شناسایی سازه‌های معماری فاخر در کاوش باستان شناسی سد هخامنشی

به گزارش خبرگزاری مهر، بررسی‌ها و پژوهش‌های باستان شناسی که به تازگی در گستره شهرستان‌های پاسارگاد، خرمبید و مناطق پیرامون حوزه رود پلوار انجام شده، نشان از آن دارد؛ در سرتاسر مناطق یاد شده مجموعه گسترده‌ای از آثار و ساختارهایی وجود دارد که ارتباط مستقیمی با محدوده پاسارگاد به عنوان یکی از مهمترین مراکز و پایتخت‌های امپراتوری هخامنشی دارند.

کارهای عمرانی و زیربنایی زیادی در این مناطق با تکیه بر دانش و توانایی مهندسان و کارشناسان دوران هخامنشی انجام شده که از مهمترین پروژه‌های عمرانی می‌توان به مجموعه‌ای از سدها و شبکه‌های آبرسانی اشاره کرد.

کارشناس پایگاه میراث جهانی پاسارگاد و سرپرست کاوش سد هخامنشی بستان خانی دیدگان در این باره گفت: با توجه به نیاز اساسی دولت هخامنشی در تأمین آب مورد نیاز بخش‌های مختلف از جمله کشاورزی، باغبانی، مصارف عمومی و مسکونی و همچنین تأمین آب محوطه و پردیس پاسارگاد، سدهای زیادی ساخته شده و کانال‌های آبرسانی گسترده‌ای نیز برای رساندن آب سدها به مکان‌های مورد نظر ایجاد گردید. با نگاهی به نتایج بررسی‌ها و کاوش‌های انجام شده در مناطق مختلف ایران این نتیجه به دست می‌آید که بیشترین پروژه‌های مربوط به آب در دوره هخامنشی در دشت پاسارگاد و مناطق پیرامون اجرا شده است.

حمیدرضا کرمی ساخت این سامانه‌های آبی را مربوط به دوره هخامنشیان دانست که در دشت پاسارگاد، دشت خرمبید، دشت مرغاب و دشت کمین ساخته شده است.

وی در این باره تشریح کرد: هدف از ساخت سدها با توجه به طغیان‌های رودخانه پلوار، کنترل سیلاب‌های فصلی در سرشاخه‌های رود و همچنین ذخیره سازی آب جهت استفاده در ماه‌های گرم و خشک سال در بخشهای گوناگون بوده است.

سرپرست کاوش سد هخامنشی بستان خانی دیدگان، ادامه داد: تکنیک‌ها و روش‌هایی که برای ساخت سدها و کانال‌ها به کار گرفته شده هوشمندانه و در چهارچوب یک برنامه ریزی علمی و با مهندسی دقیق اجرا شده است.

کرمی در رابطه با جزئیات ساخت اینگونه سدها، بیان کرد: بکارگیری روش‌هایی همانند آنچه در ساخت بناهای پاسارگاد استفاده شده در برخی از این سدها نیز می‌توان مشاهده کرد از جمله در سازه‌های سنگی سد چمبیان (شهیدآباد) و بستان خانی دیدگان که با استفاده از بلوک‌های سنگی تراش خورده چهار گوش به صورت خشکه چین و با استفاده از بست‌های فلزی دم چلچله‌ای ساخته شده است.

وی ادامه داد: پیکره اصلی سدها نیز منسجم و با هسته خاک رس ایجاد شده و جهت استحکام و پایداری آنها از لاشه سنگ‌های طبیعی برای پوشش تمامی سطح هسته استفاده شده است. روشی که امروزه نیز در ساخت بسیاری از سدهای خاکی به کار گرفته می‌شود. آبراه‌ها و شبکه‌های انتقال آب بخش دیگری از مهندسی مدیریت آب در منطقه به شمار می آیند و به گونه‌ای طراحی و اجرا شده‌اند که بتوانند آب را به دور افتاده‌ترین بخش‌های مورد نظر برسانند.

کرمی، گفت: در این راه حجم بسیار زیادی از تپه ماهوری‌ها برداشت شده، بخشهای مختلفی از صخره‌ها در مسیرهای کوهستانی برش خورده و در زمین‌های هموار میزان زیادی خاکبرداری شده تا نتیجه این کار بزرگ همانی باشد که در اندیشه طراحان و مجریان این سیستم بوده است، یعنی بهره مندی همه مناطق مرتبط با پایتخت هخامنشی پاسارگاد از آب.

سرپرست کاوش سد هخامنشی بستان خانی دیدگان در همین راستا و در جهت انجام پژوهش و بررسی پیرامون سازه‌های آبی تاریخی منطقه، بیان کرد: این سد بزرگترین و مهمترین سد تاریخی منطقه است که درای ارزش و اعتبار بسیار زیادی از لحاظ قدمت، تکنیک ساخت و کاربری دارد و درواقع شناسنامه و الگوی سد سازی در گستره سرزمین ایران به شمار می‌آید.

وی افزود: شوربختانه این سد در سال‌های اخیر در دو مرحله مورد تجاوز و تخریب سودجویان و حفاران غیرمجاز قرار گرفته و آسیب‌های زیادی به آن وارد شده است.

کرمی در رابطه با اجرایی شدن عملیات حفاظت، مرمت و ساماندهی پس از این کاوش ضمن ابراز امیدواری، افزود: با توجه به اهمیت و اعتبار این اثر تاریخی و لزوم شناخت و مطالعه آن از تاریخ ۲۵ شهریورماه کاوش باستان شناسی در قسمت‌هایی از این سد آغاز شده است و امید می‌رود دانش و آگاهی ما در زمینه‌های مختلف در ارتباط با سد بستان خانی افزایش یابد و همچنین بتوانیم پس از کاوش عملیات حفاظت و مرمت و ساماندهی این سد را اجرایی کنیم.

سرپرست کاوش سد دیدگان از شناسایی ساختار جدید معماری در سد مذکور خبر داد و در این باره اظهار کرد: در ادامه کاوش باستان شناسی سد هخامنشی بستان خانی دیدگان چند ساختار معماری که در ساخت آنها بلوک‌های چهارگوش تراش خورده بکار رفته است شناسایی شد و مطالعات و بررسی در ارتباط با نقشه معماری و کارکرد آنها در حل انجام است.

کرمی با تاکید بر ویژگی‌های منحصر به فرد، این سد را از شاخص ترین سازه‌های آبی تاریخی دانست و تصریح کرد: سد بستان خانی دیدگان با بلندای تاج ۲۱ متر، درازای ۱۷۰ متر و پهنای ۷۰ متر در کف دره بزرگترین سد دوران هخامنشی در سرزمین ایران به شمار می‌آید که گسترده دریاچه آن نزدیک به ۲۰۰ هکتار می رسیده است.

وی در خصوص برنامه‌های آتی پایگاه میراث جهانی پاسارگاد، گفت: برنامه ما این است که کاوش‌ها در سد بستان خانی ادامه یابد تا بتوانیم ساختارهای معماری آن را شناسایی کنیم و پس از آن کار مرمت و ساماندهی سد را آغاز کنیم.

وی در پایان با اشاره به ایجاد شرایط حضور پژوهشگران و گردشگران گفت: امیدواریم این اثر بی همتا به همراه دیگر سازه‌های آبی هخامنشی که شاهکار مدیریت و مهندسی آب به شمار می‌آید از سوی مسئولین مورد توجه قرار گیرد تا ضمن انجام مطالعات و افزایش دانش در این زمینه، بتوانیم این مجموعه ارزشمند را حفاظت و نگهداری کنیم و زمینه بازدید علاقه مندان پژوهشگران و گردشگران را از این مجموعه ارزشمند فراهم کنیم.