احتمال وقوع سونامی درایران، پاکستان، هند وکشورهای حاشیه خلیج فارس

محمد رضا ابراهیم پور در گفتگو با خبرنگار مهر، در مورد وضعیت لرزه خیزی منطقه مکران عنوان کرد: امروزه یکی از مهمترین مخاطراتی که شهرها را تهدید می کند خطر وقوع زلزله است. لذا کاهش آسیب شهرها و روستاها و در نهایت تاب آوردن شهرها در برابر مخاطراتی همچون زلزله لازم و ضروری است.

وی با بیان این مطلب که، کیفیت مصالح ساختمانی و ابنیه و تراکم جمعیت ازجمله معیارهایی است که در میزان تاب آوری شهرها لحاظ می شود، یاد آور شد: از مهم‌ترین الزامات، پرداختن به مسائل کالبدی بافت‌های مسکونی در شهرها، تبیین مفهوم تاب‌آوری و پیرو آن مقاوم‌سازی این بافت‌ها در مواجهه با حوادث و مخاطرات احتمالی زلزله می تواند باشد.

ابراهیم پور گفت: در کشور ایران، حدود یک درصد جمعیت جهان زندگی می‌کنند و این در حالی است که حدود ۶ درصد تلفات جانی ناشی از حوادث و بلایای طبیعی جهان متعلق به ایران است. در گزارش شاخص ریسک جهانی زلزله، ایران از نظر در معرض بودن بلایای طبیعی در زمره کشورهای کم‌خطر قرار دارد اما از بعد آسیب‌پذیری در بین کشورهای با شاخص ریسک متوسط قرار دارد.

کارشناس ارشد شبکه شتاب نگاری کشور عنوان کرد: گسل مکران در جنوب شرق ایران و جنوب پاکستان با طول تقریبی ۹۰۰ کیلومتر به دو قسمت مکران شرقی (بخش پاکستان با طول تقریبی ۵۰۰ کیلومتر) مکران غربی (بخش ایران با طول تقریبی ۴۰۰ کیلومتر) تقسیم بندی می شود. بخش شرقی مکران برخلاف بخش غربی فعال است و موجب زمین لرزه های کوچک و بزرگی در صد سال اخیر شده است. در مقابل، بخش غربی که در زیر بستر دریای عمان نزدیک به سواحل جنوب شرق ایران واقع است، فاقد فعالیت لرزه ای به خصوصی بوده و سال های طولانی است که زمین لرزه ای بزرگ به وسیله آن رخ نداده که این مسئله احتمال قفل شدگی و تجمع انرژی قطعه غربی گسل مکران را برای ایجاد زمین لرزه ای بزرگ و مهیب در آینده به شدت افزایش داده است.

احتمال وقوع سونامی با در برگیرندگی کشورهای ایران، پاکستان، هند و کشورهای عربی

وی اضافه کرد: زمان وقوع این زمین لرزه قابل پیش بینی نیست، اما رخداد چنین زمین لرزه ای احتمالاً با یک سونامی بزرگ در دریای عمان همراه خواهد بود که نواحی اطراف آن نظیر عمان، پاکستان، هند، کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و دریای عرب و به ویژه کشور ایران را به شدت تهدید خواهد کرد.

ابراهیم پور خاطر نشان کرد: امروزه جمعیت ساکن در سواحل مکران بسیار بیشتر از قبل شده و با توجه به توافق دوطرفه بین ایران و هندوستان در زمینه توسعه سواحل مکران در حال و آینده و اهمیت بسیار زیاد آن برای کشورمان ایران و همچنین تاکید بر این مسئله که خطر سونامی بالقوه در دریای عمان برای سواحل جنوب شرق و جنوب ایران بیشتر از سایر کشورها است.

وی افزود: ضرورت دارد مطالعات دقیق تری در زمینه شناسایی هرچه دقیق تر گسل مکران و بررسی خطر در نواحی ساحلی کشورمان بویژه شهرهای که بر روی این گسل مهم چون بندرچابهار، بندرکنارک، لیردف، بندرجاسک، مناطق سیریک وحوالی شهر بندرعباس نسبت به بحث ساخت و ساز در این مناطق ساحلی و مقاوم سازی ساختمانها هرچه سریع تر و قبل از رخداد فاجعه انجام شود.

سابقه وقوع زلزله با قدرت ۸.۲ در گسل مکران وجود دارد

ابراهیم پور، گسل مکران را از جمله گسل‌های طویل در ساحل دریای عمان در جنوب شرق ایران نام برد و گفت: گسل مکران تنها گسلی است که چون در لبه فرورانش پوسته اقیانوسی به زیر پوسته قاره‌ای قرار دارد، زلزله‌هایی با بزرگای بیشتر از هشت (۷ آذر ۱۳۲۴و قوع زلزله ۸.۲ ریشتری) در آن رخ می‌دهد، ضمن آنکه احتمال وقوع زلزله‌ای با بزرگای ۹ نیز در آن در صورتی که کل طول گسل مکران در یک رویداد گسسته شود (در بدترین سناریوی ممکن) وجود دارد.

وی مجموعه گسل‌های مکران را نیز از جمله گسل‌های فعال دانست به گونه‌ای که داده‌های دستگاه‌های لرزه‌نگاری و شتاب نگاری نشان می‌دهد که در این منطقه دارای زمین‌لرزه‌های متعددی است ضمن آنکه داده‌های تاریخی نیز نشان از لرزه‌خیزی بالای این پهنه گسلی را دارد.

کارشناس ارشد شبکه شتاب نگاری در خصوص نصب و راه‌اندازی سیستم‌های پاسخ سریع و هشدار سریع زلزله، گفت: این سیستم‌ها توانایی این را دارند که بسته به فاصله موقعیت مکانی زمین لرزه، از چند ثانیه قبل از وقوع زمین لرزه، با تعیین موقعیت و بزرگی، هشدار لازم را ارسال کنند. این هشدار برای قطع بعضی از شریان‌های حیاتی چون سیستم گاز شهری، آب و برق بسیار مؤثر و کارآمد هستند و نقش بسیار زیادی در کاهش خسارات و تلفات جانی ناشی از وقوع زمین لرزه‌های بزرگ دارند.

ابراهیم پور، با اشاره به اینکه درصورت فاصله زیاد چشمه زمین لرزه از شهرها و مناطق مسکونی، زمین‌لرزه‌هایی که در مناطق اقیانوسی و مناطق زلزله خیز روی می‌دهند، امکان اطلاع‌رسانی به مردم از طریق به صدا درآوردن آژیر یا ارسال پیام هشدار روی تلفن‌های همراه نیز میسر است، تاکید کرد: در زمین‌لرزه اخیر مکزیکوسیتی که ۳ تیرماه سال‌جاری با بزرگی ۷.۷ ریشتر اتفاق افتاد، عملکرد خوب سیستم هشدار سریع زلزله دیده شد که نزدیک به ۲۰ ثانیه قبل از رسید امواج مخرب زمین لرزه به شهر، موجب به صدا درآمدن آژیرها شده بود و این موضوع در کنار ساخت‌وساز ایمن، از مهم‌ترین عوامل کاهش تلفات این زمین‌لرزه مهیب و مخرب به‌حساب آمد.

کارشناس ارشد شبکه شتاب نگاری با اشاره به اجرای این طرح در کشور گفت: با تامین مالی توسط استان ها، مراکز استانها و سایر نقاط لرزه‌خیز، تأسیسات حساس و یا شهرهای پر خطر کشور امکان راه اندازی این گونه سامانه محتمل است. البته این سیستم به تنهایی نمی‌تواند از میزان تلفات را کاهش دهد، آموزش مردم و میزان آشنایی و آمادگی آنها برای عملکرد صحیح قبل، هنگام و پس از وقوع زمین‌لرزه، نقش حائز اهمیتی در کاهش تلفات و صدمات ناشی از وقوع زلزله‌های بزرگ دارد.

ابراهیم پور گفت: ایران پس از آمریکا، ژاپن، مکزیک، ایتالیا و ترکیه وارد این حوزه شده است. چنین سامانه‌هایی جهت توقف قطارهای مترو، توقف سریع کارکرد شبکه‌های گاز، آب، و برق، همچنین متوقف کردن فعالیت نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها و سایر تأسیسات حساس، کلیدی و مهم چند ثانیه قبل از رسید امواج مخرب زمین‌لرزه کارایی بسیار مؤثری دارند.

وی تصریح کرد: با آماده سازی زیر ساخت این ایستگاه توسط فرمانداریهای بندرچابهار، بندرجاسک و بخشداری لیردف با پیگیری اداره کل راه و شهرسازی استان، مدیریت بحران استانداری برای کنترل و پایش لرزه خیزی این شهرها ایستگاه شتاب نگاری برخط در این شهرها نصب و راه اندازی شد.

ابراهیم پور افزود: علاوه براین هم اکنون ۳۰۰ دستگاه شتاب‌نگار زلزله برخط نیز درنقاط مختلف کشور نصب است که با راه‌اندازی آنها شمار دستگاه‌های شتاب‌نگار زلزله فعال در کشور به بیش از یک هزار و ۲۲۰ دستگاه خواهد رسید.

وی بیان کرد: تاکنون ۴۲ ایستگاه شتاب‌نگار زلزله در استان هرمزگان نصب شده‌است که از این شمار۳ ایستگاه در شهرستان بندرجاسک فعال است.

وی تاکیدکرد: کشور ایران در غرب آسیا دارای بزرگترین شبکه شتاب‌نگاری ثبت زمین لرزه است و در این میان تنها کشور ترکیه با بیش از ۵۰۰ ایستگاه شتاب نگاری در این عرصه فعال است.

ابراهیم پور افزود: سیستم شبکه برخط شتاب‌نگاری زلزله کشور اکنون در بیشتر استان‌ها راه‌اندازی شده‌است که امیدواریم این سیستم در سایر استان‌های کشور نصب و راه‌اندازی شود.

کارشناس ارشد شبکه شتاب‌نگاری مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی اضافه کرد: شبکه‌های لرزه‌نگاری و شتاب‌نگاری مهم‌ترین ابزار ثبت و مطالعه زمین‌لرزه‌ها است و بدون یک شبکه متراکم، امکان مطالعه زمین لرزه‌ها فراهم نمی‌شود.

ابراهیم پور با اشاره به اینکه استان هرمزگان به سبب وجود گسل‌های فعال از جمله استان‌های لرزه خیز کشور است بیان کرد: گسل‌های فعال این استان بخشی از پهنه لرزه خیز زاگرس و مکران است که در قرن‌های گذشته فعالیت‌های لرزه‌ای از خود نشان داده‌اند.

وی افزود: گرچه زلزله ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۲ در استان هرمزگان در شهر بندرجاسک رخ داده‌است، اما با توجه به قرارگیری سامانه ای گسلی استان در یک پهنه مشترک (پهنه مکران)، وقوع زلزله‌هایی مشابه زلزله بندرجاسک در شهرها و بخش‌های بندری دیگر استان محتمل است.

وی اضافه کرد: با داشتن شبکه شتابنگار ناحیه‌ای (شبکه لرزه‌ای) در مناطق مختلف استان بعد از وقوع زلزله با ارائه میزان شتاب با استفاده از شتاب ثبت شده توسط ایستگاهها به مدیریت بحران استان کمک خواهیم کرد.