برنامه‌های فرهنگی روسیه برای کاهش احساسات نژادپرستانه

به گزارش خبرنگار مهر، در قسمت نخست از سلسله گزارش‌های «تأثیرات فرهنگی متقابل مهاجران و جامعه روسیه» (از اینجا قابل مطالعه است) درباره مسائلی چون وضعیت مهاجران در روسیه، ملیت آنها و تأثیرات فرهنگی که در جامعه معاصر این کشور گذاشته‌اند، بحث شد.

با قسمت دوم این گزارش که از تولیدات رایزنی فرهنگی ایران در روسیه است در ادامه همراه شوید. در این قسمت مراکزی که در دفاع از حقوق مهاجران در روسیه تأسیس شده‌اند، معرفی می‌شوند:

کمیته ویژه برنامه ملی شورای ریاست جمهوری فدراسیون روسیه در زمینه روابط بین فرهنگی: ریاست این کمیته بر عهده رئیس جمهور این کشور است و وظیفه اصلی آن بررسی شرایط اقوام و ملیت‌های ساکن در روسیه با هدف تطابق بندهای قانون با رفتار اجرایی ارگان‌های دولتی است، از اهداف دیگر این شورا ایجاد پیوند بین تشکل‌های اجتماعی، سازمان‌ها و نهادهای محلی، علمی، تحقیقاتی و مردم نهاد در زمینه یکسان سازی، تطابق و سازگاری بین اقوام و ملیت‌های فدراسیون روسیه با یکدیگر است.

دیوان عالی مهاجران وزارت کشور روسیه: سرویس مهاجرت فدرال یکی از آژانس‌های فدرالی زیر مجموعه وزارت کشور روسیه است که در زمینه ساماندهی اجرایی وضعیت مهاجران فعالیت دارد. تصمیمات کلان در این زمینه در شورای فدراسیون، شورای امنیت و دومای دولتی روسیه گرفته می‌شود. دیگر ساختارهای امنیتی روسیه واحد مجزایی برای مراجعه شهروندان در زمینه تأمین حقوق شهروندی به طور خاص ندارند. افراد می‌توانند همانند هر شخص دیگری که در خاک روسیه قرار دارد برای بررسی‌های اداری اقدام کنند. اما دیوان عالی امور مهاجران فدراسیون روسیه، واحدی مستقل برای بررسی شرایط مهاجران است که به صورت سالانه گزارشی را برای ریاست جمهوری روسیه نیز آماده می‌کند.

فدراسیون مهاجرین روسیه: آشناترین مرکز مردم نهاد فدراسیون روسیه در زمینه حمایت از مهاجران در سال ۲۰۰۷ میلادی با حمایت اداره سیاست داخلی ریاست جمهوری روسیه تحت عنوان «فدراسیون مهاجرین روسیه» شروع به کار کرد. در حال حاضر ۷۴ قومیت مختلف در آن عضویت دارند. قومیت‌های تاجیکی، ازبکستانی و ویتنامی از فعال‌ترین اقوام در این جمعیت هستند. شرکت در میتینگ‌ها، مبارزه با افراطی گرایی، تعاملات مربوط به همگرایی‌های فرهنگی مهاجرین، آموزش زبان روسی و اقدامات دیگر از اهم فعالیت‌های آن است. ریاست این نهاد برعهده شهروند بنگلادشی تبار روسیه آقای محمد ماجومدر است. در سال ۲۰۱۲ مرکز همگرایی مهاجران در مسکو توسط این نهاد افتتاح شد.

کنگره مهاجرین مولداویایی تبار: این مرکز که در سال ۲۰۰۹ میلادی پایه گذاری شده است شهروندان مولداویایی تبار ساکن در روسیه را با یکدیگر پیوند می‌دهد و از دوازده واحد مجزا در بحث دفاع از حقوق شهروندی مهاجران تشکیل شده است. یکی از مهمترین اقدامات این جمعیت اطلاع رسانی از حقوق شهروندی و قوانین مصوب برای مهاجران است که به افرادی که تازه به روسیه آمده‌اند آموزش‌های لازم را می‌دهند. این مؤسسه دارای واحد حقوقی مجزا و همچنین مرکز اطلاعات و آمار شغل یابی مجزا است. الکساندر کالینین رئیس این جمعیت حقوق بشری مهاجران در روسیه است.

مرکز هموطنان اوکراینی: این مرکز در سال ۲۰۱۲ میلادی به ثبت رسید و از شهروندان بیست و یک منطقه اوکراین در خاک روسیه حمایت مستقیم به عمل می‌آورد. این مرکز با حمایت‌های داخلی مالی اعضای خود اداره می‌شود و به شهروندان اوکراینی تبار ساکن در روسیه در زمینه اقامت قانونی و ایمن در این کشور کمک می‌کند. برنامه‌های آموزشی، تفریحی، حمایت‌های مالی در زمینه خدمات درمانی و پزشکی، مشاوره حقوقی و خدمات جانبی دیگر از مهمترین اقدامات این جمعیت است. رئیس شورای مدیران این مجموعه با نیکلای لیاخ است.

مرکز یکسان سازی «قانون و مهاجرت»: این مرکز در سال ۲۰۱۲ میلادی راه اندازی شد اما سابقه اصلی آن به صندوق تاجیکستان به سال ۱۹۹۶ میلادی باز می‌گردد. در حال حاضر این مرکز به اتباع کشورهای تاجیکستان، ازبکستان، قرقیزستان، مولداوی و بر طبق اساسنامه خود به تمامی شهروندان خارجی که در روسیه مشغول به کار و فعالیت هستند، کمک می‌کند. در هر سال بالغ بر ۱۰۰۰۰ درخواست از سوی شهروندان مختلف به این مرکز فرستاده می‌شود. مرکز قانون و مهاجرت مشاوره‌های حقوقی و تکمیل فرآیندهای قانونی برای مدارک و برگه‌های هویتی و مجوزهای مختلف را برای افراد خارجی انجام می‌دهد. همچنین در شرایطی که مسائلی بین کارفرما و مهاجرین رخ دهد از تضییع حقوق مهاجرین جلوگیری می‌نماید. منابع مالی این مرکز از اقدامات خیرخواهانه و حمایت‌های گرنت های خارجی تأمین می‌شود. گوهر جرورایوا ریاست این مرکز را بر عهده دارد.

مرکز «قانون و مهاجرت امپریال»: این مرکز در سال ۱۹۹۶ میلادی پایه گذاری شد و در زمینه حقوق بشر و دفاع از مهاجران روسیه فعالیت دارد. کمیساریای عالی پناهجویان سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۴ میلادی نظر به اقدامات سازنده این جمعیت در دفاع از حقوق مهاجران عالی‌ترین نشان افتخار خود تحت عنوان «نشان نانسن» را به این جمعیت اهدا کرد. مرکز هماهنگی گروه امپریال در شهر مسکو واقع شده است. در حال حاضر ۴۱ بخش فدرالی روسیه پذیرای ۵۰ دفتر فعال این جمعیت هستند و بر طبق آمار این مرکز توانایی پاسخگویی بیش از ۸۰ درصد نیازهای اولین مهاجرین و آوارگان را در اختیار دارد. مهمترین خدمات حقوقی این جمعیت در نقاطی اعمال می‌شوند که با بیشترین جریان ورودی مهاجران مواجه هستند. ریاست جمعیت قانون و مهاجرت بر عهده سوتلانا گانوشکینا است.

تأثیرات متقابل مهاجران و شهروندان روسیه

در دهه نود میلادی یکی از مشکلات اصلی مهاجران به روسیه، فقدان برنامه حمایت از مهاجرانی بود که از نظر سطح علمی، موقعیت اجتماعی و تسلط به زبان روسی سطح بسیار مناسبی داشتند اما نتوانسته بودند مراحل قانونی لازم برای اقامت در روسیه را پشت سر بگذارند. این افراد رقم قابل توجهی یعنی سه میلیون نفر (۱) نیروی ماهر و خبره در اکثر رشته‌های علوم نظری و مهارت‌های دیگر را تشکیل می‌دادند. پس از طی این دوره، با ورود خیل مهاجران جدید، مشکلاتی تازه نمود پیدا کردند؛ این افراد تنها برای کسب درآمد به روسیه آمده بودند. پیمان‌های بین‌المللی روسیه و کشورهای تازه استقلال یافته، به آنان مجوز ورود آزادانه به این کشور را می‌داد. از سوی دیگر، این افراد مهارت و تخصص نداشتند. تسلط آنها به زبان روسی کاملاً ابتدایی بود و هیچ اطلاعی از قوانین و مقررات داخلی فدراسیون روسیه نیز نداشتند. (۲) عدم آشنایی با قوانین داخلی و ناسازگاری با وضعیت جامعه سبب شد تا دیدگاه منفی ساکنان اصلی این کشور نسبت به مهاجران شدت بگیرد.

در حال حاضر مردم روسیه عقیده دارند که با ورود این افراد فرصت‌های شغلی از بین می‌رود در حالی که در شرایط برابر آمادگی پذیرفتن این موقعیت‌های شغلی را ندارند. این دوگانگی در رفتار و گفتار یکی از مسائلی است که گریبان مهاجران را می‌گیرد. هرچند افرادی که در حال حاضر به این کشور سفر می‌کنند تنها به فکر کسب درآمدهای بیشتر هستند و چندان اعتقادی به احترام به قوانین داخلی روسیه ندارند. به طور کلی، بین سیاست‌های دولتی و همچنین رفتار مردم روسیه نسبت به موضوع مهاجرت شاهد یک تضاد کلی هستیم. از یک سو دیدگاه منفی نسبت به نیروهای کار از کشورهای منطقه اوراسیا وجود دارد. در این بین بخش قابل توجهی از منابع و ظرفیت سازمان‌های نظارتی صرف کنترل وضعیت مهاجران می‌شود. دیدگاه اولیه در خصوص این افراد تداوم روند مهاجرت برای پیشگیری از رشد منفی جمعیت کل کشور است. اما دیدگاه دوم که حتی در بین نخبگان روس نیز شایع است، با مسئله مهاجرت شهروندان این کشورها کاملاً مخالفت دارد.

البته در رفتار دولت روسیه می‌توان نوعی دوگانگی در سیاست‌های مهاجرتی را مشاهده کرد. از یک سو اوراسیایی گرایی و لزوم تعمیق روابط با کشورهای این منطقه مورد تاکید قرار می‌گیرد و از سوی دیگر، قوانین و تسهیلات مصوب برای انواع مهاجرت به این کشور با رفتار ادارات دولتی و دیگر بخش‌های جامعه سازگاری چندانی ندارند. آنچه در عمل و واقعیت بروز پیدا می‌کند فرسنگ‌ها با بندهای قانون تفاوت دارد. این چالش با توجه به اینکه روسیه بیشتر کشوری متشکل از ملیت‌های مستقل و متنوع است تا اقوام مختلف یکی از چالش‌های جدی امنیت ملی در این کشور به شمار می‌رود. برنامه‌های دولت در راستای حمایت کارفرمایان برای استخدام نیروهای مهاجر و همچنین برنامه‌های دولتی در زمینه سازگاری مهاجران با روسیه تا حدی توانسته از تنش‌های اجتماعی و فرهنگی ساکنان اصلی این سرزمین با افراد تازه وارد بکاهد. (۳)

همان طور که مطالعه تجربیات کشورهای مختلف در زمینه مهاجرت نشان می‌دهد، این یک روند دو سویه است. در این زمینه برنامه‌هایی در زمینه‌های آموزشی، فرهنگی و حتی در سطح رسانه‌ها با تاکید بر کاهش احساسات نژادپرستانه در حال اجرا هستند. تا امروز به علت تفاوت‌های بسیار متنوع در این کشور از لحاظ فرهنگ عمومی - اجتماعی دیدگاه محلی از شهری به شهر دیگر و از منطقه‌ای به منطقه دیگر تغییر کرده است و به همین دلیل یک نتیجه‌گیری مشترک که دربرگیرنده تمام پارامترهای مسئله مهاجرت در قالب سیستم یکپارچه سیاسی این کشور باشد، امکان پذیر نیست.

برای نمونه نگاه بالا به پایین در بین ساکنان مسکو به شهرهای اقماری روسیه وجود دارد. چنین دیدگاهی بین اسلاوهای روسیه نسبت به ساکنان مناطق قفقاز و یا مناطق حاشیه قطب شمال نیز دیده می‌شود. به طور کلی این روند با تفکرات ملی گرایانه تطابق ندارد. همین مسئله موجب شده تا فرهنگ غنی مناطق مختلف روسیه اثرگذاری لازم را در شکلگیری تفکر فدرالی نداشته باشد. این نمونه‌ای از بحران‌های اجتماعی روسیه در زمینه مهاجرت داخلی و یا مهاجران خارجی است. در حال حاضر با فعالیت همه جانبه‌تر ساختارهای اجتماعی و دولتی روسیه سطح ورود و اقامت غیر قانونی مهاجران به روسیه کنترل شده و همچنین فرزندان آنان در قالب برنامه‌های حمایتی در فرایند سازگاری با محیط قرار گرفته‌اند. از سوی دیگر متمم‌های جدید سبب شده‌اند تا نیروهای ماهر و متخصص شانس بیشتری داشته باشند. ادامه این روند می‌تواند به کاهش شکاف‌های فرهنگی و اجتماعی بین این افراد بیانجامد. البته تشکیل کمیسیون مشترک بین مجلس‌های این کشورها و پیمان‌های منطقه‌ای مختلف نیز در این زمینه کمک‌های بسزایی کرده است.

ادامه دارد...

پی‌نوشت‌ها

۱. اطلاعات جمعیتی آژانس فدرال مهاجرت فدراسیون روسیه.
۲. گزارش اجتماعی مرکز مطالعاتی دولت فدراسیون روسیه در زمینه مهاجرت نسخه سال ۲۰۱۸ میلادی.
۳. گزارش تحلیلی دانشگاه دولتی سنت پترزبورگ در زمینه شرایط مهاجرت در فدراسیون روسیه و جمهوری فدرال آلمان.