کلاف سردرگم خروج سرمایه‌های ملی؛ کدام کشورها مقصد دانشجویان ایرانی هستند؟

در سال‌های گذشته یکی از حوزه‌هایی که آمار و ارقامی غیر واقعی از آن منتشر می‌شد میزان مهاجرت دانشجویان ایرانی به کشور‌های خارجی بوده است.

به گزارش خبرنگار حوزه دانشگاهی گروه علمی پزشکی باشگاه خبرنگاران جوان، جمعیت دانشجویان ایرانی در کشور‌های خارجی همیشه یکی از پر مناقشه‌ترین موضوعات بوده که همواره باعث گمانه زنی‌ها و ارائه آمار و ارقامی خلاف واقع ‌شده است. از دیگر سو همواره در کشور نیاز به نخبگانی که در آن سوی مرزها در حال اکتشافات و افتخار آفرینی بوده اند نیز از جمله مسائلی بوده که همواره در معرض توجه مسئولان است. اما برای پاسخ به این سوال که چه تعداد از دانشجویان ایرانی برای تحصیل و کار به خارج از کشور سفر کرده اند و چه برنامه هایی برای بازگرداندن این نخبه ها صورت گرفته است به سراغ صلواتی مدیر رصد خانه مهاجرت ایران رفتیم.

بهرام صلواتی مدیر رصد خانه مهاجرت ایران در گفت وگو با خبرنگار حوزه دانشگاهی در این باره گفت: انتخاب مقصد تحصیلی یکی از مسائل حائز اهمیت برای دانشجویان در کشور‌های دانشجوفِرست است. بر اساس نتایج پیمایش سنجش میل به مهاجرت در میان دانشجویان و تحصیل کردگان ایرانی، حدود ۸۰ درصد از دانشجویانی که قصد مهاجرت دارند، خواهان مهاجرت به هر کشور توسعه یافته‌ای هستند که امکان مهاجرت به آن باشد و برایشان فرقی نمی‌کند کدام کشور باشد.

او در ادامه بیان کرد: علاوه بر این ۲۷ درصد از این افراد اگر نتوانند به کشور مطلوب خود مهاجرت کنند، کشور‌هایی همچون ترکیه مالزی گرجستان و ... را به عنوان مقصد خود جایگزین میکنند.

مدیر رصد خانه مهاجرت ایران در ادامه بیان کرد: یکی از مسائلی که در تصمیم دانشجویان نسبت به مهاجرت و همچنین در انتخاب مقصد مهاجرتی آنان تاثیرگذار است تصوراتی است که نسبت به مهاجرت و شرایط کشور‌های خارجی دارند؛ که این تصورات بعضا مبتنی بر اطلاعات ناکافی یا غیر واقعی هستند.

بیشتر بخوانید

• راه‌های رفته و نرفته ایران در جذب دانشجویان خارجی/ اقتصاد آموزش عالی متحول خواهد شد؟

صلواتی در ادامه بیان کرد: در پیمایش عوامل موثر بر خروج و بازگشت ایرانیان مهاجر که با شرکت ۴۲۵ نفر از تحصیل‌کردگان ایرانی مقیم خارج اجرا شده است پاسخ افراد به سوالی که از کشوری یا شهری که به آن مهاجرت کردید پیش از مهاجرت به چه میزان اطلاعات داشتید؟ بسیار کم یا بسیار زیاد است.

مدیر رصد خانه مهاجرت ایران در ادامه بیان کرد: ارائه تصویری دقیق و صحیح‌تر به دانشجویان می‌تواند دو نوع اثر داشته باشد یکی اینکه برخی افراد تصمیم خود برای مهاجرت را تغییر دهند و در ایران بماند و دیگر اینکه افراد در انتخاب مقصد مهاجرتی خود درست‌تر عمل کنند و تجربه مهاجرتی بهتری داشته باشند و در نتیجه در صورت به کارگیری سیاست‌های بازگشت و باز بهره‌مندی بتوان استفاده بهتری از آن‌ها در جهت منافع کشور کرد.

در ادامه این گزارش قسمت ضمن بررسی وضعیت دانشجویان ایرانی در کشور‌های منتخب مقصد به طور خلاصه به دلایل اقبال دانشجویان ایرانی به این کشور‌ها متمرکز می‌شویم.

دانشجویان ایرانی مشغول به تحصیل در ایالات متحده آمریکا

آمریکا کشور پیشتاز در جذب دانشجویان بین المللی اولین مقصد دانشجویان ایرانی نیز هست بر اساس گزارش موسسه آموزش بین الملل، جمعیت دانشجویان ایرانی در ایالات متحده همواره رو به افزایش بوده است و طی سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸ بیش از ۱۲ هزار دانشجوی ایرانی در این کشور مشغول به تحصیل بوده اند با این وجود در سال ۲۰۱۸ جمعیت دانشجویان ایرانی در آمریکا در مقایسه با سال ۲۰۱۷ بیش از ۶۰۰ نفر کاهش یافته است؛ که از یک سو تحریم‌های اقتصادی و نوسانات ارزی منجر به افزایش شهریه‌ها و هزینه‌های زندگی برای بسیاری از ایرانیان شده است از دیگر سو سیاست‌های مهاجرتی آمریکا صدور ویزا و ممنوعیت ورود اتباع کشور‌های عمدتاً مسلمان از جمله ایران که موجب محدود شدن ورود خانواده‌های دانشجویان برای بازدید از این کشور شده است، باعث ایجاد احساس انزوا و عدم اطمینان در میان بسیاری از دانشجویان ایرانی شده است بدین ترتیب چالش‌های موجود بر سر جایگزین شدن کشور‌های دیگری مانند کانادا آلمان و ترکیه به مقصد اول دانشجویان ایرانی شده و یا خواهد شد.

بیشتر بخوانید

• تقسیم بندی کشور‌ها از نظر جذب و مهاجرت دانشجویان و نخبگان

جدول زیر درصد تغییرات رشد دانشجویان کشور‌های دانشجو فرست در کشور‌های آمریکا را در سال تحصیلی ۲۰۱۹ نسبت به سال ۲۰۱۸ را نمایش می‌دهد.

همان گونه که مشاهده می‌شود درصد تغییرات دانشجویان ایرانی در آمریکا قابل ملاحظه بوده و در مقاطع کارشناسی و تحصیلات تکمیلی شاهد رشد منفی به ترتیب ۱۰ و ۷ درصدی هستیم به طور کلی جمعیت دانشجویان ایرانی مشغول به تحصیل در آمریکا ۲۰۱۹ در همه سطوح دارای رشد منفی ۵ درصدی بوده است کاهش دانشجویان ایرانی در آمریکا در رشته‌های مهندسی نیز مشهود است مطابق جدول زیر جمعیت ایرانیانی که در رشته‌های مهندسی در دانشگاه‌های آمریکا ثبت نام کرده‌اند از سال ۲۰۱۶ روندی کاهش ۲۰۲۰ نفر در سال ۲۰۱۶ به چهار هزار و ۵۴۰ نفر در سال ۲۰۱۸ رسیده است.

جمعیت دانشجویان ایرانی در بریتانیا

دیگر از مقاصد مهم دانشجویان بین المللی برای دانشجویان ایرانی نیز حائز اهمیت است تعداد دانشجویان ایرانی در این کشور تا سال ۲۰۱۱ روندی فزاینده داشته است و از ۸۳۸ نفر در سال ۲۰۰۰ به سه هزار و ۴۶۳ نفر در سال ۲۰۱۱ رسیده است، اما پس از حمله به سفارت بریتانیا در ایران در تاریخ ۲۹ نوامبر ۲۰۱۱ تنش میان دو کشور بالا گرفت و با بسته شدن سفارت این کشور در ایران شرایط اخذ ویزای دانشجویی برای این کشور دشوار شد و بدین ترتیب جمعیت دانشجویان ایرانی در بریتانیا از سال ۲۰۱۱ روندی نزولی یافته است و از حدود ۳۵۰۰ نفر در سال ۲۰۱۱ به حدود یک هزار و ۵۰۰ نفر در سال ۲۰۱۷ رسیده است.

جمعیت دانشجویان ایرانی در استرالیا

طی سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۸ جمعیت دانشجویان ایرانی در استرالیا از ۲۳۶ نفر تا حدود ۲۵۰۰ نفر افزایش یافته است با این وجود افت اندکی در تعداد دانشجویان ایرانی در استرالیا از سال ۲۰۱۰ مشاهده می‌شود که می‌تواند ناشی از بالا رفتن هزینه‌های تحصیلی در این کشور باشد هرچند که استرالیا از نظر سطح هزینه‌های تحصیل در وضعیت مطلوب تری نسبت به کشور‌های سنتی مانند متحده آمریکا و بریتانیا قرار دارد، اما نسبت به سایر کشور‌های انگلیسی زبان از جمله کانادا و نیوزلند وضعیت نامناسب تری دارد به طور کلی دلایل مختلفی این کشور را به مقصد‌ای جذاب برای دانشجویان بین المللی و همچنین دانشجویان ایرانی تبدیل کرده است.

بیشتر بخوانید

• سهم ایران از اقتصاد ۳۰۰ میلیاردی دانشجویان خارجی/ ایران هدف کدام دانشجوی خارجی؟

استرالیا به عنوان یک کشور انگلیسی زبان در طول چند سال گذشته توانسته است ظرفیت‌های زیادی را برای جذب دانشجویان بین المللی برای تحصیل در این کشور ایجاد کند این کشور از فرصت زبان ملی خود درد و راه اندازی دوره‌های فشرده زبان انگلیسی برای دانشجویان خارج از کشور و پرداخت است این صنعت در استرالیا در حدود ۲۰ سال قدمت دارد و دارای محبوبیت جهانی است جالب آنکه ۷ درصد از بهترین دانشگاه‌های جهان در این کشور قرار دارد علاوه بر این دانشجویان حق دارند که در طول دوران تحصیل هفته‌ای ۲۰ ساعت کار کند تحصیل برای آنان فراهم است.

جمعیت دانشجویان ایرانی در آلمان

آلمان از محبوب‌ترین مقاصد تحصیلی در جهان است و یکی از مقاصد پیش رو برای دانشجویان بین المللی محسوب می‌شود تعداد دانشجویان ایرانی در آلمان طی سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ با افزایشی تقریباً ۵۵ درصدی از ۳ هزار و ۱۳۵ نفر به چهار هزار و ۸۴۶ نفر افزایش یافته است دانشگاه‌های با کیفیت رشته‌های تحصیلی متنوع و راه‌های مختلف برای تامین هزینه‌های تحصیل این کشور را در کانون توجه علاقمندان به تحصیل در خارج از کشور قرار داده است.

آلمان از مقاصد مهم دانشجویان ایرانی نیز است چرا که اقدامات اطلاع‌رسانی و بازاریابی زیادی برای ترغیب به تحصیل در آلمان صورت گرفته است خدمات تبادلات دانشگاهی آلمان مهمترین امر در این زمینه است که طی چند دهه گذشته یک شبکه بین المللی بزرگ ایجاد کرده است اطلاعات کاملی درباره تحصیل در مراکز این کشور به زبان‌های فارسی انگلیسی و آلمانی ارائه می‌دهد.

جمعیت دانشجویان ایرانی در فرانسه

جمعیت دانشجویان ایرانی در کشور فرانسه در طول دو دهه گذشته تغییر چشمگیری نداشته است و به طور تقریبی و میانگین در تراز یک هزار و ۵۰۰ نفر بوده است هر چند که در بازه سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۵ میلادی این جمعیت رو به افزایش بوده به طوری که در سال ۲۰۱۱ میلادی به بالاترین رقم یعنی یک هزار و ۹۰۰ نفر نزدیک شده است، ولی در ادامه روند نزولی را طی کرده و سال ۲۰۱۵ مجدداً به تراز یک هزار و ۵۰۰ نفر بازگشت است.

بیشتر بخوانید

• تمایل به بازگشت در دانشجویان و فارغ التحصیلان ایرانی چقدر است؟

فرانسه از کشور‌های سنتی دانشجو می‌پذیرد و محبوب‌ترین کشور‌های انگلیسی زبان برای دانشجویان بین المللی است چرا که کیفیت دانشگاه‌های این کشور در وضعیت نسبتاً مطلوبی قرار دارند و گام‌های متعددی در راستای جذب دانشجویان و محققان خارجی در مراکز آموزش عالی این کشور برداشته شده است.

جمعیت دانشجویان ایرانی در کانادا

جمعیت دانشجویان ایرانی در کانادا طی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۷ با افزایش چشمگیری همراه بوده است و ۳۸۱ نفر در سال ۲۰۰۰ تا حدود ۴ هزار نفر در سال ۲۰۱۷ افزایش یافته است با وجود دسترسی به تحصیل با شهریه‌های مقرون به صرفه دوره‌ها و دانشگاه‌های با کیفیت امکان اخذ اقامت دائم و اشتغال پس از تحصیل و استقبال مردم از دانشجویان خارجی تعجبی ندارد که این کشور به سرعت به مقصد پیشرو در جذب دانشجویان بین المللی تبدیل شده است این کشور در دو دهه اخیر میزبان دانشجویان خارجی بسیاری بوده است و تقاضای دانشجویان بین المللی برای تحصیل در این کشور با افزایش قابل ملاحظه همراه بوده است.

جمعیت دانشجویان ایرانی در کشور ترکیه

جمعیت دانشجویان ایرانی در این کشور از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۲ با شیبی ملایم افزایش یافته و از ۴۹۹ نفر در سال ۲۰۰۰ به یک هزار و ۴۸۸ نفر در سال ۲۰۱۲ رسیده است، اما به یک باره این جمعیت در سال ۲۰۱۳ با افزایش خیره کننده همراه بوده است و با افزایشی درصدی از ۴۳۸ نفر به ۶۰۹۹ نفر در سال ۲۰۱۷ افزایش یافته است.

ترکیه به دلیل همسایگی و قرابت‌های فرهنگی تاریخی مذهبی و قومی با کشورمان از مقاصد مهم دانشجویان ایرانی است که در سه دهه گذشته با استفاده از برنامه‌ها و پروژه‌ها و همکاری‌های بین‌المللی که بخش جدایی ناپذیری از آموزش عالی این کشور است تعداد دانشجویان بین المللی در این کشور به سرعت افزایش یافته است و با جذب تعداد زیادی از دانشجویان بین المللی به مرکز منطقه‌ای جذب دانشجویان تبدیل شده است.

جمعیت دانشجویان ایرانی در مالزی

تعداد دانشجویان ایرانی در مالزی از سال ۲۰۰۰ تا سال ۲۰۱۱ با افزایش چشمگیر همراه بوده است و ۱۲۲ نفر به ۹ هزار و ۳۱۱ نفر افزایش یافته است، اما این روند بعد از سال ۲۰۱۱ با روندی کاهشی همراه بوده است و از ۹ هزار و ۳۱۱ نفر در این سال به ۳ هزار و ۱۰۹ نفر در سال ۲۰۱۸ کاهش یافته است مطابق پیمایش صورت گرفته بر روی ۲۵۰ نفر دانشجوی ایرانی در مالزی هزینه‌های پایین تحصیل و زندگی در این کشور حضور شرکت‌های بین المللی در مالزی فن آوری‌های آموزشی منحصر به فرد در دانشگاه‌ها ورود آسان به دانشگاه‌ها از جمله عوامل موثر در جذب دانشجویان ایرانی بوده است.

آمار موجود از تعداد دانشجویانی ایرانی مقیم در خارج از کشور نشان دهنده این است که تعداد قابل توجهی از نخبگان کشور به سمت کشورهای خارجی گسیل شده اند اما تاکنون برنامه ای برای بازگشت این مغزها به کشور به صورت گسترده آغاز نشده است و تاکنون فقط معونت علمی و فناوری ریاست جمهوری توانسته هزار و 500 نفر از این نخبگان را به کشور برگرداند. طرح همکاری با متخصصان و دانشمندان ایرانی غیرمقیم، به منظور انتقال دانش، تجربه و ایدههای فناورانه به کشور و همچنین ایجاد ارتباط مؤثر دانشمندان و متخصصان ایرانی غیرمقیم با همتایان داخلی و مراکز علمی و فناوری منتخب توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و مرکز تعاملات بین المللی علم و فناوری طراحی شده و از اسفند سال 1394 به صورت رسمی آغاز شده است.  هدف اصلی این طرح ایجاد سازوکاری جهت بهرهمندی از دانش و تجارت ارزشمند دانشمندان و متخصصان ایرانی غیرمقیم بوده است.

اما علاوه بر برنامه های ضعیف برای بازگرداندن این متخصصان اطلاع رسانی درباره مزایا و تسهیلاتی که این افراد در صورت برگشت به کشور از آن برخوردار می شوند نیز صورت نگرفته است که این امر باعث شده میزان زیادی از ایرانیان خارج از کشور از این مزایا اطلاع نداشته باشند و چه بسا در صورت اطلاع از این شرایط چمدان برگشت به کشور ببندند و  علم، هوش و توانایی خود را در صرف خدمت کردن به رمدم کشور خودشان کنند.

انتهای پیام/