ایران بار دیگر "از دست رفتن مرز با ارمنستان" را تکذیب کرد

آیا توافق آتش‌بس میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان که زیر نظر رئیس جمهوری روسیه، ولادیمیر پوتین به امضاء رسید تغییری در مرزها و راه‌های ترازیتی ایران در جنوب منطقه مورد مناقشه قره‌باغ ایجاد می‌کند؟

این پرسشی است که بسیاری در شبکه مجازی به آن پاسخ مثبت داده‌اند و برخی رسانه‌های نزدیک به سپاه پاسداران، از جمله خبرگزاری فارس با انتشار تحلیلی به بررسی "تبعات امنیتی و اقتصادی" توافق میان باکو و ایروان برای ایران پرداخته است.

با این همه عباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت خارجه روز شنبه از دست رفتن نوار مرزی ایران و ارمنستان بر اثر توافق قره‌باغ را بی‌اساس خواند و سخنگوی این وزارت‌خانه امروز اظهارات او را تکرار کرد.

به گزارش خبرگزاری ایسنا، سعید خطیب‌زاده در نشست خبری روز دوشنبه ۲۶ آبان (۱۶ نوامبر)  خبرهای مربوط به تغییر در مرز ایران و ارمنستان را "جوسازی رسانه‌ای بی‌پایه" و نقشه‌های منتشر شده در این زمینه را "ساختگی" خواند. او در جمع خبرنگاران گفت: «مرزهای جغرافیایی ایران و منطقه هیچ تغییری نکرده و در آینده نیز تغییری در آن رخ نمی‌دهد.»

روز سه‌شنبه و پس از حدود یک ماه درگیری‌های شدید و خونین نظامی در منطقه قره‌باغ، ارمنستان و جمهوری آذربایجان، تحت نظارت روسیه برای اعلام آتش‌بس به توافق رسیدند. آذربایجان در هفته‌های اخیر، با پیش‌روی در جنوب قره‌باغ مناطقی تا نزدیکی مرز ایران را تصرف کرد.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

حدود سه دهه پیش و پس از فروپاشی شوروی، ارمنستان به جز اشغال منطقه کوهستانی قره‌باغ که اکثریت ساکنانش ارمنی هستند، هفت منطقه دیگر را نیز به عنوان "مناطق حائل برای قره‌باغ" اشغال کرده بود که برخی از آنها در نزدیکی مرز ایران قرار دارند. با توافق آتش‌بس برخی از این مناطق به جمهوری آذربایجان واگذار شد و برخی دیگر به زودی واگذار می‌شود.

در تحلیلی که خبرگزاری فارس منتشر کرد آمده است: «نگاهی سریع به نقشه منطقه نشان می‌دهد تحولات تازه معنایی جز از دست رفتن تقریبا کامل نوار مرزی ایران با جمهوری ارمنستان نخواهد داشت. در این شرایط تازه ایران در مرزهای شمالی خود تقریبا به طور کامل با جمهوری آذربایجان همسایه شده است.»

در این تحلیل ترکیه "همدست" طرح ضربه زدن به منافع ایران معرفی شده و تاکید می‌شود که توافق بر سر قره‌باغ در کنار "پیامدهای خطرناک امنیتی" پیامدهای اقتصادی مهمی نیز به همراه دارد که می‌تواند ایران را از میلیاردها دلار درآمد بالقوه ترانزیتی محروم کند. نویسنده تحلیل معتقد است با "کنترل تقریبا کامل مرزهای شمال غرب ایران توسط آذربایجان" و همسایه شدن این کشور با ترکیه، آنکارا دیگر برای دسترسی به آذربایجان نیازی به مسیر ترانزیتی ایران ندارد.

اردوغان و سوداهای امپراتوری عثمانی؟

دریا صفایی، نماینده ایرانی‌تبار پارلمان بلژیک و فعال حقوق زنان در یک پیام توئیتری با انتشار نقشه‌ای از منطقه می‌گوید پس از شکست ارمنستان در جنگ قره‌باغ، ترکیه از طریق یک کرویدور به جمهوری آذربایجان متصل می‌شود.

صفایی می‌گوید با رئیس جمهوری کنونی ترکیه، رجب طیب اردوغان امپراتوری عثمانی در قرن ۲۱ دوباره در حال پیشروی است. او می‌پرسد آیا اروپا به این واقعیت آگاه است؟

تائید کشیده شدن یک کریدور مرزی توسط ایران

عباس عراقچی می‌گوید آنچه در توافق آتش‌بس قره‌باغ مطرح شده ایجاد یک کریدور جاده‌ای، یا به عبارت دیگر یک مسیر ترانزیتی، داخل خاک ارمنستان از نخجوان به سمت خاک اصلی آذربایجان است که امنیت آن توسط روسیه تضمین خواهد شد و مسیر دقیق آن نیز هنوز مشخص نیست.

سخنگوی وزارت‌خارجه هم ایجاد این کریدور را تائید کرده و آن را یک "جاده ترانزیتی ساده" خوانده که به گفته او "کم و کیف آن و مسائل امنیتی مربوط به آن باید مورد بحث و بررسی قرار بگیرد".

با این اظهارات به نظر می‌رسد توافق‌های انجام شده میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان برای جمهوری اسلامی هنوز نهایی تلقی نمی‌شود. عراقچی می‌گوید رایزنی‌های ایران با همه طرف‌ها ادامه دارد و عصر چهارشنبه با سفیر روسیه در تهران در همین خصوص یک "گفت‌وگوی طولانی" انجام شده است.

ایران در سه دهه گذشته تلاش می‌کرد در مناقشه قره‌باغ آشکارا جانب هیچ کدام از دو طرف را نگیرد و مناسبات خود را با آذربایجان و ارمنستان را تا حد ممکن متعادل نگه دارد. این سیاست ظاهرا در مناقشه اخیر در قره‌باغ، بیش از گذشته تغییر کرده است.

خامنه‌ای "فضل‌الخطاب" سیاست‌ها در قفقاز

رهبر جمهوری اسلامی، علی خامنه‌ای ۱۳ آبان ماه خواستار پایان درگیری‌های نظامی در قره‌باغ شد و تاکید کرد که "سرزمین‌های آذربایجان همه باید آزاد شوند".

پیشتر چهار نماینده خامنه‌ای در استان‌های آذربایجان غربی و شرقی، اردبیل و زنجان با انتشار بیانیه‌ای تاکید کردند که منطقه قره‌باغ "بی‌تردید" به آذربایجان تعلق دارد و علی اکبر ولایتی، مشاور بین‌الملل او نیز از ارمنستان خواسته بود "مناطق اشغال شده" در قره‌باغ را تخلیه کند.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

ولایتی روز دوشنبه در نشستی که به بررسی دیدگاه‌های خامنه‌ای درباره منطقه قره‌باغ اختصاص داشت گفت: «فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی در خصوص قفقاز فصل‌الخطاب مواضع جمهوری اسلامی ایران در این منطقه و اصول راهبردی است و باید فرمایشات ایشان به‌طور کامل عملی شود.»

خامنه‌ای نه فقط در منطقه قفقاز که به طور کلی تعیین‌کننده سیاست‌های کلان خارجی جمهوری اسلامی است. برخی ناظران معتقدند حمایت قاطع ایران از توافق آتش‌بس قره‌باغ و کشیده شدن کریدوری در منطقه مرزی با ارمنستان که نظامیان روسی تامین امنیت آن را بر عهده دارند، بی‌ارتباط با نقش روسیه در این توافق و نزدیکی تهران و مسکو نیست.

آنچه هنوز مبهم مانده موضع‌گیری آشکار رسانه‌های نزدیک به سپاه پاسداران علیه توافقی است که خامنه‌ای به عنوان فرمانده کل قوا و "فضل‌الخطاب" مواضع ایران در قفقاز ظاهرا بر آن مهر تائید زده است.

• درگیری قره‌باغ: از گنجه تا شوشا، سایه جنگ و ویرانی

  محله‌های مسکونی در تلی از خاکستر و ویرانه

  ارمنستان و آذربایجان هر دو یکدیگر را به بمباران اهداف غیرنظامی مانند اینجا در شهر شوشا در قره‌باغ کوهستانی (یا ناگورنو  قره‌باغ) متهم می‌کنند. حتی بخش‌هایی از کلیسای جامع مشهوری که از قرن ۱۹ به جا مانده بود هم اوایل اکتبر ویران شد. بر پایه گزارش‌های مقام‌های دولت خودخوانده قره‌باغ،  نیروهای آذربایجان تا چند کیلومتری این شهر که از نظر استراتژیک با اهمیت به شمار می‌آید، پیش آمده‌اند.

• درگیری قره‌باغ: از گنجه تا شوشا، سایه جنگ و ویرانی

  هستی بربادرفته در گنجه

  رقیبه قولی‌اوا در ویرانه‌هایی که روزی خانه‌اش بود، ایستاده. خانه او در گنجه، دومین شهر بزرگ آذربایجان قرار دارد که با حمله موشکی به ویرانه تبدیل شده است. او تعریف می‌کند که در هنگام اصابت موشک در آشپزخانه بوده است و با ریزش سنگ‌ها فریاد زنان از خانه بیرون زده است.  گنجه ده‌ها کیلومتر از خط مقدم جنگ دور است. آذربایجان، نیروهای ارمنستان را مسئول این حمله می‌داند.

• درگیری قره‌باغ: از گنجه تا شوشا، سایه جنگ و ویرانی

  سوگواری بر مرگ کودک

  مقامات آذربایجان می‌گویند، چندین نفر در حمله به گنجه کشته شده‌اند. آرتور، نوه رقیبه هم یکی از قربانیان است. او ۱۳ سال داشت. در مراسم مذهبی که برای تشعیع او برپا شده، آموزگاران و هم‌کلاسی‌هایش از او خداحافظی می‌کنند. طبق گزارش‌های رسمی، شمار قربانیان غیرنظامی در هر دو سوی جنگ دست‌کم به ۱۳۰ تن می‌رسد.

• درگیری قره‌باغ: از گنجه تا شوشا، سایه جنگ و ویرانی

  حضور داوطلبانه در خط مقدم

  بنا بر گزارش‌های رسمی از منطقه قره‌باغ، تقریبا ۱۲۰۰ سرباز از آغاز درگیری‌ها تا کنون کشته شده‌اند. آذربایجان تاکنون اطلاعاتی در مورد تلفات نیروهایش در این جنگ، منتشر نکرده است. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه چندی پیش از مجموع ۵۰۰۰ کشته در هر دو سوی درگیری سخن گفته بود. با وجود این، مردان جوان داوطلبانه برای خدمت در جبهه راهی می‌شوند. برای نمونه در اینجا در استپاناکرت(خان‌کندی) مرکز قره‌باغ.

• درگیری قره‌باغ: از گنجه تا شوشا، سایه جنگ و ویرانی

  یک درگیری تاریخی

  مناقشه بر سر قره‌باغ کوهستانی سابقه دیرینه دارد. این منطقه که از غرب با ارمنستان، از جنوب با ایران و از شمال و شرق با آذربایجان هم‌مرز است، تحت کنترل جدایی‌طلبان ارمنی است، از نظر حقوق بین‌الملل اما بخشی از آذربایجان است. این منطقه بین سال‌های ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۴ شاهد جنگ بود و در پی این جنگ‌ها، قره باغ با هفت شهر اطراف آن به کنترل ارامنه درآمد. نقاشی در شهر برده یا بردع، به یاد قربانیان جنگ دیرینه.

• درگیری قره‌باغ: از گنجه تا شوشا، سایه جنگ و ویرانی

  مداخله قدرت‌های خارجی

  زندگی روزمره مردم آذربایجان با تبلیغات جنگ تنیده است. پوسترها یک افسر و یک سرباز آذربایجان را نشان می‌دهند که قربانیان جنگ هستند. سمت راست تصویر سرلشکر پولاد هاشیم‌اف است که در حمله ارمنستان به منطقه تووز آذربایجان در ژوئيه ۲۰۲۰ کشته شد. جمهوری آذربایجان از سوی ترکیه حمایت می‌شود؛ حمایتی به شکل ارسال محموله‌های تسلیحاتی و اعلام پشتیبانی همه‌جانبه. روسیه در مقابل حامی دولت ارمنستان است.

• درگیری قره‌باغ: از گنجه تا شوشا، سایه جنگ و ویرانی

  مقاومت در برابر فرار، پناه در سنگری به اسم زیرزمین

  مقامات محلی می‌گویند، در منطقه مورد مناقشه قره‌باغ ده‌ها هزار شهروند در حال فرار از خانه و کاشانه خود هستند. بر پایه تخمین‌ها این مسئله شامل نیمی‌ از جمعیت منطقه یعنی تقریبا ۷۵ هزار تن می‌شود. بخشی از شهروندان هم همچنان مقاومت می‌کنند؛ با پناه گرفتن در زیرزمین یا سنگر. مثل این مرد مسن.

• درگیری قره‌باغ: از گنجه تا شوشا، سایه جنگ و ویرانی

  دو بلا: بمب و کرونا

  زندگی در این سنگرها و پناهگا‌ه‌ها برای بسیاری از ساکنان استپاناکرت (خان‌کندی)، مرکز  قره‌باغ جزیی از زندگی روز‌مره‌ شده است. جا کم است و هوای تازه‌ نیست. مردم اینجا از حمله‌های هوایی خودشان را در امان می‌بینند اما پزشکان هشدار می‌دهند که ویروس کرونا به سرعت در حال شیوع است. آمار دقیقی در دست نیست. اما احتمال داده می‌شود که بیشتر کسانی که هنوز در استپاناکرت مانده‌اند، به این ویروس مبتلا هستند.

• درگیری قره‌باغ: از گنجه تا شوشا، سایه جنگ و ویرانی

  پناهگاه اضطراری به جای کلاس درس

  در آذربایجان هم شهروندان از ترس جنگ گریخته‌اند. از شهری چون ترتر در خط مقدم. برخی به شهرهای همسایه چون بردع پناه برده‌اند که تقریبا ۲۰ کیلومتر از قره‌باغ فاصله دارد. از مدارس زیادی در این شهر از اواخر ماه سپتامبر و با شعله‌ور شدن دوباره آتش درگیری‌ها به عنوان پناهگاه و اقامتگاه اضطراری استفاده می‌شود که البته چندان هم ایمن نیستند.

• درگیری قره‌باغ: از گنجه تا شوشا، سایه جنگ و ویرانی

  جنگ نزدیک‌تر می‌شود

  در یک حمله هوایی به شهر بردع، متعلق به جمهوری آذربایجان، که چند روز پیش رخ داد چندین ساختمان ویران شدند و خودروها در آتش سوختند. مقامات آذربایجان گفتند در این حمله که دست کم ۲۱ کشته و ده‌ها بر جای گذاشت، از بمب‌های خوشه‌ای استفاده شده است. دولت ارمنستان دست داشتن در این حمله را رد می‌کند. الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان گفت ارتش آذربایجان این حمله را در "میدان جنگ" تلافی خواهد کرد.

• درگیری قره‌باغ: از گنجه تا شوشا، سایه جنگ و ویرانی

  صلحی در راه نیست

  درگیری‌ها ادامه دارند. آذربایجان خواستار عقب‌نشینی کامل نیروهای ارمنستان از منطقه قره‌باغ شده است. نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان رسما از متحد خود روسیه، درخواست کمک کرد. اما روسیه اعلام کرد چون جنگ در داخل خاک آذربایجان است، نمی‌تواند کمک کند اما اگر درگیری‌ها به خاک ارمنستان گسترش یابد، "از هیچ کمک لازمی" فروگذار نخواهد کرد.