مروری بر کتاب «کشورها و مرزها در منطقه ژئوپلیتیک خلیج فارس»

این کتاب ۲۴۹ صفحه ای با شمارگان یک هزار جلد و قیمت ۳۰ هزار ریال سال ۸۹ از سوی انتشارات وزارت امورخارجه به چاپ رسید.
کتاب حاضر ۲ بخش دارد که هرکدام دارای ۵ فصل است و بخش اول با عنوان «نگاهی کلی به جغرافیای سیاسی و مرزهای بین المللی در خلیج فارس» به موضوع هایی مانند نام منطقه خلیج فارس و جایگاه آن در نظام دگرگون شونده جهانی، اهمیت جهانی و مرزهای دریایی خلیج فارس، همچنین تاریخ و جغرافیای سیاسی جزیره های تنب و ابوموسی اشاره می کند.
در بخش دوم با عنوان «پیدایش کشورها و مرزها در منطقه ژئوپلیتیک خلیج فارس» نیز با موضوع هایی شامل پیدایش کشور و مرز در ایران، نقش آفرینی ایران در خلیج فارس در نیمه دوم قرن بیستم، جغرافیای سیاسی شبه جزیره مسندم و عمان، تاریخ و جغرافیای سیاسی بحرین و قطر و پیدایش عربستان سعودی، کویت و عراق آشنا می شویم.
این کتاب براساس ۵ گزارش تحقیقی مفصل نوشته شده که نویسنده آن ها را برای دانشگاه لندن تهیه کرده است و در این گزارش ها از آثار و نوشته های سال های دور خود به زبان فارسی بهره می گیرد.
در مقدمه این کتاب آمده است: منطقه ای که خلیج فارس نامیده می شود، هشت کشور را در بر می گیرد. سرزمین های منطقه از آن ایران، عراق، کویت، عربستان سعودی، بحرین، قطر، امارات عربی متحده و عمان است. از این تعداد، چهار کشور به دریاهای دیگر جزء دریای پارس نیز دسترسی دارند. ایران به دریای خزر، دریای عمان واقیانوس هند متصل است. عربستان سعودی به دریای سرخ، عمان به دریای عرب و دریای عمان، امارات متحده به دریای عمان و دریای عرب دسترسی دارند.
از هشت کشور یاد شده، سرزمین های هفت کشور کرانه ای است و تنها کشور بحرین است که به شکل مجمع الجزایر در آب های خلیج فارس قرار دارد. ایران با نزدیک به دوهزار کیلومتر خط کرانه ای، سراسر شمال باختری، شمال و شمال خاوری خلیج فارس، شمال تنگه هرمز، شمال خلیج عمان و گوشه شمال باختری اقیانوس هند را در بر می گیرد و روی هم دارای طولانی ترین کرانه ها در خلیج فارس است.
نویسنده در جریان این کتاب به نقش پراهمیت خلیج فارس درشکل گیری تمدن بشراشاره کرده که به عنوان منبع مهم نفت، گاز و مواد معدنی جهان شناخته شده است و این منطقه را شاهراه بازرگانی در زنجیره رقابت های سیاسی استراتژیک قدرت های اروپایی و نمونه منحصر به فرد تفاوت های مذهبی دنیای اسلام معرفی می کند.
بخش هایی از کتاب
از نظر تاریخی، گواهی که نشان دهنده سکونت عمده عرب ها در کرانه های جنوبی خلیج فارس در دوران پیش از میلاد باشد در دست نیست. تمامی این منطقه، جناح جنوبی امپراتوری پارس شمرده می شد. ساکنین ایرانی الاصل هنوز در بخش هایی از کرانه های جنوبی، به ویژه در شمال مسندم و در مناطق بحرین و حسا وجود دارند. مهاجرت عرب ها به این کرانه ها اندکی پیش از ظهور اسلام آغاز شد.
از هنگامی که کیش جدید(اسلام) بر ادیان دیگر در منطقه استیلا یافت، جریان پیدایش یک جامعه ویژه خلیج فارس در کرانه های شمال و جنوب آغاز شد. افزایش مبادلات بازرگانی میان دو کرانه شرایطی به وجود آورد که جریان در آمیختگی فرهنگی و زبانی سبب نیرو گرفتن و متمایز شدن جامعه خلیج فارس شود. از سوی دیگر، موقعیت جغرافیایی، خلیج فارس را به قلب جهان کهن کشاند، به جایی که راه های عمده بازرگانی دنیای کهن می بایست از آن عبور کند. همین عامل اهمیت زیادی را از دیرباز متوجه این منطقه ساخت.
عامل دیگری که از اواخر قرن پانزده میلادی به تحکیم ویژگی هماهنگ و متمایز سیاسی این منطقه کمک کرد، افزایش اهمیت استراتژیک آن میان قدرت های اروپایی رقیب بود. پرتغالی ها، هلندی ها، فرانسوی ها و روس ها هریک نفوذ و سلطه بر این منطقه را در راستای سیاست های استعماری خود در خاور زمین ضروری تشخیص دادند. با شکست فرانسوی ها در جنگ های ناپلئون، انگلیسی ها، روس ها، عثمانی و ایرانیان، همزمان یا یکی پس از دیگری، در عرصه رقابت در این منطقه نقش اصلی یافتند.
درباره نویسنده
پیروز مجتهدزاده سال ۱۳۲۴ در شهرستان نور(از توابع مازندران) به دنیا آمد.
وی دارای مدرک کارشناسی جغرافیای انسانی و اقتصادی از دانشگاه تهران، کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی از دانشگاه منچستر و همچنین دکترای جغرافیای سیاسی از دانشگاه آکسفورد و لندن است.
مجتهدزاده افزون بر ۴۰ کتاب و ۵۰۰ مقاله به زبان های عربی،  فارسی و انگلیسی در مورد تاریخ و جغرافیای سیاسی کشورهای منطقه خلیج فارس و گفتمان مدرن در روابط بین المللی منتشر کرده است.
این نویسنده آثاری از قبیل نگاهی به تاریخ معاصر ایران، جغرافیای سیاسی دریایی، جغرافیای تاریخی خلیج فارس، نامه هایی از ایران، جزایر تنب و ابوموسی، شیخ نشین های خلیج فارس، نخل و خنجر و تاریخ دریانوردی ایرانیان را در کارنامه خود دارد.