واکنش عراقچی به "از دست رفتن نوار مرزی ایران با ارمنستان"

معاون سیاسی وزارت خارجه ایران روز شنبه ۲۴ آبان (۱۴ نوامبر) به تحلیل‌ها درباره پیامد منفی اقتصادی و جغرافیایی توافق آتش‌بس ارمنستان و آذربایجان برای جمهوری اسلامی واکنش نشان داد و آنها را بی‌اساس خواند.

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت خارجه، عباس عراقچی تاکید کرده که با این توافق هیچ تغییری در مسیرهای ترانزیتی میان ایران و ارمنستان یا جمهوری آذربایجان ایجاد نخواهد شد.

روز سه‌شنبه و پس از حدود یک ماه درگیری‌های شدید و خونین نظامی در منطقه قره‌باغ، ارمنستان و جمهوری آذربایجان، تحت نظارت روسیه برای اعلام آتش‌بس به توافق رسیدند.

آذربایجان در هفته‌های اخیر، به خصوص در جنوب قره‌باغ پیش‌روی زیادی کرد و مناطقی تا نزدیکی مرز ایران را تصرف کرده است.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

بر پایه توافق سه‌جانبه، بخش‌هایی از قره‌باغ در کنترل نیروهای جمهوری آذربایجان باقی می‌ماند و نظامیان روسیه نظارت بر آتس‌بس و کنترل برخی مسیرهای تجاری را بر عهده خواهند گرفت.

خبرگزاری فارس، نزدیک به سپاه پاسداران روز جمعه تحلیلی به قلم احسان موحدیان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر روابط بین‌الملل منتشر کرد که در آن به پیامد امنیتی و اقتصادی این توافق برای جمهوری اسلامی پرداخته شده است.

در این تحلیل آمده است: «نگاهی سریع به نقشه منطقه نشان می‌دهد تحولات تازه معنایی جز از دست رفتن تقریبا کامل نوار مرزی ایران با جمهوری ارمنستان نخواهد داشت. در این شرایط تازه ایران در مرزهای شمالی خود تقریبا به طور کامل با جمهوری آذربایجان همسایه شده است.»

توافق آتش‌بس در حالی با حضور ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه بین ارمنستان و آذربایجان به امضاء رسید که پیش از آن جمهوری اسلامی توسط عراقچی طرح صلحی به این سه کشور و ترکیه ارائه کرده بود که ظاهرا از آن استقبال نشد.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

معاون سیاسی وزیر خارجه با اشاره به اظهارات انتقادی و نقشه‌هایی که درباره تقسیم منطقه قره‌باغ و شهرهای اطراف آن منتشر شده گفت: «متاسفانه اطلاعات غلط و گمراه کننده همراه با نقشه‌های جعلی در فضای مجازی در حال انتشار است و ادعاهایی همچون قطع مرز ایران با ارمنستان، ایجاد کریدور در داخل خاک ارمنستان یا حتی داخل خاک ایران، تغییر ژئوپلتیک منطقه و... مطرح شده است که از اساس واقعیت ندارد و با اغراض خاص سیاسی و تبلیغاتی صورت می‌گیرد.»

حدود سه دهه پیش و پس از فروپاشی شوروی، ارمنستان به جز اشغال منطقه کوهستانی قره‌باغ که اکثریت ساکنانش ارمنی هستند، هفت منطقه دیگر را نیز به عنوان "مناطق حائل برای قره‌باغ" اشغال کرده بود که برخی از آنها در نزدیکی مرز ایران قرار دارند. با توافق آتش‌بس برخی از این مناطق به جمهوری آذربایجان واگذار شد و برخی دیگر به زودی واگذار می‌شود.

به آتش کشیدن خانه‌ها هنگام ترک قره‌باغ

خبرگزاری تسنیم، از دیگر رسانه‌های نزدیک به سپاه عصر شنبه در گزارشی تصویری اعلام کرد که برخی ساکنان ارمنی قره‌باغ پس از تحویل دادن زمین‌هایشان به نیروهای آذربایجان و قبل از مهاجرت به ارمنستان خانه‌های خود را آتش زدند.

نگرانی‌های امنیتی و اقتصادی ایران

در تحلیلی که خبرگزاری فارس منتشر کرده ترکیه "همدست" طرح ضربه زدن به منافع ایران معرفی شده و تاکید می‌شود: «در کنار پیامدهای خطرناک امنیتی، این تحول پیامدهای اقتصادی مهمی نیز به همراه دارد که می‌تواند ایران را از میلیاردها دلار درآمد بالقوه محروم کند [...] با کنترل تقریبا کامل مرزهای شمال غرب ایران توسط آذربایجان و همسایه شدن این کشور با ترکیه، آنکارا دیگر برای دسترسی به آذربایجان نیازی به مسیر ترانزیتی ایران ندارد.»

عباس عراقچی می‌گوید آنچه در توافق آتش‌بس قره باغ مطرح شده ایجاد یک کریدور جاده‌ای، یا به عبارت دیگر یک مسیر ترانزیتی، داخل خاک ارمنستان از نخجوان به سمت خاک اصلی آذربایجان است که امنیت آن توسط روسیه تضمین خواهد شد و مسیر دقیق آن نیز هنوز مشخص نیست.

معاون سیاسی وزیر خارجه افزود این ایده جدیدی نیست و اگر هم عملی شود "که با هزار اما و اگر همراه است" هیچ تغییری در مسیرهای ترانزیتی ایران به سمت ارمنستان یا آذربایجان ایجاد نخواهد کرد.

با وجود این سخنان، به نظر می‌رسد برای جمهوری اسلامی توافق‌های انجام شده میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان هنوز پذیرفته نشده و نهایی تلقی نمی‌شود. عراقچی می‌گوید رایزنی‌های ایران با همه طرف‌ها ادامه دارد و عصر چهارشنبه با سفیر روسیه در تهران در همین خصوص یک "گفت‌وگوی طولانی" انجام شده است.

• درگیری قره‌باغ: از گنجه تا شوشا، سایه جنگ و ویرانی

  محله‌های مسکونی در تلی از خاکستر و ویرانه

  ارمنستان و آذربایجان هر دو یکدیگر را به بمباران اهداف غیرنظامی مانند اینجا در شهر شوشا در قره‌باغ کوهستانی (یا ناگورنو  قره‌باغ) متهم می‌کنند. حتی بخش‌هایی از کلیسای جامع مشهوری که از قرن ۱۹ به جا مانده بود هم اوایل اکتبر ویران شد. بر پایه گزارش‌های مقام‌های دولت خودخوانده قره‌باغ،  نیروهای آذربایجان تا چند کیلومتری این شهر که از نظر استراتژیک با اهمیت به شمار می‌آید، پیش آمده‌اند.

• درگیری قره‌باغ: از گنجه تا شوشا، سایه جنگ و ویرانی

  هستی بربادرفته در گنجه

  رقیبه قولی‌اوا در ویرانه‌هایی که روزی خانه‌اش بود، ایستاده. خانه او در گنجه، دومین شهر بزرگ آذربایجان قرار دارد که با حمله موشکی به ویرانه تبدیل شده است. او تعریف می‌کند که در هنگام اصابت موشک در آشپزخانه بوده است و با ریزش سنگ‌ها فریاد زنان از خانه بیرون زده است.  گنجه ده‌ها کیلومتر از خط مقدم جنگ دور است. آذربایجان، نیروهای ارمنستان را مسئول این حمله می‌داند.

• درگیری قره‌باغ: از گنجه تا شوشا، سایه جنگ و ویرانی

  سوگواری بر مرگ کودک

  مقامات آذربایجان می‌گویند، چندین نفر در حمله به گنجه کشته شده‌اند. آرتور، نوه رقیبه هم یکی از قربانیان است. او ۱۳ سال داشت. در مراسم مذهبی که برای تشعیع او برپا شده، آموزگاران و هم‌کلاسی‌هایش از او خداحافظی می‌کنند. طبق گزارش‌های رسمی، شمار قربانیان غیرنظامی در هر دو سوی جنگ دست‌کم به ۱۳۰ تن می‌رسد.

• درگیری قره‌باغ: از گنجه تا شوشا، سایه جنگ و ویرانی

  حضور داوطلبانه در خط مقدم

  بنا بر گزارش‌های رسمی از منطقه قره‌باغ، تقریبا ۱۲۰۰ سرباز از آغاز درگیری‌ها تا کنون کشته شده‌اند. آذربایجان تاکنون اطلاعاتی در مورد تلفات نیروهایش در این جنگ، منتشر نکرده است. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه چندی پیش از مجموع ۵۰۰۰ کشته در هر دو سوی درگیری سخن گفته بود. با وجود این، مردان جوان داوطلبانه برای خدمت در جبهه راهی می‌شوند. برای نمونه در اینجا در استپاناکرت(خان‌کندی) مرکز قره‌باغ.

• درگیری قره‌باغ: از گنجه تا شوشا، سایه جنگ و ویرانی

  یک درگیری تاریخی

  مناقشه بر سر قره‌باغ کوهستانی سابقه دیرینه دارد. این منطقه که از غرب با ارمنستان، از جنوب با ایران و از شمال و شرق با آذربایجان هم‌مرز است، تحت کنترل جدایی‌طلبان ارمنی است، از نظر حقوق بین‌الملل اما بخشی از آذربایجان است. این منطقه بین سال‌های ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۴ شاهد جنگ بود و در پی این جنگ‌ها، قره باغ با هفت شهر اطراف آن به کنترل ارامنه درآمد. نقاشی در شهر برده یا بردع، به یاد قربانیان جنگ دیرینه.

• درگیری قره‌باغ: از گنجه تا شوشا، سایه جنگ و ویرانی

  مداخله قدرت‌های خارجی

  زندگی روزمره مردم آذربایجان با تبلیغات جنگ تنیده است. پوسترها یک افسر و یک سرباز آذربایجان را نشان می‌دهند که قربانیان جنگ هستند. سمت راست تصویر سرلشکر پولاد هاشیم‌اف است که در حمله ارمنستان به منطقه تووز آذربایجان در ژوئيه ۲۰۲۰ کشته شد. جمهوری آذربایجان از سوی ترکیه حمایت می‌شود؛ حمایتی به شکل ارسال محموله‌های تسلیحاتی و اعلام پشتیبانی همه‌جانبه. روسیه در مقابل حامی دولت ارمنستان است.

• درگیری قره‌باغ: از گنجه تا شوشا، سایه جنگ و ویرانی

  مقاومت در برابر فرار، پناه در سنگری به اسم زیرزمین

  مقامات محلی می‌گویند، در منطقه مورد مناقشه قره‌باغ ده‌ها هزار شهروند در حال فرار از خانه و کاشانه خود هستند. بر پایه تخمین‌ها این مسئله شامل نیمی‌ از جمعیت منطقه یعنی تقریبا ۷۵ هزار تن می‌شود. بخشی از شهروندان هم همچنان مقاومت می‌کنند؛ با پناه گرفتن در زیرزمین یا سنگر. مثل این مرد مسن.

• درگیری قره‌باغ: از گنجه تا شوشا، سایه جنگ و ویرانی

  دو بلا: بمب و کرونا

  زندگی در این سنگرها و پناهگا‌ه‌ها برای بسیاری از ساکنان استپاناکرت (خان‌کندی)، مرکز  قره‌باغ جزیی از زندگی روز‌مره‌ شده است. جا کم است و هوای تازه‌ نیست. مردم اینجا از حمله‌های هوایی خودشان را در امان می‌بینند اما پزشکان هشدار می‌دهند که ویروس کرونا به سرعت در حال شیوع است. آمار دقیقی در دست نیست. اما احتمال داده می‌شود که بیشتر کسانی که هنوز در استپاناکرت مانده‌اند، به این ویروس مبتلا هستند.

• درگیری قره‌باغ: از گنجه تا شوشا، سایه جنگ و ویرانی

  پناهگاه اضطراری به جای کلاس درس

  در آذربایجان هم شهروندان از ترس جنگ گریخته‌اند. از شهری چون ترتر در خط مقدم. برخی به شهرهای همسایه چون بردع پناه برده‌اند که تقریبا ۲۰ کیلومتر از قره‌باغ فاصله دارد. از مدارس زیادی در این شهر از اواخر ماه سپتامبر و با شعله‌ور شدن دوباره آتش درگیری‌ها به عنوان پناهگاه و اقامتگاه اضطراری استفاده می‌شود که البته چندان هم ایمن نیستند.

• درگیری قره‌باغ: از گنجه تا شوشا، سایه جنگ و ویرانی

  جنگ نزدیک‌تر می‌شود

  در یک حمله هوایی به شهر بردع، متعلق به جمهوری آذربایجان، که چند روز پیش رخ داد چندین ساختمان ویران شدند و خودروها در آتش سوختند. مقامات آذربایجان گفتند در این حمله که دست کم ۲۱ کشته و ده‌ها بر جای گذاشت، از بمب‌های خوشه‌ای استفاده شده است. دولت ارمنستان دست داشتن در این حمله را رد می‌کند. الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان گفت ارتش آذربایجان این حمله را در "میدان جنگ" تلافی خواهد کرد.

• درگیری قره‌باغ: از گنجه تا شوشا، سایه جنگ و ویرانی

  صلحی در راه نیست

  درگیری‌ها ادامه دارند. آذربایجان خواستار عقب‌نشینی کامل نیروهای ارمنستان از منطقه قره‌باغ شده است. نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان رسما از متحد خود روسیه، درخواست کمک کرد. اما روسیه اعلام کرد چون جنگ در داخل خاک آذربایجان است، نمی‌تواند کمک کند اما اگر درگیری‌ها به خاک ارمنستان گسترش یابد، "از هیچ کمک لازمی" فروگذار نخواهد کرد.