فرانسه و آزمون تمایزگذاری: اسلام‌گرایی، اسلام، مسلمانان

با شدت گرفتن چرخه نفرت و ترور در فرانسه، هر کسی که نامش محمد، نور، توفیق، خدیجه و… باشد—خواه مومن و معتقد، خواه خداناپرست یا همجنس‌گرا— ممکن است در مظان بدبینی و آماج اتهام قرار گیرد.

حمله تروریستی در نیس فرانسه – پنج‌شنبه ۲۹ اکتبر / ۸ آبان – عکس از shutterstock

 در کمتر از دو هفته پس از قتل وحشیانه ساموئل پاتی معلم تاریخ و جغرافی در کنفلان-سنت-اونورین، جوانی تونسی پنجشنبه ۲۹ اکتبر وارد کلیسایی در مرکز شهر نیس در جنوب فرانسه شد و با چاقوی تیغه‌بلندی که در دست داشت سه نفر را کشت و چند نفر دیگر را مجروح کرد. همزمان یک جوان افغان که تازه به فرانسه مهاجرت کرده با یک قمه به یک ایستگاه تراموا در مرکز لیون رفت و عابران را تهدید کرد. هزاران کیلومتر آن طرف‌تر هم شخصی در جده عربستان با چاقو به نگهبان کنسولگری فرانسه حمله کرد. روز شنبه نیز یک کشیش کلیسای ارتدوکس در لیون با شلیک گلوله زخمی شد.

چرخه‌‌ نفرت و ترور در فرانسه لگام گسیخته است و انگشت اتهام متوجه اسلام و مسلمانان در فرانسه است. امانوئل مکرون، رئیس ‌جمهور فرانسه موضع سفت و سختی را اتخاذ کرده و در حال پیشبرد کارزاری علیه «جدایی‌طلبی اسلام‌گرایانه» است، کارزاری که شامل مجموعه‌ای از اقدامات ریز و درشت قانونی می‌‌شود: از ممنوعیت صدور گواهینامه بکارت گرفته تا انحلال انجمن‌های تبلیغ اسلام‌گرایی و تصویب قوانینی علیه فرانسویانی که در جهاد اسلامی شرکت کرده‌اند.

اسلام یا اسلام‌گرایی؟

در شرایطی که برخی از رهبران کشورهای اسلامی، و در صف نخست اردوغان، رئیس‌ جمهور ترکیه، بنزین بر آتش خشونت و جدایی می‌ریزند، موضع رسمی شخصیت‌های مسلمان فرانسه اما همراهی با مکرون و محکومیت خشونت‌های تروریستی بوده است.  

پس از حمله تروریستی به کلیسای نیس، شورای مسلمانان فرانسه با انتشار بیانیه‌ای درخواست کرد به نشان عزاداری و همبستگی با خانواده‌های قربانیان قتل‌های تروریستی جشن‌های میلاد پیامبر اسلام لغو شود. شمس‌الدین حافظ، متصدی مسجد بزرگ پاریس نیز ضمن محکوم کردن حملات تروریستی گفت که: «اسلام‌گرایی نوعی بیماری اسلام است.» برخی فعالان مدنی مسلمان همچون یاسر لواتی نیز با اعلام انزجار از ترورهای اخیر، به صراحت اعلام کردند که این خشونت‌ها از ایدئولوژی‌ای نشأت می‌گیرند که با اسلام «بیگانه» است. 

فیض بن محمد، روزنامه‌نگار مسلمان، یکی از آنهاست که به نقل از پیامبر اسلام نوشت: «کسی که به یک یهودی یا مسیحی آسیب برساند، در روز قیامت خصم من خواهد بود.»

همزمان با موج محکومیت‌ها اما بازار بهره‌برداری سیاسی و ماهی‌گیری از آب گل‌آلود، به ویژه نزد جریان‌های دست راستی و راست‌ افراطی حسابی داغ است، جریان‌ها و گروه‌هایی که ترورهای اخیر را بهانه تبلیغ خویش  و سیاست‌های ضدمسلمان و ضدمهاجرشان قرار داده‌اند. 

مارین لوپن، رهبر حزب راست افراطی مجمع ملی، خواستار اتخاذ آرایش و «قوانین جنگی» علیه تروریست‌ها شده است. نادین مورنا، عضو پارلمان اروپا و وزیر سابق جمهوری‌خواه نیز هم‌صدا با لوپن اعلام کرده که فرانسه در وضعیت جنگی است. اما جنگ علیه چه کسی؟ اسلام‌گرایان؟ اسلام؟‌ مسلمانان؟ مهاجران خاورمیانه و شمال آفریقا؟

شهردار جمهوری‌خواه شهر نیس، کریستین استروسی، از ضرورت نابودی ویروس «فاشیسم اسلامی» سخن گفته است.  

استروسی البته تنها کسی نیست که با نادیده گرفتن کثرت و تفاوت‌های تاریخی درون اسلام— مثلاً میان اسلام اسماعیلیه با اسلام وهابی—کلیت آئین محمد را به فاشیسم یا شر گره زده است.

از همه رسوایی‌آورتر مجموعه توئیت‌های ژان مسیا، نماینده حزب مجمع ملی است، توئیت‌های مثل اینکه: «وقت آن رسیده است که بگوییم اسلام ناسازگار با جمهوری [فرانسه] است.» « این یک دین مثل بقیه دین‌ها نیست.» «این قدر نگویید که این اسلام نیست! البته که اسلام همین است.»

در پاسخ به پرسش خبرنگاران در مورد این توئیت‌ها، مارین لوپن البته مجبور شد تصریح کند که میان اسلام به عنوان یک دین و اسلام‌گرایی به عنوان یک ایدئولوژی سیاسی تمامیت‌گرا تفاوت قایل می‌شود. 

«نام کوچک تو توهین به فرانسه است»

بیش از هرزمان دیگر، خطری پیش روی جامعه فرانسه است که اضطراب و نگرانی را میان مسلمان این کشور برانگیخته است: درهم‌آمیزی و عدم تفکیک نه فقط میان اسلام‌گرایی و اسلام، که میان این دو و جامعه مسلمانان.

درفرانسه بسیاری از مسلمانان معتقد و مومن وجود دارند که نه فقط مخالف ترور و خشونت ‌اند بلکه اسلام‌گرایی – یعنی تبدیل آئین اسلام به یک ایدئولوژی سیاسی‌– را نوعی بدعت در دین تلقی می‌کنند. در این میان، حالا آنها هم آماج اتهام و بدبینی قرار گرفته‌اند؛ نه فقط آنها بلکه هر کسی که نامش محمد، نور، توفیق یا خدیجه است،‌ حتی اگر خداناپرست یا همجنس‌گرا باشد.

گفت‌وگوی جنجال برانگیز اریک زمور (نویسنده فرانسوی) با هاپساتو سی (مجری تلویزیونی) در شبکه “C8” فرانسه

بله، مساله فقط دین نیست، نام و نشان و چهره خاورمیانه‌ای نیز هست. جریان افراطی در فرانسه وجود دارد که معتقد به جنگ تمدنی علیه جامعه مسلمان است، جریان که که روز به روز صدای بلندتری در فرانسه پیدا می‌کند و اریک زمور، یکی از سخنگویان یا چهره‌های رسانه‌ای آن است، کسی که در جریان یک برنامه تلویزیونی به هاپساتو سی، یکی از مجری‌های زن آفریقایی‌تبار حاضر گفت که «نام کوچک تو توهین به فرانسه است.»

واقعیت این است که اسلام، همچون یهودیت و مسیحیت، به سادگی و صرفاً نامی معطوف به یک مذهب و آئین نیست، بلکه بر یک اجتماع متکثر با عناصر فرهنگی و سیاسی بعضاً متضاد دلالت دارد. 

به عبارت دیگر، جامعه مسلمانان،‌ از چشم دیگری سفید غربی، صرفاً سلفی‌های جهادگرا یا شیعیان افراطی را در برنمی‌گیرد، بلکه شامل آنهایی نیز می‌شود که صرفاً به خاطر محل تولد، نام یا شکل ظاهرشان مسلمان تلقی می‌شوند. 

در نبرد با تروریسم اسلام‌گرا، آیا جامعه فرانسه قادر خواهد بود این جریان افراطی را مهار کند، تفاوت‌ها را درون بخش مسلمان خود به ‌رسمیت بشناسد و میان ایدئولوژی سیاسی با دین و میان دین با هویت اجتماعی تمایز قائل شود؟ 

بیشتر بخوانید:

چهره جدید تروریسم اسلام‌گرا در فرانسه