۷۵سالگی دادگاه نورنبرگ؛ آغازی برای محاکمه جنایتکاران

در پایان دادگاهی که برای بررسی جنایات مهم‌ترین مهره‌های رژیم هیتلر و جنایتکاران اصلی جنگ دوم جهانی در شهر نورنبرگ آلمان برگزار شده بود دوازده حکم اعدام صادر شد.

از جمله این احکام، مجازات اعدام برای هرمان گورینگ یکی از برجسته‌ترین چهره‌های حزب نازی و فرمانده نیروی هوایی هیتلر بود. گورینگ در ۳۰ سپتامبر ۱۹۴۶ به اعدام با طناب دار محکوم شد، ولی پیش از اجرای حکم با قرص سیانور به زندگی خود پایان داد.

رودلف هِس، معاون و منشی هیتلر نیز در این دادگاه به حبس ابد محکوم شد و تا پایان عمر خود در سال ۱۹۸۷ در زندان به سر برد. همچنین در این دادگاه برای تعداد دیگری از متهمان نیز مجازات‌های طولانی تعیین شد. دادگاه نورنبرگ تعدادی از متهمان را تبرئه کرد.

اما برای ایالات متحده آمریکا در زمان فرانكلین روزولت، رئیس جمهوری وقت این کشور، این امر از اهمیت بسیاری برخوردار بود که مطابق قوانین نظامی با مجرمان رژیم نازی برخورد نشود، بلكه آنها به دادرسی قانونی برسند.

"مهم‌ترین روند دادرسی در تمام دوران"

آکسل فیشر، تحلیل‌گر روند دادگاه‌های نورنبرگ در این باره نوشته است: «این مهم‌ترین فرآیند در همه زمان‌ها است.» زیرا در هیئت منصفه دادگاه نورنبرگ، قدرت‌های بزرگ، ایالات متحده آمریکا، اتحاد جماهیر شوروی، بریتانیا و فرانسه پایه و اساس قوانین کیفری بین‌المللی مدرن و دادگاه لاهه را بنا نهاده‌اند.

موضوع قابل توجه در این دادگاه این است که برای نخستین بار دادگاهی در سطح بین‌المللی تشکیل شد و علی‌رغم همه تنش‌ها در دادگاه اصلی جنایتکاران جنگی، متفقین توانستند در یک چارچوب مشترک به توافق برسند. دادگاه‌های بعدی تحت رهبری آمریکا برگزار شدند.

جریان دادگاه هرمان گورینگ یکی از برجسته‌ترین چهره‌های رژیم نازی و فرمانده نیروی هوایی هیتلر

دولت‌ها هم می‌توانند سازمان‌هایی جنایی باشند

یکی از مهم‌ترین رویدادها این بود که برای نخستین بار در تاریخ جهان، نمایندگان برجسته یک کشور مجبور شدند در مورد جنایات خود در دادگاهی بین المللی پاسخگو باشند. و برای اولین بار اقدامات یک دولت به عنوان عمل جنایی شناخته شدند.

اقدامات فردی متهمان در این دادگاه به عنوان بخشی از یک کل بزرگتر مورد بررسی قرار گرفت و بنابراین به صورت قانونی بر این موضوع صحه گذاشته شد که دولت‌ها نیز می‌توانند سازمان‌هایی جنایی باشند که باید با آنان به صورت قانونی برخورد شود.

مبانی دادگاه کیفری بین‌المللی

از دهه ۱۹۹۰ اصول حقوقی تدوین شده در آن زمان پایه و اساس دادگاه‌های بین‌المللی کیفری برگزار شده پس از جنگ در یوگسلاوی و نسل کشی در رواندا را تشکیل داده است. همچنین این قوانین اساس دادگاه کیفری بین‌المللی دائمی است که در سال ۲۰۰۲ در لاهه تاسیس شد.

در سال ۱۹۴۵ دادگاه بین‌المللی نورنبرگ اصل‌های موسوم به "اصول نورنبرگ" را پایه‌ریزی کرد كه مطابق آن جنایات علیه بشریت و صلح و نیز جنایات جنگی طبق قوانین بین‌المللی مجازات می‌شوند، حتی اگر در قوانین ملی کشورها مجازاتی برای آن تعیین نشده باشد. این اصول در منشور سازمان ملل نیز گنجانده شده و از آن زمان به بخشی از حقوق بین‌الملل تبدیل شده است.

منبعی مهم برای مورخان

شواهد و مستندات گسترده جنایات در دادگاه نورنبرگ نیز برای مورخان بسیار مهم است. حتی در زمانی که هنوز جنگ دوم جهانی ادامه داشت، متفقین شروع به جمع‌آوری انواع مختلفی از اسناد، شواهد، به ویژه اوراق رسمی از دولت نازی‌ها بودند. برای محاکمه اصلی جنایتکاران جنگ اسناد جنایات رژیم نازی طبقه‌بندی شده و سیستماتیک، ترجمه و در دسترس شرکت‌کنندگان قرار گرفتند. این اسناد برای مطالعات تاريخ تا امروز و برای بررسی اين بخش از تاريخ آلمان نيز بسيار ارزشمند است.

در جریان این دادگاه، بیش از ۲۸۰ شاهد از ملیت‌های گوناگون در باره‌ رویدادهای تاریخی آن دوره شهادت دادند و بیش از ۳۵۰ مترجم، گفته‌های آنان را برای قاضیان، هیئت منصفه، متهمان و شرکت‌کنندگان در دادگاه ترجمه کردند.

عفو بسیاری از جنایتکاران نازی در آلمان

"دادگاه بزرگ جنایتکاران جنگی" برای ۲۴ متهم اصلی در ۲۰ نوامبر سال ۱۹۴۵ آغاز شد و در اول اکتبر ۱۹۴۶ به پایان رسید. دوازده دادگاه بعدی باقیمانده در فاصله سالهای ۱۹۴۶ و ۱۹۴۹ در دادگاههای نظامی آمریکا برگزار شدند. در این دادگاه‌ها پزشکان، وکلا، صنعتگران، رهبران اس اس و پلیس رژیم هیتلری، اعضای ارتش، کارمندان دولت و دیپلمات‌های عالی رتبه محاکمه شدند.

در اینجا نیز به غیر از تعدادی که تبرئه شدند، برای جنایتکاران مجازات‌های زندان و احکام اعدام در نظر گرفته شد که تا حدودی به مرحله اجرایی در آمدند. در دادگاه‌های نورنبرگ در مجموع ۲۰۹ نفر متهم و محكوم شدند. با این حال به دلیل فرمان عفو در دهه ۱۹۵۰ در آلمان بسیاری از مجرمان نازی این دادگاه زودتر از موعد مقرر از زندان بیرون آمدند.

• ۷۵‌مین سالروز؛ پایان جنگ جهانی دوم به روایت تصویر

  آغاز پایان

  با فرود متفقین در نورماندی در روز ۶ ژوئن ۱۹۴۴ سقوط رژیم نازی قطعی شد. سربازان آمریکایی در اوایل سال ۱۹۴۵ توانستند وارد ایالت "زارلند" در غرب آلمان شوند و یکی از روستاها در نزدیکی شهر زاربروکن، مرکز این ایالت را به تصرف خود درآورند. تلاش برخی از آلمانی‌ها برای مقاومت اما همچنان ادامه داشت.

• ۷۵‌مین سالروز؛ پایان جنگ جهانی دوم به روایت تصویر

  تصویری سمبلیک

  با وجود آنکه شکست نظامی ارتش هیتلری از مدت‌ها پیش روشن بود، اما تا آوریل سال ۱۹۴۵ نبرد بر سر تسخیر برلین، پایتخت آلمان تا لحظه پیروزی متفقین به سختی ادامه داشت. هزار تن از سربازان و غیرنظامیان برلین در نخستین روز‌های پس از شکست در برابر متفقین دست به خودکشی زدند. تصویری از سربازان ارتش سرخ شوروی (سابق) در جلوی دروازه مشهور براندنبورگ در برلین.

• ۷۵‌مین سالروز؛ پایان جنگ جهانی دوم به روایت تصویر

  شوکه‌شدن پیروزمندان

  تا لحظه آزاد شدن اردوگاه مرگ داخاو در نزدیکی مونیخ توسط نیروهای آمریکایی، کشتار اسیران ادامه داشت. تصویری از سربازان آمریکایی که روی یکی از واگن‌های پر از اجساد قربانیان اردوگاه مرگ داخاو ایستاده‌اند. ابعاد این کشتار برنامه‌ریزی شده حتی آن دسته از سربازان متفقین را که بارها مرگ را به چشم دیده ‌بودند، شوکه کرد.

• ۷۵‌مین سالروز؛ پایان جنگ جهانی دوم به روایت تصویر

  ده‌ها میلیون کشته

  در طول جنگ جهانی دوم مجموعا ۵۵ میلیون انسان جان خود را از دست دادند. بیش از نیمی از آنان غیرنظامی بودند. میلیون‌ها انسانی که یا براثر بمباران هوایی شهرهای بزرگ زیر آوار مدفون شدند، یا از گرسنگی جان سپردند و یا در ارودگاه‌های مرگ کشته شدند. تصویر: انتقال یهودیان مجارستان به اردوگاه‌های مرگ.

• ۷۵‌مین سالروز؛ پایان جنگ جهانی دوم به روایت تصویر

  آنه فرانک

  آنه فرانک یکی از مشهورترین قربانیان جنگ جهانی دوم است. دفترچه خاطرات او در بیداری وجدان جهانی نسبت به تعقیب و آزار یهودیان اروپا تاثیر بسزایی داشت و یکی از پرخواننده‌ترین آثاری است که درباره این دوران نوشته شده است. در سال ۱۹۴۴ او به همراه خانواده‌اش در مخفیگاهی در آمستردام دستگیر و به اردوگاه آشویتس و سپس به اردوگاه برگن‌بلزن منتقل شدند. آنه فرانک در سال ۱۹۴۵ در همین ارودگاه درگذشت.

• ۷۵‌مین سالروز؛ پایان جنگ جهانی دوم به روایت تصویر

  تصویری که جهان را فتح کرد

  در روز ۲۵ آوریل ۱۹۴۵ بود که سربازان هنگ ۵۸ ارتش سرخ شوروی سابق و سربازان پیاده‌نظام هنگ ۶۹ ارتش ایالات متحده روی پلی بر رود الب در ایالت زاکسن به هم رسیدند و به یکدیگر دست داند. این یکی از معروف‌ترین تصاویر مربوط به پایان جنگ جهانی دوم محسوب می‌شود.

• ۷۵‌مین سالروز؛ پایان جنگ جهانی دوم به روایت تصویر

  تصویری فراموش‌نشدنی

  روز ۲ مه سال ۱۹۴۵ میلیتون کانتاریا، یک سرباز گرجی ارتش سرخ پرچم داس و چکش شوروی را بر ساختمان رایشس‌تاگ برافراشت. کمتر تصویری هست که پایان رایش سوم و سقوط نازی‌ها را این گونه نمادین حکایت کند. البته این عکس نه در روز فتح برلین که چند روز بعد گرفته شد.

• ۷۵‌مین سالروز؛ پایان جنگ جهانی دوم به روایت تصویر

  مرگ در ۱۸ دقیقه

  کمتر کسی است که با سرنوشت شهر کوچک امدن (Emden) در شمال آلمان آشنا باشد. روز ۶ سپتامبر ۱۹۴۴ بود که ۱۸۱ بمب‌افکن کانادایی ظرف تنها ۱۸ دقیقه ۱۵ هزار بمب و محموله انفجاری به این شهر بندری پرتاب کردند. آخرین حمله هوایی به این شهر در تاریخ ۲۵ آوریل ۱۹۴۵ صورت گرفت. "امدن" از جمله شهرهای اروپایی است که بیشترین صدمه و تخریب را در جنگ جهانی دوم متحمل شد.

• ۷۵‌مین سالروز؛ پایان جنگ جهانی دوم به روایت تصویر

  نیروهای گشت در کلن

  در جنگ جهانی دوم شهر کلن در طول پنج سال ۲۶۲ بار مورد حملات هوایی و بمباران قرار گرفت. به ویژه بمب‌افکن‌های بریتانیایی که تحت فرماندهی مارشال آرتور هریس قرار داشتند، چهره‌ی کلن را کاملا مخدوش کردند. تقریبا تمامی شهر کلن در پی حملات هوایی تخریب شد. با پایان جنگ جهانی دوم بمباران شهر کلن نیز خاتمه یافت. تصویری از گشت سربازان آمریکایی در یکی از معدود خیابان‌های کلن که کم و بیش سالم مانده بود.

• ۷۵‌مین سالروز؛ پایان جنگ جهانی دوم به روایت تصویر

  زندگی و مرگ در اسارت

  اکثر سربازان آلمانی که از جنگ جهانی جان سالم به در بردند، به اسارت درآمدند. وضعیت در اردوگاه‌های آمریکا و بریتانیا نسبتا انسانی بود. در اردوگاه‌های روس‌ها وضعیتی متفاوت حاکم بود. در سال‌های ۱۹۴۱ تا ۱۹۴۵ بیش از ۳ میلیون سرباز آلمانی به اسارت ارتش سرخ درآمدند و ۱ / ۱ میلیون نفر از آنها جان خود را از دست دادند. در سال ۱۹۵۵، یعنی ده سال پس از پایان جنگ بود که آخرین اسیران آلمانی به وطن خود بازگشتند.

• ۷۵‌مین سالروز؛ پایان جنگ جهانی دوم به روایت تصویر

  خبر روز

  نیروهای متفقین از جمله برای شنیدن این خبر مبارزه کردند. در روز ۲ ماه مه ۱۹۴۵ بود که سربازان آمریکایی در یکی از شماره‌های ویژه روزنامه ارتش که Stars and Stripes نام داشت، از مرگ آدولف هیتلر، رهبر نازی‌ها باخبر شدند. آگاهی از نزدیک شدن پایان جنگ چهره ‌سربازان را شادمان کرد.

• ۷۵‌مین سالروز؛ پایان جنگ جهانی دوم به روایت تصویر

  معاهده تسلیم

  در روز هشتم ماه مه ۱۹۴۵ سرانجام آلمان معاهده تسلیم بی قید و شرط خود را در برابر نیروهای متفق شوروی، آمریکا، فرانسه و بریتانیا، به امضا رساند. از آن زمان تاکنون این روز در اروپا سمبل پایان دوران فاشیسم، کشتار میلیون‌ها انسان‌، پایان جنایت نازی‌ها و همچنین سمبل روز رهایی از رژیم نازی است.

• ۷۵‌مین سالروز؛ پایان جنگ جهانی دوم به روایت تصویر

  نابودی صنایع کروپ

  صنایع فولاد و اسلحه‌سازی کروپ در شهر اسن در جنگ جهانی دوم نیز نقشی کلیدی در "لشکرکشی‌های" رژیم هیتلر بازی می‌کرد. بمباران و نابودی این صنایع یکی از اهداف استراتژیک نیرهای متفقین بود. هزاران تن از کسانی که به کار اجباری محکوم شده بودند، تا پایان جنگ در این صنایع به بیگاری گرفته شدند. هنگامی که جنگ جهانی دوم خاتمه یافت، دو سوم این صنایع نابود شده بود.

• ۷۵‌مین سالروز؛ پایان جنگ جهانی دوم به روایت تصویر

  کودکی نابودشده

  کودکان اگرچه درکی از جنگ نداشتند، اما مناطق تخریب‌ شده سراسر آلمان در حین جنگ و پس از آن به اتاق بازی آن‌ها بدل شده بود. نسلی از انسان‌ها دچار ضربه روحی درازمدت شد. پشتکار و صرفه‌جویی به مرور زمان به بخشی از ویژگی‌های این نسل بدل شد.

• ۷۵‌مین سالروز؛ پایان جنگ جهانی دوم به روایت تصویر

  آنچه از جنگ باقی ماند

  این سرباز گمنام آلمانی از جنگ جهانی دوم جان سالم به در برد، اما زندگی روزمره‌ او فرسنگ‌ها با زندگی‌ عادی فاصله دارد. آب، برق و دسترسی به گرما از کالاهای لوکس در آلمان در سال ۱۹۴۵ محسوب می‌شدند. هر کسی که می‌خواست زنده بماند، می‌بایست اراده‌ای راسخ، خلاقیت و قابلیت کارهای فی‌البداهه از خود نشان دهد.