پنج سال بعد از حمله‌های پاریس: فرانسه همچنان صحنه خشونت‌های اسلام‌گرایان تندرو

پنج سال بعد از حمله‌های پاریس: فرانسه همچنان صحنه خشونت‌های اسلام‌گرایان تندرو

• یوسف رضا
• روزنامه‌نگار

۲ ساعت پیش

منبع تصویر، EPA

توضیح تصویر،

مراسم پنجمین سالگرد حمله های پاریس

پنج سال از حملات ۱۳ نوامبر ۲۰۱۵ پاریس گذشت. روز جمعه، مراسم بزرگداشت قربانیان این حملات که مرگبارترین در تاریخ فرانسه است، برگزار شد. پیامد‌های سیاسی- امنیتی این حملات چه بود؟ و چه تاثیری بر جامعه‌ی فرانسه گذاشت؟

"فرانسه در جنگ است." با این جمله آغاز سخنرانی فرانسوا اولاند رئیس جمهوری وقت فرانسه در روز شانزدهم نوامبر ۲۰۱۵ در برابر نمایندگان دو مجلس بود. سه روز بعد از حملاتی که در پاریس ۱۳۱ کشته و ۳۵۰ زخمی برجا گذاشت و ۱۰ ماه پس از حمله به تحریریه هفته‌نامه‌ی شارلی‌ابدو و گروگان‌گیری در فروشگاه یهودیان در شهر ونسن که به مرگ ۱۷ تن منتهی شد، لحن و کلام رئيس‌جمهوری وقت فرانسه از تغییر و تحول در سیاست‌های امنیتی این کشور حکایت داشت.

• مهاجمی سر یک معلم تاریخ را در حومه پاریس برید

سیریل برِه، کارشناس امور امنیتی، در آخرین مقاله خود که مناسبت پنجمین سالگرد حملات پاریس منتشر شد می‌نویسد: "تا آن زمان، با تروریست‌ها مانند مجرم رفتار می‌شد. اما تفکر و تدابیر جدیدی که دولت فرانسه در پیش گرفت، خلاف این سنت بود. تروریست‌ها حالا دیگر جنگجو و نظامی تلقی می‌شدند،[و در نتیجه] روش و امکانات مبارزه با آنها نیز نظامی شد."

تدابیر امنیتی دولت فرانسه چه بود؟

دولت فرانسه که در پی حملات ماه ژانویه، در کشور وضعیت اضطراری اعلام کرده بود، تصمیم گرفت این وضعیت فوق‌العاده را که معمولا در شرایط جنگی یا به سبب فجایع اعلام می‌شود، به مدت دست‌کم سه ماه تمدید کند؛ "عملیات دیده‌بان" را گسترش دهد و علاوه بر ۱۰ هزار نظامی که در مراکز "حساس" کشور مستقر بودند، بر تعداد نیروهای پلیس ضد تروریسم، ژاندارمری و مرزبانی نیز بیفزاید؛ و بودجه سازمان ارتش و امنیت کشور را برای سال ۲۰۱۶ ششصد میلیون یورو افزایش دهد.

وضعیت اضطراری به مقامات قضایی این امکان را داد تا با سرعت و آزادی عمل بیشتری مظنونان را بازداشت، و منازل را تفتیش و بازرسی کنند. در پایان سال ۲۰۱۵، حدود ۲۷۶۰ مورد بازرسی صورت گرفت که حاصل آن کشف و ضبط ۴۳۵ قبضه اسلحه‌ و بازداشت ۲۹۹ نفر بود.

اداره کل امنیت داخلی فرانسه فهرستی موسوم به "فایل اس" تهیه کرد از "مظنونین به افراط‌گرایی و انجام عملیات تروریستی" که بر اساس آخرین اظهارات ژرارلد درمنن، وزیر کشور کنونی فرانسه، ۸۱۳۲ تن را شامل می‌شود. تدابیر ویژه‌ای برای کنترل، پیگرد، بازجویی و بازداشت موقت این افراد در نظر گرفته شد.

فهرستی از حملات مرگبار مهاجمان اسلام‌گرادر ۵ سال اخیر

حمله به هفته‌نامه فکاهی شاری‌ابدو در پاریس (۷ ژانویه ۲۰۱۵)

حمله و گروگان‌گیری در فروشگاه یهودیان در شهر ونسن در حومه پاریس (۹ ژانویه ۲۰۱۵)

رشته حملات در پاریس (۱۳ نوامبر ۲۰۱۵)

حمله در نیس (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۶)

حمله و گروگان‌گیری در کلیسا نرماندی (۲۶ ژوئیه ۲۰۱۶)

حمله مسلحانه در خیابان شانزه‌لیزه پاریس (۲۰ آوریل ۲۰۱۷)

حمله با سلاح سرد در راه‌آهن مارسی ( ۱ اکتبر ۲۰۱۷)

حمله با سلاح سرد در پاریس (۱۲ مه ۲۰۱۸)

تیراندازی در شهر استراسبورگ در نزدیکی بازار کریسمس ( ۱۱ دسامبر ۲۰۱۸)

بمبگذاری در شهر لیون (۲۴ مه ۲۰۱۹)

حمله با سلاح سرد در فرمانداری پاریس (۳ اکتبر ۲۰۱۹)

حمله با سلاح سرد در شهر حومه ویل‌جویف در نزدیکی پاریس (۳ ژانویه ۲۰۲۰)

حمله با سلاح سرد در رومن‌سور‌‌ایزر (۴ آوریل ۲۰۲۰)

حمله با سلاح سرد به دفتر سابق هفته‌نامه شارلی‌ابدو (۲۵ سپتامبر ۲۰۲۰)

حمله با چاقو به ساموئل پتی، معلم مدرسه در حومه پاریس (۱۶ اکتبر ۲۰۲۰)

حمله با سلاح سرد به کلیسا در نیس (۲۹ اکتبر ۲۰۲۰)

در سال ۲۰۱۷، به منظور "تقویت همکاری بین سازمان‌های امنیتی" قانون جدیدی به تصویب مجلس رسید؛ وضعیت اضطراری باز هم تمدید شد؛ و کنترل در فضای مجازی، همچنین در محافل و مساجد مرتبط با جریان‌های اسلام‌گرای تندرو افزایش یافت که در نتیجه آن، به گفته وزیر کشور فرانسه، "۳۲ حمله تروریستی ردیابی و خنثی" شده است. دولت در سال ۲۰۱۹، "دادسرای ملی ضد تروریسم" تاسیس کرد که هدف آن "رسیدگی ویژه و سریع پرونده‌های امنیتی-تروریستی" اعلام شده است.

منبع تصویر، EPA

فرانسه تدابیر امنیتی ویژه‌ای نیز در خارج از مرز‌های خود اتخاذ کرد؛ در سال ۲۰۱۶، حملات هوایی به نیروهای داعش در عراق و سوریه را تشدید کرد و دامنه عملیات "برخان" را که از سال ۲۰۱۴ برای مبارزه با شورشیان اسلام‌گرا در آفریقا آغاز شده بود، به مناطق مرزی بورکینافاسو و مالی گسترش داد.

پیامد تدابیر امنیتی چه بود؟

تشدید تدابیر امنیتی و تضعیف داعش موجب شد که تغییری محسوس در نحوه اجرای حملات در داخل خاک فرانسه روی دهد. همانطور که سیریل برِه می‌گوید "آنها دیگر جنگجویان چیره‌دست و تا دندان مسلح نیستند. حملات اخیر نشان داد که این تروریست‌ها همگی جوان و بی‌تجربه هستند و بجز سلاح سرد هم چیزی در اختیار ندارد. در نتیجه، تعداد قربانیان حملات کم شده، هرچند شقاوت و قساوتش همچنان تکان دهنده است."

از سال ۲۰۱۵ تاکنون، ۲۵۰ تن در ۳۰ حمله‌ای که اسلام‌گرایان تندرو مسئولیت آن را به‌عهده گرفته‌اند، جان باختند. بسیاری از این حملات، علاوه بر تلاش برای ایجاد ترس و وحشت بین مردم، اصول ارزشی جامعه‌ی فرانسه را، دست‌کم از منظر نمادین، هدف گرفته است. برای نمونه، قتل ساموئل پتی، معلم راهنمایی در حومه پاریس که از آزادی بیان سخن گفته بود و حمله به سه مسیحی در نیس که در کلیسایی مشغول نیایش بودند.

به باور سیریل برِه، استاد دانشگاه در مدرسه عالی علوم سیاسی پاریس، این اقدامات "برای ایجاد تفرقه و تنفر" در جامعه طرح‌ریزی و اجرا شدند: "حملات سال ۲۰۲۰، دیگر در واکنش به سیاست‌های خارجی فرانسه نیست، بلکه برای تضعیف ارزش‌های جمهوری ما است. آنها می‌خواهند لائیسیته را اسلام‌هراسی تعریف کنند و بین مسلمان و غیرمسلمان تفرقه و تنفر ایجاد کنند."

حملات چه تاثیری بر جامعه‌ی فرانسه گذاشت؟

فلورانس فوشه و ونسان تیبرژ دو محقق فرانسوی هستند که اخیرا در این زمینه کتابی منتشر کردند به نام "رو در روی حملات". نتیجه تحقیقات آنها این است که علی‌رغم این حملات، میزان مدارا و بردباری در جامعه‌ی فرانسه افزایش، و رفتارهای ضد خارجی و نژادپرستانه کاهش یافته است: "درست است که در هفته‌های بعد از حملات پاریس، اعمال خصمانه علیه مسلمان تشدید شد، ولی تحقیقات ما نشان می‌دهد که در ماه‌های بعد و تا سال ۲۰۱۷، میزان مدارا در کل کشور ۱۴ درجه رشد کرده است."

تحقیقات این دو پژوهشگر بر اساس داده‌های کمیسیون حقوق بشر فرانسه تنظیم شده است که سالانه گزارشی درباره وضعیت مبارزه با نژادپرستی و بیگاه‌هراسی در این کشور منتشر می‌کند.

آقای تیبرژ در گفت‌وگو با روزنامه لوموند، واکنش مقامات در مواجهه با حملات مرگبار آن سال را حائز اهمیت می‌داند: "در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶، سیاستمداران سستی نکردند و به دنبال آن نرفتند که گناه را به گردن شخص خاصی بیندازند. روایتی همگون از همبستگی را در بطن جامعه تعریف کردند، و مشخصا اسلام را از جهادگرایی تفکیک کردند و به این ترتیب، موفق شدند که علی‌رغم برخی رفتار نژادپرستانه، روحیه مقاومت و اتحاد را بین اقشار مختلف حفظ و تقویت کنند."

اقدامات نمادین دولت از جمله برگزاری مراسم یادبود، به گفته خانم فوشه، در کاهش خشونت بین اقلیت‌های مذهبی موثر بود: "دولت فرانسوا اولاند در برنامه‌ریزی و اجرای گردهمایی‌های عظیم مردمی نقش موثری داشت؛ از احزاب و اقشار گوناگون، اعضای اتحادیه‌ها، نمایندگان اقلیت‌های مذهبی و قومی، حتی رهبران کشورهای دیگر دعوت کرد در این مراسم شرکت کنند. و از هرگونه شعار و پیام تحریک‌آمیزی پرهیز کرد و عملا به تشکیل یک روحیه جمعی که به "روحیه یازده ژانویه" معروف شد، کمک کرد."

اما با گذشت پنج سال از حملات مرگبار پاریس به نظر می‌رسد که "روحیه یازده ژانویه" رو به افول است. در سال ۲۰۱۹ و بر اساس داده‌های وزارت کشور فرانسه، ۱۵۴ عمل ضد مسلمان (۶۳ مورد اقدام به تخریب اماکن مذهبی و ۹۱ مورد توهین و تهدید) ثبت شده است. این رقم در سال پیش، یکصد مورد بوده است. رفتارهای نژادپرستانه‌ و بیگانه‌هراس بیش از ۲ برابر شده و به ۱۱۴۲ مورد رسیده است.