زلزله ازمیر، در منطقه‌ای پرتنش در مرز یونان و ترکیه

در 24 ساعت اول بعد از رخداد، 24 نفر از کشته‌شدگان مربوط به شهر ازمیر ترکیه بودند و دو کودک در جزیره سوموس یونان جان خود را از دست دادند، جزیره سوموس بخشی از مجمع‌الجزایر دودکانیز است.   زلزله نهم آبان 99 در آب‌های مورد دعوای دو کشور و در مجاورت جزیره سوموس، از مجمع‌الجزایر دودکانیز رخ داده است. کانون زلزله از نظر جغرافیایی در یونان واقع است، ولی بیشتر خسارت‌ها به ترکیه مربوط بوده است. این بدان معناست که جزایری که رسما جزو یونان هستند تا مجاورت غرب و جنوب غرب ترکیه ادامه دارند.

این نشان می‌دهد که جنگ‌های تاریخی به ویژه در اواخر دوره عثمانی در قرن نوزدهم، دست برتر و پیروز بیشتر یونان بوده است.   از اوایل شهریور 99 ترکیه و یونان، اعضای ناتو که رقبای سنتی نیز هستند، نیروی دریایی و هواپیماهای جنگی خود را در مخالفت با یکدیگر در دریای مدیترانه بسیج کرده‌اند. ریشه این تنش‌ها در جست‌وجوی گاز طبیعی در جزیره قبرس بود که خود مدت‌ها منبع درگیری بین یونان و ترکیه بوده است. آنها با تاریخچه‌ای از مشکلات مختلف ژئوپلیتیکی که در نیم قرن گذشته سه بار به جنگ نزدیک شده‌اند تعیین حقوق ارضی جزایر یونان در سواحل ترکیه، مورد اعتراض ترکیه است، چراکه ترکیه مدعی است که فلات قاره یک کشور باید از سرزمین اصلی آن و نه از جزایر دورافتاده‌اش، اندازه‌گیری شود. براساس کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد قانون دریاها، ملت‌های ساحلی می‌توانند یک منطقه اقتصادی انحصاری را تا ۲۰۰ مایل دریایی (۳۷۰ کیلومتر) از ساحل خود حفظ کنند که در آن حق ماهیگیری، معدن‌کاری و حفاری دارند. جایی که دو منطقه با هم اختلاف دارند، کشورها موظفند به یک توافق برسند، اما ترکیه این کنوانسیون را تصویب نکرده است. همچنین ترکیه مدعی است که کشورهای جزیره‌ای مانند قبرس تنها حق دارند حقوق درون آب‌های سرزمینی قانونی خود را داشته باشند.  دریای اژه و محدوده جزیره‌ها، محل درگیری‌های تاریخی دو طرف بوده است. یونان و ترکیه در این منطقه در سال ۱۹۸۷ به آستانه جنگ رسیدند.

تنش‌ها در سال ۱۹۹۶ بار دیگر بر سر حاکمیت جزیره خالی از سکنه ایمیا، یا کارداک (به ترکی) شعله‌ور شد. تنش‌های دریای اژه در سپتامبر 2020 (شهریور 99) بر سر ادعای آب‌های سرزمینی اژه مجددا بروز کرد. ترکیه ادعا می‌کند آب‌های سرزمینی در اژه به 6 مایل دریایی (11.1 کیلومتر) از سواحل می‌رسد. پارلمان ترکیه در سال ۱۹۹۵ به دولت اجازه داد در صورتی که یونان آب‌های سرزمینی خود را به ۱۲ مایل دریایی (22.2 کیلومتر) در اژه گسترش دهد، از نیروی نظامی استفاده کند. ترکیه بیم آن دارد که چنین اقدامی بتواند دسترسی خود را به آب‌های بین‌المللی محدود کند و آن را از منابع دریانوردی محروم کند. در حالی که یونان از حق خود برای انجام این حرکت براساس قانون دریاها دفاع می‌کند.  جزایر دودکانیز جایی که زلزله 30 اکتبر 2020 در مجاورت یکی از آنها (جزیره سوموس) رخ داد، محلی است که یونان در پی جنگ جهانی دوم بر آنها تسلط کامل یافت. پس از تصاویری که به‌تازگی از ورود سربازان یونانی به دورافتاده‌ترین جزایر دودکانیز منتشر شد، دولت ترکیه به یونان نسبت به افزایش نیرو در این جزایر هشدار داد.

یونان می‌گوید صرفا یک جابه‌جایی معمول سربازان را انجام می‌داد. رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه گفته است شهروندان ترک در منطقه تراس با تبعیض روبه‌رو هستند. ترکیه همچنین یونان را متهم می‌کند که ده‌ها مدرسه ترکیه را بسته است. در سال ۲۰۱۷ در اولین سفر یک رییس دولت ترکیه به یونان در ۶۵ سال گذشته، اردوغان خواستار تجدیدنظر در این پیمان لوزان شد، پیمانی که در سال ۱۹۲۳ به درگیری امپراتوری عثمانی و متحدان جنگ جهانی اول از جمله یونان، فرانسه و بریتانیا پایان داد. درخواست اردوغان برای تقویت حقوق مسلمانان در یونان و حل اختلافات حاکمیتی در اژه است. یونان تکذیب می‌کند که علیه اقلیت مسلمان خود تبعیض می‌کند و می‌گوید اردوغان در موقعیتی نیست که در مورد چنین مسائلی سخنرانی کند زیرا ترکیه در سال ۱۹۷۱ یک مدرسه الهیات ارتدوکس یونانی را براساس قانونی تعطیل کرد که آموزش‌های مذهبی و نظامی را تحت کنترل دولت قرار داد و در تابستان 2020 ایاصوفیه را در استانبول که ابتدا به عنوان کلیسای جامع بیزانس ساخته شده بود و در دهه‌های اخیر به عنوان موزه فعالیت می‌کرد، مجددا به مسجد تبدیل کرد. ترکیه بعد از زمین لرزه نهم آبان، در سطح اضطراری «سه» قرار دارد که نماد «فاجعه سراسری» است. این زمین لرزه در سراسر جزایر شرقی یونان و حتی در پایتخت یونان، آتن احساس شد. رسانه‌های یونانی گفتند که ساکنان سوموس و سایر جزایر از خانه‌های خود فرار کردند.

تلویزیون دولتی یونان گزارش داد که «مینی‌سونامی» در جزیره سوموس رخ داده است. دو کودک، در مدت کوتاهی پس از زلزله مدرسه خود را در واتی ترک می‌کردند. هنگام عبور از خیابان باریک از شهرستان، یک دیوار از یک ساختمان قدیمی فرو ریخت و آنها زیر آوار کشته شدند. نخست‌وزیر یونان میتسوتاکیس اوایل بعد از ظهر جمعه، با اردوغان رییس‌جمهور ترکیه تماس گرفت تا کشته شدن شهروندان ترکیه را در زلزله تسلیت بگوید. او گفت: «اختلافات ما هر چه باشد، این (زلزله) از زمان‌هایی است که مردم ما باید کنار هم بایستند.» رییس اتحادیه اروپا گفت که اتحادیه اروپا برای ارایه کمک به هر دو کشور یونان و ترکیه آماده است. روابط ترکیه، یونان و اتحادیه اروپا در ماه‌های اخیر به دلیل اختلاف نظر در مورد حقوق آب‌ها در مدیترانه شرقی تیره شده است.  زمین لرزه جمعه 30 اکتبر ساعت 14:51 به وقت محلی استان غرب ازمیر ترکیه را لرزاند.

طبق گزارش سازمان مدیریت سوانح و فوریت‌های ترکیه (آفاد) کانون زمین لرزه در دریای اژه در 17 کیلومتری ساحل شهر «سفری حصار» از توابع ازمیر بوده است. جایی که در 10 کیلومتری شمال جزیره سوموس و در شمال شهر کوچک ساحلی «واتی» یونان قرار داشت. سونامی هم در «سفری حصار» ترکیه و هم در «واتی» یونان جاری شد. سوانح طبیعی شرایطی را پیش می‌آورند که درگیری‌های تاریخی و ژئوپلیتیکی به‌ویژه در مرزها، حداقل به ‌طور موقت باید جای خود را به همکاری بدهد.

* منتشر شده در روزنامه اعتماد 11 آبان 99