تاریک و روشن زلزله ازمیر

سازوکار گسلش زمین‌لرزه که در کف دریای اژه قرار داشت، کششی بوده که با گسلش غالب در منطقه اژه منطبق است. فاصله کانون این زمین‌لرزه با شهر ساحلی سفری حصار ۱۷ کیلومتر و ژرفای آن ۱۶ کیلومتر بود. ازمیر در ۳۵ کیلومتری شمال شرق شهر سفری حصار و ۶۷ کیلومتری کانون زلزله، دوونیم میلیون نفر جمعیت دارد. سفری حصار و حومه حدود ۴۰ هزار نفر جمعیت دارد (۳۰ هزار نفر جمعیت خود شهر) که با توجه به بزرگای زمین‌لرزه بخت بزرگ آن بوده که زمین‌لرزه در بعدازظهر رخ داده؛ چراکه اگر در نیمه‌شب رخ داده بود، گستردگی تلفات و خسارات می‌توانست بسیار بیشتر باشد.

ضمنا کانون زلزله در دریای اژه قرار داشت. البته این موضوع موجب سونامی در شهر ساحلی «واهتی» در جزیره «سوموس» یونان و شهر سفری حصار ترکیه شد؛ ولی همین‌ که کانون در زیر یک نقطه شهری و پرجمعیت واقع نشده بود (مانند زلزله ۲۶ مرداد ۱۳۷۸ ایزمیت ترکیه با بزرگای گشتاوری ۷.۵ و بیش از ۱۷ هزار کشته یا زلزله ۵ دی‌ ۱۳۸۲ بم ایران، با بزرگای گشتاوری ۶.۵ و بیش از ۲۷ هزار کشته) می‌تواند به‌عنوان نکته کمتر بد از نظر تلفات زمین‌لرزه ۹ آبان ۹۹ تلقی شود. تا پایات روز چهارم بعد از حادثه دو هزار پس‌لرزه با بزرگای بیش از ۲ (۳۷ پس‌لرزه با بزرگای بیش از ۴) رخ داد. ‌همچنین تا پایان روز چهارم تعداد تلفات تأییدشده ۹۱ کشته و ۹۹۴ مجروح گزارش شد.

۱۷ ساختمان در ازمیر تخریب شد که در ۲۰ ساعت اول کار جست‌وجو و امداد در ۹ تا از آنها تکمیل شده و در هشت ساختمان ادامه داشت. بزرگای زمین‌لرزه در مقیاس امواج درونی (بزرگای محلی) ۶.۶ تعیین شد و همین اندازه که در رصدخانه و مؤسسه تحقیقات زلزله کاندیلی استانبول، در لحظات اول بعد از رخداد تعیین شده، در گزارش‌های سازمان آفاد و رسانه‌های ترکیه تکرار شده است. درحالی‌که اندازه دقیق رخداد زمین‌لرزه را رصدخانه کاندیلی ساعتی بعد، بزرگای گشتاوری ۶.۹ تعیین کرد (که مراکز بین‌المللی مانند سازمان زمین‌شناسی آمریکا و مرکز زلزله‌شناسی اروپا-مدیترانه فرانسه، بزرگای گشتاوری را ۷.۰ تعیین کردند). با وجودی که این تعیین بزرگای گشتاوری در کمتر از یک ساعت بعد از رخداد زلزله صورت گرفت؛ ولی بزرگای اولیه (محلی) ۶.۶ همچنان در گزارش‌ها استفاده می‌شود.

این موضوع نشان از اشکال همچنان موجود در اعلام و استفاده از اندازه (بزرگای) زلزله در ترکیه دارد. در زلزله ایزمیت ۲۶ مرداد ۱۳۷۸ بزرگای محلی در لحظات اول بعد از رخداد ۶.۲ تعیین شد (و استفاده شد) و در زلزله اول آبان ۱۳۹۰ وان ترکیه، بزرگای محلی در لحظات اولیه ۶.۶ اعلام شد و همین مشکل ایجاد شد (بزرگای گشتاوری زلزله وان ۷.۱ بود). ما در ایران باید مراقب باشیم که این اعلام اندازه بزرگای محلی به صورت خودکار یا در دقایق اول موجب اشکال و تخمین اشتباه برای عملیات مدیریت بحران نشود. پنج‌هزارو صد نفر پرسنل، ۲۰ سگ جست‌وجو و نجات و ۷۵۱ وسیله نقلیه از سازمان آفاد، ژاندارمری، سازمان‌های غیردولتی و شهرداری‌ها برای فعالیت‌های جست‌وجو و نجات در حال انجام کار در منطقه تعیین‌شده هستند. پس از احساس زمین‌لرزه در سراسر منطقه دریای اژه، بررسی‌های پایش صحرایی در تمام استان‌های آسیب‌دیده از زلزله، به‌ویژه در ازمیر ادامه دارد. علاوه‌براین، مطالعات پایش هوایی و تصویربرداری توسط ژاندارمری و پلیس با هلیکوپترها و پهپادها انجام می‌شود. پس از زلزله، همه مراکز مدیریت حوادث وزارتخانه‌ها و استان‌ها به حالت آماده‌باش درآمدند. پرسنل جست‌وجو و نجات ۴۰ اداره استانی آفاد به منطقه اعزام شدند. انتقال پرسنل و وسایل نقلیه با هفت هواپیمای باری متعلق به ستاد کل نیروهای مسلح ترکیه انجام می‌شود.

تیم‌های جست‌وجو و نجات ژاندارمری و سازمان‌های غیردولتی به منطقه اعزام شدند. فرماندهی گارد ساحلی با ۱۲۰ نفر پرسنل، ۱۱ قایق گارد ساحلی، سه هلیکوپتر و یک تیم غواصی در عملیات جست‌وجو و نجات شرکت کرده است. به منظور رفع نیاز فوری به سرپناه، هزار چادر و شش چادر عمومی از سوی سازمان آفاد به منطقه ارسال شد. همچنین دوهزارو صد چادر، ۵۱ چادر برای اهداف عمومی و دوهزارو ۷۰۰ دستگاه آشپزخانه از سوی هلال‌احمر ترکیه به منطقه حمل شده است. علاوه‌براین، ۱۱۳ پرسنل، ۱۴۴ داوطلب، پنج وسیله نقلیه پذیرایی و پنج آشپزخانه سیار از سوی هلال‌احمر ترکیه به منطقه اعزام شد.

حدود ۸۵۰ نفر (۴۲۰ پرسنل، ۳۲۵ نفر از وزارت محیط زیست و شهرسازی و ۹۵ نفر از وزارت کشاورزی و جنگل‌داری) برای مطالعات ارزیابی خسارت در منطقه تعیین شده‌اند. ۹۵ نفر پرسنل کارگروه روان اجتماعی با ۲۳ خودرو کار خود را در منطقه زلزله‌زده آغاز کردند. علاوه‌براین، دو خودروی خدمات اجتماعی سیار نیز به منطقه ارسال شده است. حدود ۱۲۰ هزار ماسک و پنج هزار بسته ماده ضدعفونی‌کننده با توجه به شرایط اضطرار کرونا، برای توزیع توسط تیم‌های بهداشت عمومی و حمایت روانی‌-اجتماعی هلال‌احمر به منطقه ارسال شد. همچنین حدود ۳۰۰ نفر پلیس (پلیس ضدشورش و پرسنل راهنمایی و رانندگی از کارگروه امنیتی و ترافیک) به محل حادثه اعزام شدند

. ۹ قایق پس از زلزله غرق شدند و ۲۰ قایق توسط تیم‌های فرماندهی گارد ساحلی نجات یافتند. در مجموع هشت میلیون لیر ترکیه (حدود ۹۶۰ هزار دلار) کمک اضطراری به منطقه کانون مه‌لرزه‌ای ارسال شده است؛ پنج میلیون لیر (معادل ۳۶۰ هزار دلار) از آفاد و پنج میلیون لیر (۶۰۰ هزار دلار) کمک‌هزینه اضطراری توسط وزارت خانواده، کار و خدمات اجتماعی. زلزله ازمیر ۲۰۲۰، نماد دیگری از میزان آسیب‌پذیری ترکیه در برابر زمین‌لرزه است. در زمین‌لرزه بعدازظهر و در فاصله کانونی ۶۷ کیلومتری از شهری دوونیم میلیون‌نفری (ازمیر) ۱۷ بلوک ساختمانی فروریخت. بخشی از این آسیب ممکن است به دلیل اثر تشدید امواج زلزله در خاک نرم در ازمیر و شهرهای پیرامون آن باشد.
از پالایشگاه نفت بزرگ «استار» ازمیر در شهر «علی‌آقا» در حدود ۱۲۰ کیلومتری شمال کانون نیز که فاز جدید آن در دو سال قبل افتتاح شد، گزارش‌های اولیه مبنی بر خسارت محدود دریافت شده است. این پالایشگاه نیز در همین شرایط (بر روی آبرفت و خاک نرم) احداث شده است. بررسی‌های بعدی ابعاد دیگر و دقیق این رخداد را نشان خواهد داد.

* استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله
* منتشر شده در روزنامه شرق . ۱۴ آبان ۱۳۹۹