مذاکره در سایه تداوم غنی‌سازی و حفظ دستاوردهای هسته‌ای

نشست نیویورک، نخستین دور از گفت وگوهای هسته ای میان ایران و اعضای گروه ۱+۵ (شامل روسیه، چین، آمریکا، فرانسه، انگلیس و آلمان) را پس از روی کار آمدن دولت یازدهم در ایران رقم زد. این نشست که در حاشیه شصت و هشتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک برگزار شده بود، برای نخستین بار امکانی را فراهم آورد تا وزیران امور خارجه ایران و آمریکا به مدت نیم ساعت با یکدیگر گفت وگو کنند تا این اتفاق آغازی برای راه گفت وگوهای هسته ای در دولت یازدهم و سنگ بنای مذاکره های بعدی باشد که در نهایت به «برجام» منتهی شد.

هر چند بدعهدی و عهدشکنی آمریکا در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ، شیرینی این توافق را در کام طرف های این معاهده تلخ کرد اما تجربه یک دیپلماسی موفق و تعامل سازنده به جای برخوردهای آسیب زا و تنش آفرین، جهان را بار دیگر در برابر قدرت دیپلماسی و اثبات حقانیت ایران به کرنش واداشت که این مساله به انزوای بیش از پیش دولت امریکا در میان همپیمانانش و در نهایت شکست ترامپ در انتخابات آمریکا(بنابر اعلام رسانه های آمریکا تا این تاریخ) انجامید. در این گزارش به مناسبت ۲۷ آبان سالروز آغاز دهمین دوره مذاکرات هسته ای به بررسی و چگونگی این دور از مذاکرات پرداخته می شود.

اعضای تیم مذاکره کننده ایران

محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران که در صدر تیم مذاکره کننده هسته ای قرار داشت، وارد وین پایتخت اتریش شد. دیگر اعضای تیم مذاکره ایران شامل سید عباس عراقچی و مجید تخت روانچی معاونان وزیر امور خارجه، حمید بعیدی نژاد مدیر کل سیاسی و امنیت بین الملل وزارت امور خارجه، داود محمدنیا مشاور وزیر امور خارجه، پژمان رحیمیان مدیر کل حوزه ریاست سازمان انرژی اتمی و محمد امیری مدیر کل امور پادمان های سازمان انرژی اتمی، وزیر امورخارجه را در این سفر همراهی می کردند. همچنین تیم مشاوران حقوقی نیز به ریاست امیر حسین زمانی نیا و مرضیه افخم سخنگوی وزارت امورخارجه در این دور از مذاکرات حضور داشتند.

۲۷ آبان؛ آغاز مذاکرات

دهمین دور گفت وگوها در ۲۷ آبان ۱۳۹۳ خورشیدی در وین برگزار شد. ظریف و کاترین اشتون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در این ناهار کاری آخرین روند مذاکرات را با یکدیگر مرور و ارزیابی و درباره نحوه ادامه مذاکرات تصمیم گیری کردند تا اینکه ۲ روز بعد، جان کری وزیر امورخارجه آمریکا به مذاکرات پیوست و دیدار سه جانبه ظریف، کری و اشتون برگزار شد و یک روز بعد با ورود وزرای خارجه سه کشور اروپایی، زمزمه هایی از احتمال بازگشت غیرمنتظره ظریف به تهران برای مشورت با مسوولان ارشد نظام شنیده شد اما هنوز ساعتی از این خبر نگذشته بود که یک منبع دیگر نزدیک به تیم مذاکرات ایران اعلام کرد، ظریف به تهران بازنمی‌گردد.

وزیر امور خارجه ایران در همین خصوص در جمع خبرنگاران درباره خبر بازگشتش به تهران، گفت: پیشنهاد جدید و قابل توجهی که بخواهم با خود به تهران ببرم، مطرح نشد، از این رو، سفرم به تهران را لغو کردم.

سوم آذر؛ پایان مذاکره

هتل کوبورگ بی تردید کانون توجه بیشتر خبرنگاران و رسانه ها بود. در دوم آذر ظریف، کری و اشتون، پنجمین بار دیدار کردند و اولین دیدار دوجانبه وزیران خارجه ایران و آمریکا در چارچوب مذاکرات هسته‌ای برگزار شد. روز سوم آذر، ظریف پر کار بود و با وزیر امور خارجه چین و همچنین دوباره با جان کری دیدار کرد. همه منتظر خبرهای خوب بودند که رسانه ها از سفر ناگهانی سعود الفیصل وزیر امور خارجه عربستان به اروپا و تماس نتانیاهو با جان کری خبر دادند، اقداماتی که از آخرین تلاش های مخالفان انعقاد برجام حکایت داشت.

البته جان کری، سوم آذرماه در نشست خبری خود در وین با اشاره به حفظ غنی سازی تهران تا سطح پنج درصد، پایبندی ایران به تعهدات خود را تایید کرد و گفت: اقدام های ایران در یک سال گذشته باعث اعتماد متقابل شده است. اعتراف کری به پایبندی ایران به تعهدات خود در واقع رد همه ادعاهای پیشین کشورهای غربی و تبلیغات جهانی رسانه های آنها در این زمینه بود زیرا او با کوتاه ترین عبارات ممکن از دروغ بودن فضاسازی ها و جنجال آفرینی های پیشین غرب درباره فعالیت های هسته ای ایران پرده برداشت.

با همه اینها ادامه گفت و گوها نشان داد، نزدیک شدن دیدگاه های مذاکره کنندگان، آنان را برای دستیابی به توافق نهایی امیدوار کرده بود. با این همه مذاکره کنندگان ایرانی، همواره به خطوط قرمز و تعهدات خود برای تامین حقوق ملت ایران و حفظ دستاوردهای هسته ای و تداوم غنی سازی اصرار و اهتمام داشتند و توانستند پس از ساعت های پیاپی رایزنی و گفت و گو و صرف انرژی بسیار، اصول و منافع ملی به حق خود را به کرسی بنشانند و با دیپلماسی فعال و تعامل سازنده، جهان را در برابر حق مسلم ایران در استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای به تسلیم وادارند.

نتیجه مذاکرات

در پایان دهمین دور گفت و گوهای هسته ای ایران و گروه ۱+۵ یک بیانیه مشترک درباره تمدید ۲ مرحله ای گفت وگوها و تعیین تاریخ نشست بعدی صادر شد که برپایه آن فرصت تعیین شده برای تصمیم گیری درباره مسایل کلی و توافق سیاسی تا اسفندماه ۱۳۹۳خورشیدی داده شد و پس از آن رایزنی ها تا یکم تیر ۱۳۹۴خورشیدی برای تدوین راه حل جامع با تمام جزییات فنی، حقوقی و سیاسی آن، ادامه یافت.

همچنین توافق شد، تحریم‌های هسته‌ای شورای امنیت سازمان ملل متحد و تحریم‌های چندجانبه و ملی به طور همه‌جانبه برداشته و گام‌هایی برای دسترسی به حوزه‌های تجاری، فناوری، مالی و انرژی بر مبنای یک برنامه تنظیمی طراحی شود. همچنین این راه‌حل جامع، متضمن یک برنامه غنی‌سازی برای یک دوره مورد توافق بود که شاخص‌های آن با موافقت طرف ها و بر پایه نیازهای عملی با محدودیت‌های مورد توافق درباره دامنه، ظرفیت، مکان‌های غنی‌سازی و ذخایر اورانیوم غنی‌شده تعیین می شد. بنابراین دستاوردها آنچنان چشمگیر بود که همه طرف ها بر سر ادامه گفت وگوها برای هفت ماه و هفت روز دیگر توافق کردند.
ظریف در کنفرانس خبری گفت: مذاکرات کمک کرده راه دشواری را به پیش ببریم و اگر مذاکرات تمدید شد، برای این بود که یک فرصت کوتاه را برای توافق فراهم کنیم. تلاش می کنیم در کوتاه‌ترین زمان به «تفاهم سیاسی» و بعد از آن به «تدوین تفاهم» برسیم.
ظریف در پاسخ به پرسشی مبنی بر این‌که اگر ظرف چهار ماه به نتیجه نرسیدید چه خواهد شد؟ گفت: من فکر می‌کنم برای رسیدن به چارچوب «توافق» یا «تفاهم سیاسی» حتما چهار ماه وقت خوبی است.

همچنین آنگونه که عراقچی شامگاه سوم آذر در گفت و گوی تلفنی با برنامه خبری شبکه ۲ اعلام کرد: تعهدات تهران و ۱+۵ بر پایه سند ژنو ادامه می یابد و افزون بر تداوم تعلیق تحریم ها در حوزه های نفت، پتروشیمی، مبادلات طلا و...، هر ماه ۷۰۰ میلیون دلار از دارایی های نفتی بلوکه شده ایران آزاد خواهد شد.

بنابراین در حالی که بسیاری از تحلیلگران درباره امضای توافق نهایی در سوم آذرماه گمانه زنی می کردند اما پایان دهمین دوره از مذاکرات روشن کرد که رفع اختلاف هایی که طرف های مذاکره کننده از آن سخن می گفتند به زمان بیشتری برای چانه زنی نیاز دارد.

سرانجام پس از سال ها دیپلماسی فعال تیم مذاکره کننده، برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در ۲۳ تیر ۱۳۹۴ میان کشورهای گروه ۱+۵ (آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، انگلیس و آلمان) و ایران
در وین اتریش منعقد شد.