انقلاب، موضوع کدام رشته دانشگاهی است؟

به گزارش خبرگزاری مهر، کتاب نظریه‌های انقلاب تألیف عباس منوچهری از اساتید شاخص علوم سیاسی به همت سازمان مطالعه و تدوین علوم انسانی اسلامی (سمت) در سال ۱۳۸۰ منتشر شده است و در سال ۱۳۹۸ به چاپ نهم رسید.

انقلاب، اکنون یکی از وجوه پذیرفته شده در حیات بشری است، اما پرسش این است که آیا به همان نسبت، شناخته شده نیز هست؟ وجه بارز پدیده انقلاب تغییر در ساختار اقتدار سیاسی است، اما وجه تمایز انقلاب با هر دگرگونی دیگری بروز تغییر در همه یا بیشتر حوزه‌های حیات سیاسی – اجتماعی یک جامعه است و می‌تواند چونان آغاز دوران جدیدی برای آن باشد.

حال سوال این است که با چنین ویژگی‌هایی انقلاب، موضوع کدام رشته دانشگاهی است؟ اصولاً چنین موضوعی در قلمرو کدام حوزه منحصر مطالعاتی قرار می‌گیرد؟ آیا انقلاب یک دگرگونی تاریخی است یا یک تحول اجتماعی؟ آیا انقلاب تجلی‌گاه و حاصل کنش عده کثیری از افراد جامعه است یا نوعی مبارزه بر سر قدرت؟ آیا انقلاب یک آرمان است یا یک ضرورت، آیا گریزناپذیر است یا قابل اجتناب؟ بدیهی است پاسخ به همه این پرسشها در محدوده هیچیک از حوزه‌های مطالعاتی رایج دانشگاهی محصور و میسور نیست.

در حال حاضر، مباحث مربوط به انقلاب طیف بسیار وسیعی را در روش و چهارچوب نظری در بر می‌گیرد. این طیف، در برگیرنده کلان‌ترین تا خردترین سطوح مطالعه است. انقلاب، هم به عوان طریقه‌ای برای رسیدن به آرمانهای متعالی و در پاسخ به سوالات بنیادین انسان در باب معنای حیات و غایت سرنوشت انسانی مطرح است و هم در سطحی بسیار خرد به عنوان صرف واکنش‌های آنی افراد در پاسخ به محرکهای بیرونی.

انقلاب، هم به عنوان یک فرآیند بنیادی تغییر در ساختار سیاسی اجتماعی مطرح است و هم به در سطحی بسیار خرد به عنوان نوعی کنش خشونت بار. انقلاب، هم به عنوان نتیجه تاریخی یک عامل مسلط در نظر گرفته می‌شود و هم محصول احتمالات عینی که در تعامل و تقابل با یکدیگر قرار دارند. انقلاب، هم موضوعی است در بررسی تاریخ غرب و هم یکی از وجوه عمده سیاسی و جامعه در جهان سوم.

فهرست مطالب این اثر عبارت است از:

مقدمه

فصل اول: فلسفه و انقلاب

فصل دوم: الهیات و انقلاب

فصل سوم: تاریخ و انقلاب

فصل چهارم: ادبیات و انقلاب

فصل پنجم: فلسفه سیاسی و انقلاب

فصل ششم: نظریه سیاسی و انقلاب

فصل هفتم: ایدئولوژی و انقلاب

فصل هشتم: جامعه شناسی تاریخی و انقلاب

فصل نهم: روانشناسی اجتماعی و انقلاب

نویسنده در مقدمه این اثر به معضل فقدان پارادایم در موضوع انقلاب‌های اجتماعی اشاره می‌کند و می‌نویسد: یکی از موضوعاتی که در حوزه علوم انسانی بیانگر معضل فقدان پارادایم است، موضوع انقلاب‌های اجتماعی است. تعداد نظریات در این مورد، اکنون به حدی است که دسته بندی آنها خود به یک کار تخصصی تبدیل شده است.

نکته مهم در اینجا این است که اگر بتوان در علوم تجربی حوزه‌های مشترک را برای مطالعه پدیده‌ها در حاشیه مد نظر داشت، چنین حوزه‌هایی در علوم انسانی باید در کانون توجه باشند. گرچه تفکیک و واگرایی رشته‌ها تخصصی در علوم انسانی به عمق مطالعات در این حوزه کمک کرده است، در عین حال باعث ایجاد نقصان در فهم جامع مسائل و موضوعات انسانی اجتماعی نیز شده است. این مطلب در مورد انقلابات اجتماعی به خوبی قابل مشاهده است.

سوال اصلی این است که با چه راهکارهایی می‌توان در عین فقدان پارادایم مشترک در علوم انسانی به فهم نسبتاً جامعی نسبت به پدیده‌ای چون انقلاب اجتماعی دست یافت؟ مفروض بنیادین نویسنده در این کتاب این است که انقلاب یک موضوع بین رشته‌ای است و فقط با ایجاد ارتباط بین شیوه‌ها و چشم اندازهای نظری موجود در هر یک از این رشته‌ها امکان درک جامع از پدیده انقلاب محقق شود.