قدم‌های نرم ترکیه علیه امنیت ایران

برخلاف تصور که  ترکیه دارای یک ارتش وابسته است وقتی سابقه ساخت تسلیحاتی نظامی  ترکیه مراجعه می‌شود این نکته جلب‌توجه می‌کند که  ترکیه دارای یک سابقه طولانی‌مدت در ساخت و تولید تجهیزات نظامی در قلب امپراتوری عثمانی بوده است. از سابقه تاریخی  این موضوع حائز اهمیت است که بیشتر مورخین  این کشور را امپراتوری باروت می‌شناخته‌اند.  پس از پایان جنگ جهانی دوم و عدم حضور نظامی این کشور در جنگ دوم  و با شروع جنگ سرد و قرار گرفتن  در منطقه ریملند اسپایکمن و کانتیمنت جورج کنان، ترکیه  از فرصت  پیش‌آمده نهایت استفاده را  نموده و در 18 فوریه 1952 ضمن وارد شدن به پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) اقدام به تقویت بنیه شرکت‌های سازنده اسلحه در کشور خود با همکاری و دانش اروپایی نمود.

با فروپاشی  اتحاد جماهیر شوروی  در سال 1991 و با به وجود آمدن بحران‌های جدید در اقمار 15 گانه شوروی که بخشی از آن  نشئت‌گرفته از مهندسی ملیت‌های استالین بود بحران‌هایی در اقساط نقاط منطقه به وجود آورد که بحران قره‌باغ یکی از آن‌ها بود. ریشه‌های بحران قره‌باغ هر چه که بود با جنگ اخیر آذربایجان و پیروزی قاطعانه ارتش این کشور بر ارتش ارمنستان جای بس تأمل داشت؟ که چگونه ارتش ارمنستان با دارا بودن دست برتر  جغرافیای و مشرف بودن بر ارتش آذربایجان در فلات ارمنستان با حضور فعال نظامی روسیه در این کشور ( بزرگ‌ترین پایگاه نظامی روسیه گیومری در قفقاز جنوبی )و حتی دارا بودن لابی‌های قدرتمند ارمنی در آمریکا این بار این شکست سنگین را پذیرفت.

ترکیه به عنوان یک قدرت منطقه ای دخالت فعالی در جنگ اخیر داشته است. این کشور با ایجاد وابستگی متقابل در عرصه جهانی (در دست داشتن  یکی شریانات مهم انرژی اروپا،مدیریت عبور مرور دریایی روسیه در دریای سیاه، نگهداری پناهندگان سوری،ایجاد منافع مالی بانکی آمریکا در ترکیه ...)  در چند سال گذشته و هم‌زمان باقدرت گرفتن حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان  حضور نظامی منطقه‌ای  خود را به‌صورت چشم‌گیری در سوریه ، عراق و در حال حاضر در آذربایجان به رخ جهانیان می‌کشد. آنچه ترکیه از چه منظری قصد داشته یا دارد در منطقه سیاست‌گذاری و به طبع آن رفتاری ژئواستراتژیک از خود نشان دهد  را می‌توان از درهم کردن اندیشه احمد داووداُغلو و رجب طیب اردوغان جستجو نمود اما به نظر می‌رسد رفتار ژئواستراتژیک  ترکیه در حمایت از دولت آذربایجان ریشه در عوامل ذیل داشته باشد:

1-نزدیکی نژادی ترک‌ها با آذری‌ها و اندیشه به هم پیوند زدن ملت ترک ( از منظر آن‌ها ارمنستان بین دو قوم هم‌نژاد قرار دارد که با پیروزی اخیر به نظر می‌رسد که یکی از شروط: متصل نمود آذربایجان به نخجوان هست که می‌تواند ترکیه را به این هدف نزدیک‌تر کند)2- داشتن دین مشترک و اندیشه زنده کردن فرهنگ همبستگی ملت عثمانی3-دست‌یابی به منابع سرشار نفت و گاز آذربایجان شرق دریای خزر  که ضمن استفاده از آن  می‌تواند(بیشتر منابع فسیلی جهان در اطراف ترکیه واقع‌شده است) از خطوط لوله‌ای که از دریای خزر سرچشمه می‌گیرد و از ترکیه می‌گذرد جهت ایجاد وابستگی متقابل و فشار بر اروپا ، روسیه و حتی آمریکا استفاده کند 5- فروش تسلیحات ساخته‌شده توسط شرکت‌های اسلحه‌سازی قدرتمند ترکیه که موجبات شغل و ثروت فراوانی را برای ترکیه به ارمغان می‌آورد.

 در جنگ اخیر قره‌باغ سه موضوع  جالب‌توجه بود:

- حضور انواع پهپادهای ترکیه‌ای

 حضور انواع پهپادهای خانواده بایکتار(بیرقدار) ترکیه توانست بربرتری ارمنستان در ارتفاعات فلات ارمنستان غلبه کند و به دلیل رادار گریزی و ریز پرنده بودن آن‌ها از دید  سامانه‌های راداری پیشرفته روسی مستقر در ارمنستان پنهان بماند. الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان در مصاحبه‌ای بابیان اینکه پهپادهای ترکیه‌ای «سلاح‌هایی بسیار مدرن و کارآمد هستند»، گفت: «من می‌توانم به شما بگویم تنها با این پهپادهای که از ترکیه خریداری کرده‌ایم، تجهیزات نظامی ارمنستان به ارزش یک میلیارد دلار را نابود کردیم. از آن‌طرف آرتسرون اووانیسیان، سخنگوی وزارت دفاع جمهوری ارمنستان طی سخنرانی تائید کرد که ستاد فرماندهی نیروی هوایی ترکیه هماهنگی بمباران هواپیماهای پهپادهای آذربایجانی علیه غیرنظامیان و زیرساخت‌ها در  منطقه قره‌باغ را هماهنگ می‌کند.

عدم حضور  فعال پهپادهای ساخت اسرائیل:

بااینکه بیش‌ترین خریدهای پهپادی اخیر آذربایجان از اسرائیل صورت پذیرفت جالب‌توجه بود که چرا این پهپاد ها در بحران قره‌باغ حضور فعالی نداشتند. به نظر می‌رسید با توجه به روابط مبهم ترکیه و  اسرائیل  و روابط تیره ایران و اسرائیل آذری‌ها یک سری از ملاحظات نظامی امنیتی را مدنظر قرار داده باشند. هرچند همکاری‌های پنهان صنایع دفاعی ترکیه و اسرائیل که از سال 1994 شروع‌شده و تا به امروز ادامه دارد.زمینه‌های نزدیکی اسرائیل به ترکیه و اسرائیل به آذربایجان را فراهم نموده است اما ترکیه در جهت نشان دادن نوعثمانی گر خود و نو سلفی گری که دارد برخی  مواقع ژست‌های ضد اسرائیلی از خود نشان می‌دهد اما غیرمنطقی است که رفتار منطقه‌ای ترکیه در قبال اسرائیل را این‌گونه تحلیل نمود.برای مثال شرکت لبیت سیستمز یکی از شرکت‌های مدرن در ساخت پهپاد است که با شرکت‌های اسلحه‌سازی ترکیه ارتباط تنگاتنگی دارد. در حال حاضر پهپاد چندمنظوره هرمس 900 که ساخت شرکت لبیت سیستمز است  در  نیروی دریای آذربایجان مشغول خدمت هست. از عوامل دیگر عدم حضور فعال پهپادهای اسرائیلی در جنگ قره‌باغ را می‌توان در قرابت منافع لابی‌های یهودی و لابی قدرتمند ارمنی‌ها در آمریکا جستجو نمود.  

-حضور سربازان سلفی در مرزهای زمینی ایران

حضور گروهای سلفی موردحمایت ترکیه که با شروع جنگ قره‌باغ به‌وسیله ترکیه به نزدیکی مرزهای زمینی ایران گسیل‌شده‌اند و آمار دقیقی از تعداد آن‌ها در دسترس نیست .این گروهای سلفی، بالباس نظامیان آذری مشغول رصد مرزهای زمینی ایران می‌باشند.اولین بار رئیس‌جمهور فرانسه به نقل از دستگاه اطلاعاتی آن کشور گفت : پیکارجویان سوری عضو گروهای تندرو از شهر غازی عینتاب ترکیه به‌منظور مشارکت در جنگ قره‌باغ به جمهوری آذربایجان انتقال‌یافته‌اند.حال با توجه به‌قرار گرفتن پایتخت کشور آذربایجان باکو  در شبه‌جزیره آبشرون که یک ساحل محدب در دریای خزر هست پس از پیروزی آذربایجان در قره‌باغ  علاوه بر حضور یگان‌های دریایی و هوایی ارتش ترکیه‌ی عضو ناتو ، و اسرائیل هم‌پیمان آمریکا  حضور نیروهای سلفی موردحمایت آن کشور در شبه‌جزیره آبشرون قابل پیش‌بینی هست.

رفتار ژئواستراتژیک ترکیه(همکاری با اسرائیل،گسیل نیروهای سلفی،حمایت از حضور ناتو در منطقه خزر) نشان می‌دهد ضمن داشتن گفتمان همکاری گونه با ایران چه با داشتن سوءنیت چه بدون سوءنیت قدم‌های نرم در جهت تهدید امنیت ملی مرزهای جمهوری اسلامی ایران  در منطقه جنوبی قفقاز برداشته است . که می‌تواند در آینده هم تهدیدات زمینی و تهدیدات دریایی گسترده‌ای را برای ایران به بار آورد.

*کارشناس مسائل اوراسیا

310 310