قره باغ، همچنان مناقشه باقی ماند

وساطت روسیه، ارتش ارمنستان و جمهوری خودخوانده را نجات داد و از تسخیر قره باغ توسط آذربایجان و تکمیل تمامیت ارضی این کشور، ممانعت کرد.

طبق توافقنامه صلح، ارتش روسیه بعد از ۲۷ سال مجددا تحت عنوان نیروهای حافط صلح وارد آذربایجان شد و از این پس باکو برای آزادی قره باغ نه با اشغالگران ارمنستان بلکه با روسیه روبرو خواهد بود. بسیاری از مردم آذربایجان معتقدند الهام علی اف که بارها با حضور ارتش روسیه در قره باغ مخالفت کرده بود، با عدم تسلیم در مقابل مسکو، می توانست در مسیر آزادی قره باغ حرکت کند.
در مجموع ابهامات جدی در اجرای توافقنامه سه جانبه آذربایجان، روسیه و ارمنستان وجود دارد که بتدریج خود را نشان خواهد داد. بخشی از این ابهامات عبارتند از:

- نیروهای مسلح ارمنستان تا روزهای پانزده و بیست نوامبر به ترتیب شهرهای اشغال شده آغدام و کلبجر و تا روز اول دسامبر شهر لاچین را ترک خواهند کرد. این نیروها در شهرهای خانکندی، خوجالی و عسگران هم حضور دارند و زمان خروج آنها از این سه شهر در توافقنامه، مشخص نیست. تا زمانی که این مسئله روشن نشود ضمانتی برای استقرار صلح وجود ندارد.

- وضعیت حقوقی قره باغ در پرده ابهام است. آیا آذربایجان در این منطقه حاکمیت دارد یا رئیس جمهوری خودخوانده قره باغ ؟ این مناطق بر اساس قوانین آذربایجان و زیر پرچم این کشور، مدیریت خواهند شد یا به شکل قبلی؟ جمهوری آذربایجان که با اداره این مناطق به شکل قبلی مخالف است و قره باغ را در قلمرو خود می داند، آیا دوباره به جنگ روی خواهد آورد؟

- تقسیمات اداری این مناطق (خانکندی، خوجالی، آغدره، خجاوند، هادروت) که توسط ارامنه تغییر داده شده آیا با نظر آذربایجانی ها تغییر خواهد کرد؟. مناطقی که نام آنها تغییر داده شده مانند استپاناکرت (خانکندی)، مارتونی (خجاوند) و  مارداکرت (آغدره) از این به بعد چگونه نامیده خواهند شد؟

- در توافقنامه سه جانبه آمده است: کریدور لاچین توسط نیروهای حافظ صلح حفاظت خواهد شد.  در این صورت آیا تردد از مرز، توسط مرزبانان جمهوری آذربایجان در پایانه مرزی کنترل می شود؟ اسناد گذرنامه و ویزا با قانون کدام کشور بررسی می شود؟ جلوی ورود غیر قانونی افراد از کریدور لاچین به خاک آذربایجان چگونه گرفته خواهد شد؟ آیا آذربایجان اعمال حاکمیت خواهد کرد؟ نیروهای حافظ صلح روسیه که در خط تماس قره باغ و در کریدور لاچین مستقر خواهند شد، قاعدتا نمی توانند اعمال حاکمیت کنند، پس وضعیت چگونه خواهد بود؟

- ساکنین آذری زبان این مناطق که پس از تجاوز ارمنستان آواره شده اند، چگونه به خانه های خود بر می گردند؟ ارمنی تبارهائی که در دوران اشغال توسط ارمنستان از مناطق مختلف جهان به قره باغ منتقل شده اند، آیا اتباع جمهوری آذربایجان محسوب خواهند شد یا باید قره باغ را ترک کنند؟
- گمرک، بانک ها، نهادهای مالی و مالیاتی، شعب نهادهای انتظامی چگونه و از چه کشوری دستور می گیرند؟ در صورتی که مدیریت قره باغ بر اساس قوانین آذربایجان انجام گیرد، ارتباط با مرکز و انتصاب مقامات محلی به چه شکل خواهد بود؟.

- آیا ارتش روسیه فقط امنیت ارامنه را تامین خواهد کرد؟ بازگشت روسیه به خاک آذربایجان تحت پوشش نیروهای حافظ صلح تا چه زمانی ادامه خواهد یافت؟ آیا اصولا روسیه، قره باغ را بخشی از تمامیت ارضی آذربایجان می داند؟
- قرار است قره باغ از طریق دالان لاچین به ارمنستان وصل شود و در صورت توافق، نججوان نیز از طریق خاک ارمنستان به آذربایجان متصل گردد. تحت حاکمیت کدام دولت این تحولات صورت خواهد گرفت؟ علی الظاهر در قره باغ حاکمیت دولت خودخوانده باقی خواهد ماند و دولت جعلی که قبلا تحت نظارت ارمنستان بود منبعد تحت نظارت روسیه فعالیت خواهد کرد.

کارشناسان امور قفقاز معتقدند در این توافق، خواسته مردم جمهوری آذربایجان یعنی احیای کامل تمامیت ارضی این کشور  نادیده گرفته شده و لذا مطالبه مردم این کشور همچنان برای الحاق قره باغ به جمهوری آذربایجان باقی خواهد ماند.
در این که توافق آتش بس منجر به صلح پایدار شود نیز ابهام وجود دارد و بعید است استقرار نیروهای روسیه تحت عنوان حافظان صلح بتواند تمامیت ارضی آذربایجان را احیا کند.
در عین حال به دلیل اختلافات دیرینه و نهادینه شده ارمنستان با ترکیه و آذربایجان، احتمال اجرائی شدن برخی از مفاد توافق نظیر اتصال نخجوان به سرزمین مادری یعنی جمهوری آذربایجان از خاک ارمنستان، بعید بنظر می رسد. در این میان برخی مطالب غیرواقعی و غلط و انتشار  نقشه های جعلی در فضای مجازی، موضوع تغییر مرزهای جغرافیائی ایران یا قطع مرز ایران با ارمنستان را مطرح کرده اند.  در حالی که احداث مسیر ترانزیتی نخجوان- ارمنستان-آذربایجان، در شمال ارس اگر عملی شود، ارتباطی به مرزهای ایران ندارد و مرزهای شناخته شده بین المللی تغییر نخواهند یافت.
جنگ ۴۵ روزه اخیر  به آزادی هفت شهر اشغال شده جمهوری آذربایجان منجر شد و خوشحالی مردم این کشور را در پی داشت اما عدم توفیق در آزادی قره باغ این خوشحالی را ناپایدار کرد.
صلح عادلانه و پایدار در منطقه با رفع اشغال از همه اراضی آذربایجان و حفظ تمامیت ارضی این کشور  ایجاد خواهد شد. حضور نیروهای حافظ صلح روسیه اگر بتواند چنین موقعیتی ایجاد نماید موجب صلح و ثبات در منطقه شده و در غیر این صورت بر پیچیدگی حل این مناقشه خواهد افزود.