دعا و نیایش و راز و نیاز به درگاه دوست

به گزارش جام جم آنلاین و به نقل از سایت حوزه نت، از شورانگیزترین و پر شکوه ترین راه های ارتباط انسان با آفریدگارش، دعا و نیایش و راز و نیاز با آن بی نیاز است.

«وَ اِذا سَأَلَکَ عِبادی عَنّی فَاِنّی قَریبٌ اُجیبُ دَعَوةَ الدّاعِ اِذا دَعانِ فَلیَسْتجیبوا لی و لیُؤمِنُوا بی لَعَلَّهُم یَرْشُدُونَ» و چون بندگانم درباره من از تو بپرسند [و در جستجوی خدا و به یاد او باشند، بگو:[ من بسیار نزدیکم، و دعای دعا کننده را، آنگاه که مرا بخواند پاسخ خواهم داد؛ پس بر آنان است که دعوت مرا گردن نهند و به من ایمان آورند؛ باشد که راه یابند [و به اوج نیکبختی و کمال پر کِشَند].

شأن نزول

در شأن نزول این آیه شریفه، دو روایت رسیده است که اندکی باهم تفاوت دارند، اما در اصل به یک حقیقت باز می گردند:

1 ـ مردی از خداجویان و خداپرستان به پیشگاه پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم شرفیاب شد و پرسید: ای پیامبر خدا! آیا خدا به ما نزدیک است و من می توانم آهسته و آرام با او به نیایش بپردازم، یا دور است و ناگزیر باید با صدای بلند و رسا او را بخوانم؟

پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله وسلم لب به سخن نگشوده بود که این آیه شریفه بر قلبِ مُصَفّای او فرود آمد و پاسخ آن انسان خداجو و همه خداجویان عصرها و نسل ها را داد.

2 ـ گروهی از خداجویان به حضور پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم شرفیاب شدند و پرسیدند: ای پیامبر خدا! شما که پیام آور خداوند و آموزگار ما هستی، به ما بگو که به هنگام نیایش و راز و نیاز، پروردگار خویش را چگونه بخوانیم؟ آهسته و نیایشگرانه یا با صدای رسا؟ و آنگاه بود که در پاسخ آنان، این آیه شریفه فرود آمد

 

نیایش با خدا

در این آیه شریفه، یکی از بهترین و نزدیک ترین راه های ارتباط انسان با خدا یعنی نیایش و دعا و مناجات، به تصویر کشیده می شود و به شرایط و رازهای برآورده شدن خواسته ها و دریافت پاسخ دعاها اشاره می رود و نشان داده می شود که همه عبادت ها و برنامه ها، قالب و ظاهری دارند، اما روح همه آن ها، تقرّب به خداست.

روی سخن این آیه شریفه به پیامبر نیایش و مهر است.

با تعمّق در این آیه، این حقیقت دریافت می شود که از پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله وسلم درباره صفات خدا پرسیده اند؛ چرا که پاسخ رسیده است: «من به آنان نزدیک هستم.» و بدین وسیله روشن می سازد که خدا جسم نیست و مکان ندارد، زیرا اگر مکان داشت، به نیایشگران نزدیک نبود. عده ای معتقدند تفسیر آیه مبارکه این است که من در پاسخ به دعا و اجابت خواسته های آنان، در صورتی که مصلحت آنان باشد، به سرعت و بسیار فوری عمل می کنم. پاره ای نیز با نفی این دیدگاه می گویند: منظور این است که: من ندا و نیایش کسی را که مرا بخواند، بسان کسی که نزدیک باشد، می شنوم و دعای دعا کننده و نیایشگر را، هنگامی که مرا بخواند و راز دل و خواسته خود را به من بگوید، اجابت می کنم.

 

فراخوانِ الهی

«فَلیَسْتَجیبُوا لی» در تفسیر این جمله از آیه شریفه، دیدگاه های مفسّران متفاوت است:

1 ـ برخی برآنند که منظور این است که: در آن چه آنان را بدان فرا خوانده ام، باید فراخوانِ مرا پاسخ مثبت دهند.

2 ـ بعضی می گویند: مقصود این است که باید گوش به فرمان حق باشند؛ دستورات او را با همه وجود به کار بندند و از آن چه او نهی فرموده و هشدار داده است، دوری جویند.

3 ـ دسته ای دیگر در تفسیر این جمله از آیه شریفه گفته اند که: باید با فرمانبرداری خالصانه و همه جانبه از من، دعوتِ زندگی سازِ مرا پاسخ دهند.

4 ـ و پاره ای نیز این جمله از آیه شریفه را بدین گونه معنا کرده اند که: بندگانم باید مرا بخوانند.

از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله وسلم نقل کرده اند که فرمود: ناتوان ترین مردم کسی است که از دعا و نیایش با خدا ناتوان باشد و خود را از این نعمتِ گران محروم سازد.

برآورده شدن خواسته ها

«وَ لیؤمنوا بی لَعَلَّهُمُ یرشُدُون؛ و باید به من ایمان آورند، باشد که راه یابند»

در تفسیر این جمله، از ششمین امام نور علیه السلام نقل کرده اند که فرمود: منظور این است که مردم باایمان باید یقین بیاورند که تنها من توانایی آن را دارم که خواسته هایشان را برآورم و نیایش هایشان را بشنَوَم.

با توجه به آن چه در تفسیر این آیه شریفه آمد، این پرسش به ذهن متبادر می شود که ما در زندگی روزمرّه شاهدیم که بسیاری از مردم، خدای را می خوانند و دعا می کنند، اما خواسته های آنان برآورده نمی شود. این موضوع چگونه با آیه شریفه سازگار است؟

واقعیت این است که دعای خالصانه و از دلْ برخاسته هیچ انسانی، چنان چه خواسته اش با حکمت پروردگار هماهنگ و در راستای حق و عدالت باشد و برای نیایشگر و دیگران، تباهی ایجاد نکند، بی پاسخ نمی ماند. خداوند چنین دعایی را می شنَوَد و خواسته مطرح شده در آن را بر اساس حکمت خویش، گاه بی درنگ و گاه دیرتر، بر می آورد. اما نباید فراموش کرد که دعای شایسته و بایسته شرایطی دارد که از جمله آن ها این است که نباید تنها از زبان برخیزد، بلکه باید از ژرفای جان سرچشمه گیرد و زبان، ترجمانِ دل باشد.

 

 

دعای بندگان و حکمت الهی

وقتی می دانیم که آفریدگار هستی، بر اساس حکمت خویش کارها را تدبیر می کند و خواسته ها را بر می آوَرَد و آن چه باید، انجام می دهد، پس دعای ما و اجابت او چه مفهومی دارد؟

در پاسخ این پرسش، دقت در دو نکته ای که خواهد آمد، ضروری است: 1 ـ دعا و نیایش، عالی ترین جلوه پرستش و نشان دهنده روح فرمانبرداری از آفریدگار هستی است و نیایشگر حقیقی، پرستنده واقعی خدا و کارش عبادت است. در نتیجه، دعا و نیایش، مفهومی بلند و سازنده دارد، خواه خواسته انسان برآورده شود یا نشود.

2 ـ بسیار اتفاق می افتد که پرستش و نیایش، شرایط و مصلحتی پدید می آوَرَد که از طریق آن، خواسته انسان با حکمت پروردگار هماهنگ می شود و آنگاه خداوند، آن را برآورده می سازد. در این مورد از پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله وسلم نقل کرده اند که فرمود: هر انسان توحیدگرایی، خدای را بخواند، چنان چه در دعای خویش، قطع رَحم یا گناهی نخواهد، آفریدگار هستی، یکی از این سه نعمت را به او ارزانی می دارد: دعای او بی درنگ اجابت می شود؛ در سرای آخرت به خواسته اش می رسد، در پرتو آن دعا و نیایش، رویداد تلخ و گرفتاری سختی که قرار بود برایش اتفاق بیفتد، برطرف می شود. و نیز از آن حضرت روایت کرده اند که فرمود: بسیار می شود که بنده ای از بندگان خدا دعا می کند و خواسته ای از بارگاه خدا می خواهد، اما به آن دلیل که آفریدگارش او را دوست دارد، به فرشته امین پیام می دهد که در برآوردن خواسته بنده ام شتاب مکن، چرا که من دوست دارم هماره، صدای نیایش او را بشنوم. و نیز چه بسیار اتفاق می افتد که بنده ای دعا می کند و از آن جا که خداوند بر او خشم گرفته است، به فرشته امین دستور می دهد که خواسته اش را برآوَرَد، چرا که نمی خواهم صدای او را بشنوم.

هم چنین از امیرمؤمنان علیه السلام نقل کرده اند که فرمود: گاه برای آن که پاداش دعا کننده، پرشکوه تر شود و او بهتر و کامل تر، به آرزوی خویش برسد، برآمدنِ خواسته اش به تاخیر می افتد.

 

عدم اجابت دعا

از ابراهیم ادهم پرسیدند: چرا هنگامی که دعا می کنیم، خواسته هایمان برآورده نمی شود؟

او پاسخ داد، بدان دلیل که: شما مردم، خدای را شناخته اید، با وجود این، فرمانش را در زندگی به کار نمی گیرید؛

به پیامبر ارادت دارید، اما او را الگو و سرمشق زندگی خود قرار نمی دهید؛

قرآن را دریافت داشته اید، ولی مقرّراتش را اجرا نمی کنید؛

نعمت های رنگارنگ خدا را می خورید، لکن سپاسِ ارزانی دارنده آن ها را به جا نمی آورید؛

به بهشت اعتقاد دارید، با این حال برای به دست آوردنش نمی کوشید؛

از آتش دوزخ آگاهید، مع الوصف برای نجات از آن تلاش نمی کنید؛

شیطان را شناخته اید، اما با او کارزار نمی کنید، بلکه مطیع او هستید.

پرتوی از این آیه شریفه

از شورانگیزترین و پر شکوه ترین راه های ارتباط انسان با آفریدگارش، دعا و نیایش و راز و نیاز با آن بی نیاز است.

نیایش نه تنها از ظریف ترین جلوه های پرستش و عبادت است، بلکه روح و جان و محتوای غنی و پر بار آن، دلیل نمایان توحید و یکتاپرستی و از نشانه های عشق به خدا و رابطه بسیار نزدیک و دوستانه با اوست. نیایش، بهترین و برترین کارِ شایسته، دلنشین ترین سخن و پسندیده ترین حال و هوا، کلید بخشایش خدا به بندگان شایسته، عامل هر نیکی و خیر و برکت، نردبان ترقی و تکامل، سلاح ایمان آوردگان و راه و رسم پیامبران، و پیوند قلب و جان با سرچشمه هستی است.

به همین جهت است که وقتی بندگان خدا از پیامبر او می پرسند که چگونه او را بخوانند، با او راز و نیاز کنند و خواسته ها و نیازهای خویش را به بارگاه او بَرَند، در پاسخ پرسش آنان، این آیه شریفه فرود می آید که: «و هنگامی که بندگانم از تو درباره من بپرسند، بگو: من به آنان بسیار نزدیک هستم و دعای هر نیایشگری را که مرا بخواند، می شنوم و به آن پاسخ خواهم داد...»