شکست حلقه تحریم با فروش فرآورده نفتی

به گزارش خبرنگار مهر، چهارشنبه گذشته یک روز تاریخی برای بورس انرژی و بازار سرمایه کشور بود و با فروش صادراتی ۲۸ میلیون بشکه نفت به ارزش ۱.۲ میلیارد دلار، یک رکورد بی سابقه در معاملات روزانه این دو بازار به ثبت رسید. فروش صادراتی دو محموله ۱۱ میلیون بشکه‌ای مجموعاً ۲۲ میلیون بشکه بنزین اکتان ۸۷ ایران از مبدا بندرعباس و به صورت فوب (FOB) با قیمت ۳۲.۱۴ دلار برای هر بشکه، و ۶ میلیون بشکه بنزین اکتان ۸۷ از انبار نفت بندرعباس با همین قیمت به ثبت رسید. این محموله‌ها به قیمت پایه هر بشکه ۶ هزار و ۶۰۰ تومان فروخته شد و بار دیگر نشان داد علیرغم تشدید تحریم‌ها، فروش محصولات نفتی و پتروشیمیایی تحریم ناپذیر هستند و می‌توانند ابزار خوبی برای درآمدزایی کشور در شرایط تحریمی باشند.

چنین معامله‌ای برای فرآورده‌های نفتی، مهر تأییدی بر اظهارات منتقدان بیژن زنگنه، وزیر نفت است که معتقد بودند باید صنعت پالایشی کشور را توسعه داد و تقویت کرد تا بتوانیم تمرکز و تکیه درآمد کشور به فروش نفت خام را کاهش دهیم. ایران می‌توانست سال‌ها پیش با استفاده از سیاست‌های مدیریت مصرف سوخت و به موازات آن توسعه ظرفیت پالایشگاهی کشور به وسیله ساخت پالایشگاه در تأمین مصرف سوخت داخلی خودکفا شده و تبدیل به صادرکننده فرآورده‌های نفتی شود، اما از انجایی که بیژن زنگنه، وزیر نفت پالایشگاه سازی را کثافت کاری می‌داند، این صنعت در سال‌های مدیریت وی توسعه چندانی نیافته است.

اینک انتظار می‌رود قانون احداث پتروپالایشگاهها که مدتی است معطل مانده، با رفع موانع پیش روی آن، وارد فاز عملیاتی شود.

بهارستانی‌ها پای کار آمدند

تیرماه ۹۸ در اوج تحریم‌های نفتی ایران، مجلس شورای اسلامی طرح احداث پتروپالایشگاهها از طریق سرمایه‌های مردمی را با نام «توسعه صنایع پایین دستی نفت و میعانات گازی با استفاده از سرمایه گذاری مردمی» ارائه و تصویب کرد که در آن به وزارت نفت اجازه می‌داد با تأمین خوراک این پتروپالایشگاهها در چند سال اول پس از احداث، به جذابیت سرمایه گذاران برای ورود این پروژه مهم کمک کند. در این طرح به دولت اجازه داده شده خوراک مورد نیاز این پتروپالایشگاهها را چند سال اول پس از احداث، بدون دریافت وجه آن، در اختیار آنها قرار دهد و وجه آن، پس از چند سال از محل فروش محصولات مستهلک شود.

آئین‌نامه اجرایی این قانون نیز پس از تصویب هیأت وزیران، در تاریخ ۲۹ دی ماه ۹۸ توسط رئیس جمهوری ابلاغ شد و وزارت نفت نسبت به اعلان فراخوانِ جذب سرمایه‌گذار احداث پتروپالایشگاه‌ها طی یک ماه مکلف شد.

تا پایان اسفندماه ۹۸ بیش از ۸۰۰ شرکت فعال در حوزه نفت و گاز درخواست اولیه خود برای ساخت انواع پالایشگاه، پتروپالایشگاه و مینی پالایشگاه‌ها را به وزارت نفت ارسال کردند. پس از بررسی درخواست‌ها، ۷۴ متقاضی توسط این وزارتخانه واجد شرایط شناخته شدند و در نهایت وزارت نفت از این تعداد، اطلاعات حدود ۲۴ شرکت را تا تیرماه ۹۹ از لحاظ توانمندی مالی و مطالعات فنی و اقتصادی مورد تأیید قرار داد.

لزوم توسعه زنجیره ارزش افزوده صنعت پالایشی

هرچند تا اینجا روند کار تقریباً در بازه زمانی مشخص شده و شفاف انجام گرفته است، اما برخی شواهد نشان می‌دهد که دولت و وزارت نفت این فرایند را بیشتر از روی رفع تکلیف قانونی خود انجام می‌دهد و مسئولان فعلی این وزارتخانه هنوز به باور قلبی در این زمینه نرسیده‌اند زیرا هیچ‌گونه سیاست‌گذاری و مطالعاتی در خصوص اجرای بهتر طرح توسعه ظرفیت پتروپالایشی انجام نشده است.

به‌عنوان مثال به گفته متخصصین بهتر بود در خصوص مکان یابی طرح‌های پتروپالایشی، زنجیره ارزش فراورده‌های پتروپالایشگاهی با توجه به بازار داخل و خارج، ظرفیت واحدهای موجود، و قراردادهای خارجی مورد نیاز در این خصوص برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری کنند. در مجموع انتظار می‌رفت که وزارت نفت سیاست‌گذاری‌ها و مطالعات کارشناسی لازم در خصوص افزایش ظرفیت پتروپالایشی در ایران را با همکاری دیگر سازمان‌ها انجام دهد و علاوه بر پیش‌بینی راه حل چالش‌های پیش رو، با توجه به شرایط کشور و منطقه بهترین حالت توسعه پتروپالایشگاه‌ها در ایران را ریل‌گذاری کند.

در صورتی که چنین روندی اجرایی می‌شد و وزیر نفت اعتقاد قلبی به توسعه ظرفیت پالایشی کشور به ویژه پتروپالایشگاه داشت و پالایشگاه سازی را کثافت کاری نمی‌دانست، ایران می‌توانست از سد تحریم نفت خام خود عبور کرده و هم زمان اصل پرهیز از خام فروشی و تولید محصول با ارزش افزوده بیشتر را اجرایی کند. تجربه موفق صادرات فرآورده نفتی به ویژه بنزین گواه این است که در شرایط تحریمی می‌توان با صادرات فرآورده نفتی با ایجاد ارزش افزوده، درآمد قابل توجهی کسب کرد و سد تحریم‌های نفت خام را شکست.