پدافند زیستی و دفاع از سلامت جامعه

تهدیدات زیستی باعث آسیب رساندن به زیرساخت‌های اقتصادی، از بین رفتن امنیت بهداشتی و غذایی، ایجاد ترس و وحشت در جامعه، ایجاد بازار فروش محصولات دارویی و مواد مبارزه با آفات و بیماری‌های خطرناک واگیر، آسیب پذیر نشان دادن کشور در مواجه با بحران‌ها و ایجاد تنش‌های سیاسی و اجتماعی در جامعه میشود.

آسیب رساندن به سلامت عمومی جامعه، تحمیل هزینه‌های سنگین مقابله با آفات و بیماری‌ها و تضعیف جایگاه بهداشت و سلامت از دیگر آسیب هایی است که بدنبال تهدیدات زیستی، ایجاد می شود.

پدافند زیستی  شامل مجموعه اقدامات رصد و پایش تهدیدات زیستی و هشدار سریع، آشکار سازی و تشخیص، تریاژ(جداسازی و تفکیک)، تخلیه و درمان، بهداشت و پیشگیری، قرنطینه و محدودسازی، بازیابی و حذف منابع آلوده، بازتوانی و بازسازی، مدیریت افکار عمومی در برابر تهدیدات زیستی است.

شیوع گسترده کرونا مصداقی از پدافند زیستی است که حدود ۹ ماه  ایران و جهان را در معرض خطر جدی قرار داده، واقعیت این است که برای پیشبرد اقدامات تدافعی در مقابل تهدیدات زیستی همانند کرونا هم افزایی سازمان‌ها و نهادهای متعددی از جمله نهادهای امنیتی و حفاظتی، سازمان‌های نظامی، سازمان های دولتی، نهادهای انقلابی، وزارتخانه ها، انجمن های مردم نهاد، نهادهای آموزشی، رسانه و از همه مهمتر آگاه سازی و حمایت مردمی، بهترین راهکار مبارزه با کرونا است.

جهان توسعه یافته تلاش دارد با هوشیاری و برنامه ریزی مدون، آموزش، علاوه بر پیشگیری درصدد کاهش آسیب های ناشی از حوادث باشد یکی از برنامه های راهبردی ایران، ایجاد سازمان پدافند غیر عامل بر اساس قانون توسعه است. اهمیت پدافند غیر عامل به گونه ای است که تمام افراد جامعه باید با اصول و نحوه کاربرد برنامه های پیشگیرانه و کاهش خطر آشنایی داشته باشند.

اگرچه پدافند غیر عامل قدمتی به اندازه تاریخ بشریت دارد و انسان همواره در مقابل تهدید و خطر از خود محافظت نموده و یا در صدد کاهش آسیب ناشی از خطر بوده است اما شواهد نشان می دهد پدافند غیر عامل به شکل سازمانی و برنامه ریزی شده همزمان با جنگ جهانی دوم و حملات مشکی آلمان به شهرهای مسکونی شکل گرفت.

ابتدا با ایجاد پناهگاه و بهره مندی از فضاهای چند منظوره برای حفظ جان مردم بود در دوران جنگ سرد و شدت آزمایش‌های هسته ای کشورهای قدرتمند به تاسیس پناهگاه های مستحکم و مقاوم در برابر حملات اتمی برای فاظت از منابع استراتزیک اقدام کردند و سایر کشورهای جهان به فراخور احساس خطر از این تجربه بهره مند شدند.  

در ایران نیز از دوران باستان و پس از اسلام نمونههای فراوانی از برنامهریزی و ایجاد استحکامات طبیعی و بشرساخت به جای مانده که نشان از اهمیت پدافند غیرعامل است. در شرایط کنونی نیز  تجربه پیروزی انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی و منطقه‌ای باعث شد تا پدافند عامل به عنوان یک راهبرد اساسی در قالب قانون برنامه پنج ساله پنجم کشور  مورد توجه قرار گیرد و براساس آن، آموزش عمومی مردم توسط دستگاه های اجرایی به منظور پیشگیری و کاهش آسیب ناشی از سوانح غیر طبیعی مورد تاکید قرار دارد.

آموزش نخستین گام پدافند غیرعامل

همانگونه که در قانون برنامه پنجم آمده است آموزش عمومی توسط دستگاه های اجرایی یک تکلیف اساسی و اثر بخش در اجرای دقیق برنامه های پیشگیرانه و کاهش خطرات ناشی از حوادث غیر طبیعی بیان شده است در سال های اخیر با ایجاد سازمان رسمی پدافند غیر عامل گام های مهمی در آموزش کارکنان ادارات و دستگاه های اجرایی برداشته شده و برخی تمهیدات لازم جهت حفاظت و کاهش آسیب های غیر طبیعی چه داخلی و چه خارجی انجام  شده است اما در زمینه آموزش همگانی و اجتماعی کردن پدافند غیر عامل برنامه های منسجم ارائه نشده و یا کافی نیست.

پدافند غیر عامل یک برنامه کلی در زمینه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است و دستگاه های اجرایی در زمینه پدافند غیر عامل لازم است بر اساس جامعه مخاطبین نسبت به تدوین دوره های آموزشی و برگزاری کارگاه های تخصصی زمینه همگانی بازدارندگی و کاهش آسیب های احتمالی غیر طبیعی را فراهم کنند.

نبی اله شمس بیرانوند مدرس دوره های آموزشی پدافند غیر عامل در این خصوص می گوید: به فراخور انواع خطرات و آسیب پذیری ها، جوامع انسانی با درک خسارات و پیامدهای خطرات برای خویشتن ناگزیر چاره و تدبیر اندیشیده اند.

وی با اشاره به شیوع بیماری کرونا در سراسر جهان و ایران گفت: همه‌گیری گسترده کرونا زندگی عادی و روزمره مردم را به مسیرهای دیگری کشانده است، چالش‌های اقتصادی و تهدیداتی مانند تحریم و فشار حداکثری سفره آنها را تهدید می‌کند و در مقابل هم علیرغم تلاش های بی وقفه مسوولان و کاهش آسیب ها هنوز پیامد های بیماری کرونا به حداقل هم نرسیده است و هر روز دامنه آن گسترده می شود.
 این استاد دانشگاه با تاکید بر اجرای برنامه های راهبردی پدافند غیر عامل به عنوان یک مهارت مدیریتی برای همه ارکان جامعه و نهادهای اجتماعی افزود: آگاه سازی، آموزش و بکار گیری اصول مقابله با بحران نیاز ضروری جامعه و به ویژه مردم است که علیرغم وجود حوادث طبیعی و غیر طبیعی در کشور ما نتوانستیم به یک سیاست واحد و مدیریت منطقی بحران دستیابی داشته باشیم.
مدرس پدافند غیر عامل بیان کرد: شیوع بیماری کرونا به عنوان یک تهدید زیستی اگرچه موجب خسارت های بنیادی به ساختار جامعه شده است ولی برنامه های نظام به ویژه یکپارچگی ساختار حاکمیتی و حتی نیروهای مسلح باعث شده با استفاده از راهبردهای پدافند عامل به حداقل برسد.
وی به ضرورت آموزش پدافند غیر عامل به عنوان یک استراتژی مدیریتی برای مدیران و یک مهارت اجتماعی برای مردم تاکید کرد و ادامه داد: نظارت دقیق سازمانهای ذیربط در مواقع خطر و شهروند  هوشمند آموزش دیده می توانند هر آسیبی را از جامعه دور کند. 
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه پس از پیروزی انقلاب اسلامی حوادث و بلایای تهدیدکننده یکی پس از دیگری گریبان گیر کشور شده است، افزود: به فراخور این تهدیدات با پویایی اقداماتی مقتضی انجام  شده است اما مهمترین عرصه پیشگیری از آسیب و کاهش پیامد های ناشی از  تهدیدات طبیعی و غیر طبیعی پس از پایان جنگ تحمیلی و دفاع مقدس به انجام رسید و آن  تاسیس سازمان پدافند غیر عامل با تاکیدات زمینه ای و قبلی امام خمینی بعنوان بنیان گذار و در ادامه رهبری حضرت ایت الله خامنه ای در حفظ و حراست از جان و مال و کیان جامعه بود و رهبر معظم انقلاب اساسنامه سازمان پدافند غیرعامل را بعنوان یک نهاد و تشکیلات حاکمیتی تصویب وطی نامه ای برای اجرا ابلاغ فرمودند.
وی گفت: پدافند غیر عامل به مجموعه اقداماتی که بدون بکارگیری سلاح و تجهیزات نظامی بکار گرفته شود و در نتیجه باعث کاهش آسیب پذیری، افزایش پایداری ملی، تسهیل مدیریت بحران، تداوم کارکرد فعالیت های ضروری و تولید بازدارندگی دفاعی در برابر تهدیدات طبیعی یا انسان ساخت اطلاق می شود.
مدرس دوره های آموزشی پدافند غیر عامل گفت: ازجمله  ماموریت های این سازمان ؛ مقابله با تهدیدات نوین دشمن، هدایت و راهبری مقابله با تهدیدات نوین (سایبری، زیستی، پرتوی، شیمیایی، اقتصادی) که می تواند اثرات مخرب تهدیدات و پیامد های ناشی از آنرا کنترل و یا به حداقل آسیب تقلیل دهد.

کرونا این روزها همچنان و قوی تر از قبل در حال گسترش است بدون اینکه چشم انداز روشنی در خصوص زمان تولید واکسن آن باشد اما مروری بر رفتارها و زندگی مردم نشان از عادی انگاری کرونا دارد و همین عاملی برای شیوع مضاعف آن شده است شاید با بهره گیری  از شیوه های مبتنی بر پدافند زیستی با برجسته سازی جنبه های آموزشی و آگاه سازی عمومی ، بتوان همراهی و مشارکت مردمی در مهار این اپیدمی را جلب کرد.