«اچ.آی.وی کشنده نیست، اما انگ و تبعیض چرا»/هیراد آریافر

ماهنامه خط صلح – صحبت از مسائل جنسی در ایران، موضوعی است که سایه‌ی سیاه و سنگین تابوی اجتماعی را بر روی خود احساس می‌کند. حذف سیاست آموزش جنسی بعد از انقلاب ۵۷ باعث گسترش این تابو و نابودی روزنه‌های امیدی شد که سال‌ها با تلاش فعالان این حوزه پدیدار شده بود. این در حالی است که امر جنسی(Sexuality) مولفه‌ای مهم در رشد انسان محسوب می‌شود که می‌تواند بر سلامت روان و جسم تاثیر بگذارد.

آموزش جنسی برای کودکان و نوجوانان، باعث فراگیری مجموعه‌ای از اطلاعات و دانش می‌شود که برای شکل دادن به طرز برخورد و روش رفتاری و باورهایشان درباره‌ی موضوع روابط جنسی است. همچنین آنان را از هویت جنسی‌شان آگاه می‌کند و به آنها آموزش می‌دهد که روابط جنسی صحیح چیست و چه روابطی برای آنان نادرست است. با این حال هیچ بحثی از اطلاع رسانی و آگاهی بخشی مسائل جنسی در مدارس و نظام آموزشی ایران دیده نمی‌شود.

خلاء آموزش جنسی در نظام آمورشی ایران تنها به دوران کودکی و نوجوانی و آموزش همگانی در مدارس محدود نشده و در سال‌های اخیر شاهد آن بودیم که درس کنترل جمعیت و تنظیم خانوده از واحدهای درسی دانشگاه‌ها حذف شده است. کنترل جمعیت و تنظیم خانواده درسی بود که علاوه بر مرور کلی نظریه‌های جمعیت شناسی، شیوه‌های پیشگیری از بارداری و بیماری‌های مقاربتی را به دانشجویان می‌آموخت. در این سال‌ها دانش خانواده، درسی درباره مسائل قبل و بعد از ازدواج، روابط عاطفی، فرهنگی و اجتماعی، جایگزین درس کنترل جمعیت و تنظیم خانواده شده است.

از بحث خلاء آموزش جنسی در نظام آموزشی ایران که بگذریم، انگ یا داغ ننگ(Stigma) اصطلاحی که امروزه به معنای رسوایی و ننگ حاصل از داشتن خصوصیاتی متفاوت از افراد دیگر است، مشکلات جدی را در زمینه دسترسی به خدمات بهداشتی ایجاد می‌کند. باورها، اعتقادات و نگرش‌های متفاوت افراد، گاهی منجر به اشکال مختلفی از انگ و تبعیض در برابر یک گروه با اعتقادات متفاوت می‌شود. یکی از گروه‌هایی که خیلی زیاد با پدیده انگ رو به رو می‌شوند، افراد مبتلا به اچ.آی.وی، ویروس نقض ایمنی انسانی(HIV – Human Immunodeficiency Virus) هستند. از آنجایی که انتقال اچ.آی.وی تا حد زیادی با استفاده از مواد مخدر و یا رفتار جنسی پرخطر مرتبط است، به همین علت در نظر خیلی از افراد، این بیماری ترسناک بوده و صرفا متعلق به گروه خاصی از افراد مثل مردان همجنس‌گرا یا دوجنسگرا، مصرف‌کنندگان مواد مخدر و افرادی با رابطه جنسی متعدد و خارج از چارچوب خانواده تصور می‌شود. همین موضوع باعث شده که مردم تصور کنند با دور ماندن از افراد اچ.آی.وی مثبت می‌توانند از خطر ابتلا به بیماری در امان بمانند. علاوه بر آن، بعضی افراد تصور می‌کنند که ابتلا به اچ.آی.وی به عنوان مجازات الهی برای افراد با رفتارهای در تضاد با ارزش‌های اخلاقی در جامعه است و ابتلا به ایدز، نشانگان نقص ایمنی اکتسابی(AIDS – Acquired Immunodeficiency Syndrome) نتیجه بی‌مسئولیتی‌های شخصی افراد و گناهان آنها است. معمولاً این افراد به عنوان افرادی گناهکار و مقصر شناخته می‌شوند، نه افراد بیماری که نیازمند کمک و یاری هستند. این تصورات باعث تشدید انگ و در نتیجه تبعیض نسبت به افراد اچ.آی.وی مثبت می‌شود. عدم آگاهی از راه‌های انتقال اچ.آی.وی، یکی از دلایل اصلی ایجاد انگ نسبت به افراد اچ.آی.وی مثبت است.

به علت وجود چنین تصورات غلط، ترس از سرایت بیماری، این بیماران در مورد انتخاب مسکن، شغل، دریافت مراقبت‌های بهداشتی و حمایت عمومی مورد تبعیض قرار می‌گیرند. انگ ناشی از ابتلا به اچ.آی.وی/ ایدز باعث نابرابری و تبعیض افراد مبتلا از حقوق اجتماعی‌شان می‌شود. افراد مبتلا، معمولا نگرانی و اضطراب دارند که بخشی از آن به علت وحشت آنها از مرگ، وحشت از طرد و تنهایی و انزوا، محدودیت و حتی عدم امکان انتخاب همسر، انگ اجتماعی و ترس برای از دست دادن شغل یا ترس از ایجاد ناتوانی است.

انگ و تبعیض در مورد اچ.آی.وی، می‌تواند به اندازه‌ی خود بیماری باعث ایجاد آسیب شود.

متأسفانه بسیاری از افراد مبتلا به اچ.آی.وی وقتی برای دریافت خدمات، به ارایه‌دهندگان خدمات بهداشتی مراجعه می‌کنند، انتظار دارند که آنها یاورشان باشند ولی در این مواجهه نیز با انگ و تبعیض مواجه می‌شوند. نتیجه نگرش منفی افراد درمانگر به این بیماران، امتناع یا تأخیر در پذیرش آنها، ارائه نامطلوب خدمات درمانی، ترخیص زودهنگام افراد، انجام آزمایش بدون رضایت فرد، عدم رعایت رازداری، نسبت ناروا دادن به فرد و حتی رفتارهای توهین‌آمیز و تحقیرکننده است.

مهسا سمیع‌پور نصفچی، ترنس زن مبتلا به اچ.آی.وی که در تیرماه ۱۳۹۸ قصد انجام عمل جراحی واژینوپلاستی را برای تکمیل پروسه‌ی تطبیق جنسیت خود داشت در گفتگو با گزارشگر خبرگزاری هرانا(۱)، تجربه خود از برخورد کادر درمان و تبعیض علیه بیماران اچ.آی.وی اینطور تعریف می‌کند: «من از قبل عمل موضوع اچ.آی.وی را با ایشان در میان گذاشتم و به من گفته بودند مشکلی نیست و یک سری آزمایش برای من نوشتند که من هم در مرکز مشاوره‌ی رشت انجام دادم و هم در داخل بیمارستان و در نهایت روز شنبه ۲۰ تیرماه ۹۸ بستری شدم تا روز شنبه ۲۲ تیرماه عمل جراحی داشته باشم. اما ساعت ۱۱ روز شنبه به من اطلاع دادند که عمل لغو شده است. دکتر به من توضیح داد که ویروس‌های تو فعال هستند و امکان عمل جراحی وجود ندارد، در حالی که وایرال لود (Viral load (2 من صفر بود و امکان انتقال ویروس نبود. در هر صورت عمل جراحی کنسل شد و گفتند باید از پزشک متخصص نامه تاییدیه بیاورم. نامه را تهیه کرده و برای تاریخ ۲۶ مردادماه به من وقت جراحی دادند. روز پنج شنبه ۲۴ مردادماه برای بستری شدن به بیمارستان مراجعه کردم، پزشک بیهوشی به من گفت باید نامه‌ای از پزشک متخصص ریه مبنی بر سلامت ریه هم تهیه کنی. با توجه به اینکه روز پنج شنبه بود، پزشک متخصص ریه در بیمارستان حضرت فاطمه، بیمارستان فیروزگر مسیح دانشوری و نیکان حضور نداشتند. در نتیجه عمل جراحی برای بار دوم لغو شد.

روز یکشنبه ۲۷ مردادماه نزد دکتر آخوندی نسب رفتم اما ایشان گفتند که دیگر وقت خالی ندارد و در صورت کنسل شدن عمل جراحی سایرین به من اطلاع می‌دهد. تا مدت‌ها گذشته خبری نشد و در تاریخ ۲۰ بهمن ماه بار دیگر به بیمارستان مراجعه کردم، دکتر آخوندی نسب حتی از ملاقات با من هم امتناع کرد اما به دکتر خداخواه مدیر انجمن تی.اس و آقای سامان ارسطو، یکی از فعالین حوزه ترنس گفت که به دلیل ابتلای من به اچ.آی.وی از انجام عمل خودداری می‌کنند. در حالی که همچنان بر روی برگه‌ی بستری من نوشته شده است: در صورت کنسلی عمل اصلی، وقت داده شود.»

حسین پسر همجنسگرای مبتلا به اچ.آی.وی، فرد دیگری است که از تجربه‌ی تبعیض کادر درمان علیه خود به دلیل بیماری اچ.آی.وی صحبت می‌کند.

«برای انجام عمل جراحی به یک آزمایشگاه خصوصی مراجعه کردم تا آزمایش‌های پیش از عمل را انجام دهم، چند روز بعد، از آزمایشگاه با من تماس گرفته و خواستند که برای انجام آزمایش مجدد به آزمایشگاه مراجعه کنم. وقتی جواب آزمایش آماده شد و توسط مسئول آزماشگاه متوجه وجود ویروس اچ.آی.وی در بدنم شدم، دستم را دراز کردم تا جواب آزمایش را از کارشناس آزمایشگاه که جواب به دست روبروی من ایستاده بود بگیرم، اما ایشان با ترس عجیبی که در چشمانش قابل تشخیص بود، برگه‌ی جواب آزمایش را روی لبه‌ی پنجره گذاشت و از ارائه برگه به صورت مستقیم امتناع کرد.»

این دو تجربه فقط نمونه‌های کوچکی از انگ و تبعیض مرتبط با اچ.آی.وی است که روزانه از سوی کارکنان درمانی نسبت به این بیماران اعمال می‌شود. از عمده دلایل این انگ و تبعیض می‌توان به فقدان آگاهی آنها، ترس از تماس‌های اتفاقی با بیمار و همراه دانستن بیماری ایدز با انجام رفتارهای غیر اخلاقی اشاره کرد.

ایدز تنها یک مشکل پزشکی نیست، بلکه یک مشکل اجتماعی و فرهنگی نیز هست.

با توجه به پیامدهای انگ و تبعیض نسبت به مبتلایان در جامعه، بسیاری از افرادی که رفتارهای پرخطر دارند از پیگیری و انجام آزمایش برای مشخص نمودن وضعیت خود اجتناب می‌کنند. همچنین انگ و تبعیض باعث می‌شود تا تعدادی از افرادی که از ابتلای خود آگاه هستند برای دریافت خدمات مراجعه نکنند و حتی سعی کنند وضعیت ابتلای خود را تا جایی که مقدور است مخفی نگه دارند. عدم آگاهی یا داشتن اطلاعات نادرست در کنار عدم افشای وضعیت و تداوم رفتارهای پرخطر به خصوص رفتارهای جنسی محافظت نشده و بدون کاندوم می‌تواند موجب گسترش و همه گیری بیماری ایدز شود. بنابراین یکی از مهمترین اقدامات برای پیشگیری در این خصوص، کاهش میزان انگ نسبت به افراد مبتلا در جامعه است، تا افراد با رفتارهای پرخطر بدون نگرانی به مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری و یا پزشک مراجعه کرده و آزمایش دهند. همچنین در زمان نیاز به دریافت هرگونه خدمات پزشکی و یا خدمات دندانپزشکی، بدون هیچ ترسی از تبعیض در بهره مندی از خدمات، وضعیت ابتلای خود را اعلام کنند.

انگ و تبعیض اجتماعی موضوعی است که باعث ایجاد بسیاری از مشکلات در زندگی افراد به خصوص گروه‌هایی با آسیب پذیری بالا همچون اقلیت‌های جنسی و جنسیتی می‌شود. موضوع تامل برانگیز دیگری که در کنار انگ اجتماعی باید بدان توجه داشت، جرم انگاری رابطه جنسی با همجنس است که به عنوان یکی دیگر از اشکال تبعیضات قانونی و اجتماعی علیه همجنس‌گرایان و دوجنس‌گرایان موجب شده تا مشکلات جدی را در زمینه دسترسی به خدمات بهداشتی ایجاد ‌کند. این مسئله سبب تأخیر در تشخیص و درمان بیماری‌های جنسی از جمله اچ.‌آی‌.وی/ ایدز شده، و در نتیجه‌ی عدم کنترل ویروس، شانس احتمال انتقال به دیگران در این گروه‌ها به طور فزاینده‌ای در حال افزایش است.

این در حالی است که بنا بر تحقیقات منتشر شده در وبسایت «اطلاعات و آموزش جهانی در خصوص HIV وAIDS » جرم انگاری رابطه‌ی جنسی با همجنس، جرم انگاری کار جنسی و جرم انگاری مصرف شخصی مواد مخدر، موجب افزایش خطر انتقال اچ.آی.وی می‌شود.

امروزه زندگی با ویروس اچ.آی.وی به‌کلی با آنچه که در دهه‌ی هشتاد میلادی بود متفاوت است. درمان ویروس اچ.آی.وی امروز آنچنان موثر است که میزان ویروس در بدن را عملاً به صفر می‌رساند و خطر سرایت را نیز از بین می‌برد. اچ.آی.وی امروز یک بیماری مرگ‌بار نیست بلکه یک عفونت مزمن اما قابل درمان به شمار می‌رود. چنانچه درمان در زمان مناسب آغاز شود انتظار می‌رود که فرد همان طول عمری را داشته باشد که بدون اچ.آی.وی می‌داشته است.

اشکال مختلف تبعیضات قانونی و اجتماعی اعم از جرم انگاری و انگ اجتماعی، از عوامل مهم و تاثیرگذار در همه‌گیری ایدز است و برای کاهش آن انجام مداخلات و راهکارهایی در حیطه‌های مختلف از جمله حیطه‌های ملی، اجتماعی، خانوادگی، آموزشی و بهداشتی-درمانی ضروری به نظر می‌رسد. تدوین و تصویب قوانین و حقوق اجتماعی برای افراد مبتلا و امتناع از محرومیت آنها از حقوق عمومی و نیز تامین امنیت شغلی و اجتماعی این افراد از مداخلات و راهکارهای کاهش انگ و تبعیض علیه افراد مبتلا است. همچنین آموزش، افزایش آگاهی و دانش افراد در خصوص ماهیت بیماری و راه‌های پیشگیری، مراقبت و درمان این افراد از دیگر مداخلات موثر در کاهش انگ و تبعیض خواهد بود. بی شک برای اینکه بتوان انگ مرتبط با اچ.آی.وی/ایدز را کاهش داده و یا آن را در جامعه حذف کرد، ضمن افزایش آگاهی عمومی مردم، مشارکت همه سازمان‌ها و گروه‌ها ضروری به‌نظر می‌رسد.