چه کسی توافق قره‌باغ را تضمین و چه کسی برد کرد؟

مهسا مژدهی: بالاخره علی اف و پاشینیان، سلاح ها را زمین گذاشتند و با ابتکار عمل پوتین، به توافقی با یکدیگر دست پیدا کردند. این توافق حاکمیت آذربایجان را بر مناطق قره باغ و ناحیه کوهستانی مرزی بین دو کشور که پیش از این در تصرف ارمنستان بود، به رسمیت می شناسد. به نظر می رسد که توافقی که دوشنبه شب انجام شد، یکی از جدی ترین اتفاقات در سی سال گذشته در این منطقه بوده. انتظار می رود در شرایطی که ارمنستان، تحت فشار شدید قرار دارد، راهی به جز تن دادن به شروط این توافق باقی نمانده باشد.

 اما نیکول پاشینیان، در داخل کشورش با بحران رو به رو شده، ارمنی ها  از اینکه او بی خبر تصمیم گرفته تا میدان را به باکو واگذار کند، خوشحال نیستند. انتظار می رود که نخست وزیر فعلی ارمنستان پس از امضای این توافق با بحران جدی رو به رو شود. 

در خبرآنلاین با افشار سلیمانی سفیر سابق ایران در آذربایجان به گفتگو نشستیم:

جنگ قره باغ، اتفاق تازه ای نیست. در سی سال گذشته این منطقه همیشه مشکلاتی داشته است. چه شد که روسیه و ترکیه به این نتیجه رسیدند که توافقی بین این دو کشور ایجاد کنند؟

این پوتین است که به عنوان پشتیبان توافق نامه بین آذربایجان و ارمنستان را امضا کرده است. صحبت های پوتین و اردوغان در پشت صحنه جریان داشته و مشخص نیست که چه اتفاقی بین آن دو افتاده که به این اتفاق منجر شده است.  برای روسیه مهم بود که در منطقه باقی بماند . روسیه در ارمنستان پایگاه نظامی و قراردادهای نظامی طولانی مدت دارد. الان هم مشخص شده که با این توافق تازه قرار است در نزدیکی مرز اذربایجان و ارمنستان مستقر شوند و بر همه ترددها نظارت داشته باشند. به ویژه ترددهایی که بین اذربایجان و ارمنستان صورت می گیرد.

به نظر می رسد که برد بزرگی نصیب باکو شده است. تعبیر ارمنستان از این برد چیست؟

تعبیر من این است که در این وضعیت، آذربایجان است که برد کرده. ارمنستان باید مناطقی که در تصرف دارد را برگرداند و بعد هم قرار است مساله مناطقی مثل قره باغ و خان کندی حل و فصل شود. این مناطق متعلق به اذربایجان هستند ولی احتمالا بعد از اجرای این توافق دیگر نه دست باکو باشد و نه دست ایروان. حتی اینکه گفته شده آذری های رانده شده از این مناطق قرار است باز گردند هم یک برد بزرگ به حساب می آید. برد دیگر برای روس هاست. پاشینیان با روس ها روابط چندان حسنه ای نداشت و بیشتر به اردوگاه غرب وابسته بود و همین هم باعث شد که به موقع نتواند از حمایت پوتین استفاده کند. او متوجه نشد که در منطقه ای که حضور دارد، حرف آخر را مسکو می زند و نیاز دارد تا طرح دوستی را با پوتین بریزد.

ارمنی ها به شدت از دست پاشینیان عصبانی هستند و حتی می گویند که او بی خبر از رئیس جمهور تن به این توافق داده است. آینده این اعتراض ها را چطور می بینید؟

پاشینیان با رفتاری که در این مدت داشته، باخته است. بعید نیست که او در پی این اقداماتش سقوط کند و نیروهایی که به روس ها نزدیک تر باشند در ارمنستان بر سر کار بیایند. البته پاشینیان مقاومت زیادی کرد تا این توافق را امضا نکند. اول الهام علی اف و پوتین دست به امضا زدند و بعد نخست وزیر ارمنستان دید که چاره ای برایش نمانده. به ویژه بعد از اینکه شوشا از سوی آذربایجان باز پس گرفته شد، او فهمید که دیگر نمی تواند مقاومت کند. پاشینیان می دانست که حتی اگر دست به امضای توافق هم نزند قصه اش تمام شدنی است. در وضعیت نظامی هم که قرار داشت دیگر جایی برای مقاومت نمانده بود.

روسیه قبلا بالانسی ایجاد می کرد که روس ها و ارمنستان قدرت متعادلی داشته باشند. حالا پوتین برخلاف تصور چنین بالانسی را با آذربایجان ایجاد کرده و بر  کیلومتر از حاشیه این کشور هم نظارت خواهد کرد.

چرا برای روس ها توافق قره باغ تا این اندازه مهم بوده است؟

امتیازی که نیروهای حافظ صلح روسیه گرفته اند و حضورشان در این منطقه بسیار برای کرملین اهمیت دارد. از آن طرف بحث ترکیه هم هست که طرف آذربایجان را گرفته بود و پوتین معمولا سعی می کند رفتارهای آنکارا را کنترل کند تا نتوانند نفوذ زیادی در قفقاز جنوبی داشته باشند.

از سوی دیگر روسیه همیشه نگران ناتو بوده است که مبادا از طریق این کشورها بتواند به مرزهای روسیه نزدیک شود و از همین رو همیشه سعی کرده نفوذ خود را در کشورهایی که سابقا متعلق به شوروی بوده اند حفظ کند.

برخی می گویند این توافق هم ممکن است مانند بسیاری از تلاش های دیگر بی نتیجه بماند، چه ضمانت اجرایی برای اثر بخشی آن وجود دارد؟

به نظر من ضامن اصلی توافقی که دوشنبه شب بسته شد روسیه است. اگر مسکو بخواهد که این توافق اجرایی شود، این اتفاق حتما خواهد افتاد. مگر اینکه به هر دلیلی پوتین خواهان این مساله نباشد. اگر روس ها دخالت نمی کردند، آذربایجان خیلی جلو می رفت و پوتین در برهه ای از این پیشروی ها تصمیم گرفت ماجرا را فیصله بدهد. ارمنستان در شرایطی نیست که بتواند در طولانی مدت در جنگ با آذربایجان بماند. از نظر اقتصادی ضعیف است و تسلیحات کافی هم ندارد. برای همین قادر به زیر سوال بردن توافق نیست.

یک نگرانی هم در مورد ترکیب جمعیتی مناطق وجود دارد. ناراضی ها در ارمنستان می گویند که ارمنی ها در مناطقی که در خاک آذربایجان وجود دارد با مشکل روبه رو خواهند شد. چقدر احتمال وقوع بحرانی انسانی هست؟

ارمنی ها از دیرباز در این مناطق بوده اند و در یک بازه زمانی بیشتر شده اند. حتی گاهی شهروندان آذربایجانی به اجبار این مناطق را ترک کرده اند. طبق توافق تازه قرار است این مهاجران دوباره به منطقه ی مورد نظر برگردند. این عدد به صدها هزارنفر می رسد. همزیستی این دو اتفاقی قدیمی است و دو طرف به زندگی در کنار هم عادت دارند. ممکن است که اقدامات جسته و گریخته ای انجام شود و چنین نگرانی وجود دارد. اما بدرفتاری سیستماتیک یا ایجاد مشکل در ابعاد بزرگ محتمل نیست.

>>> در همین رابطه بیشتر بخوانید:
بحران قره‌باغ به پایان می‌رسد؟
در توافقنامه پایان جنگ قره‌باغ چه نوشته شده؟/ارمنستان:دردناک است/روسیه:نیروهای صلح مستقر می‌کنیم
بیانیه ایران در خصوص توافق‌نامه آذربایجان، ارمنستان و روسیه

312 310