا کرده به همین خاطر است. الان کالایی که در جمهوری اسلامی ایران تولید می‌شود از طریق جمهوری آذربایجان به بازار روسیه و گرجستان می‌رود و یا به بازار آسیای مرکزی و یا بالعکس. اراده سیاسی در ارتقای این روابط، دیده می‌شود که در دوران مدیریت کرونا و بسته نشدن مرزها بروز پیدا کرد. این همکاری برای ما نه فقط از نظر تجاری دارای اهمیت است، بلکه یک ارزش معنوی هم دارد. ما ارتباطات تنگاتنگی داریم.

مصاحبه را از اعلام آمادگی دو کشور برای صلح شروع کردم و با همان هم پایان می‌دهم. اطلاع دارید آیا اعلام آمادگی آقای علی اف و پاشینیان، در مرحله اجرایی قرار گرفته؟ آیا تاریخ مشترکی برای اینکه در مسکو روبه‌روی هم بنشینند اعلام شده یا هنوز منتظر فراهم شدن مقدمات هستید؟
نه. می‌دانید که  رئیس جمهوری آذربایجان و نخست وزیر ارمنستان در گفت‌وگو با خبرگزاری تاس هر دو طرف این اراده را نشان دادند و گفتند که آماده  مذاکره هستند. اما این تصمیم بستگی به این دارد که نخست وزیر ارمنستان توافقات را رعایت کند. نخست وزیر ارمنستان قبل از جنگ ۷ پیش شرط برای گفت‌وگو گذاشته بود. رئیس جمهوری آذربایجان هم خیلی واضح بیان کرد که ما یک شرط داریم و آن اینکه نیروهای ارمنستان از خاک ما خارج شوند. الان این ارمنستان است که باید فکری بکند.

موقعیت جغرافیایی قره باغ و بافت جمعیتی آن که تعداد زیادی ارمنی در آنجا زندگی می‌کنند، شاید این نگرانی  را ایجاد کند که اگر بر اساس توافقات دو طرف ارمنستان از آنجا خارج شد، برای ساکنان ارمنی چه اتفاقی می‌افتد؟ آیا جمهوری آذربایجان می‌تواند تضمین دهد که نظارت‌های بین‌المللی بر منطقه قره‌باغ وجود داشته باشد؟
خانواده‌هایی هستند که در آن مردان آذربایجانی با زنان ارمنی ازدواج کرده‌اند. ۳۰ هزار نفر خانم ارمنی در آذربایجان زندگی می‌کنند. چه کسی با آنها مشکل دارد؟ از این ازدواج مشترک فرزند هم به دنیا آمده است. سربازی هم رفتند و کار هم می‌کنند. در روسیه تقریباً ۲ میلیون نفر آذربایجانی و نزدیک به دو میلیون نفر هم ارمنی زندگی می‌کنند. ارمنستان به گنجه موشک انداخته بود. خانه‌ای ویران شد که خانم ارمنی متولد ۱۹۴۲ در آن زندگی می‌کرد.

الان در فضای مجازی ویدئوهایی هست که نشان می‌دهد ارمنی‌هایی که در آذربایجان زندگی می‌کنند با همدیگر مشکلی ندارند. عده‌ای سودجو هستند که می‌خواهند از آن برای مقاصد سیاسی خود استفاده کنند. ارمنی‌هایی که در آذربایجان و سرزمین‌های اشغالی زندگی می‌کنند اتباع ما هستند و آن امکاناتی که در آذربایجان برای اتباع خودمان وجود دارد انشالله در سرزمین‌های آزادشده از اشغال هم خواهد بود.