کانت و مسئله متافیزیک؛ نگاه متفاوت هایدگر به فیلسوف عصر روشنگری

به گزارش روز جمعه گروه فرهنگی ایرنا، امانوئل کانت، فیلسوف عقل‌گرا و تجربه‌گرای عصر روشنگری است که اندیشه‌های او یکی از مهم‌ترین آموزه‌های این دوره از تاریخ اندیشه به شمار می‌آید.

کانت در ۲۴ آوریل ۱۷۲۴ میلادی در کونیگزبرگ، مرکز پروس شرقی در خانواده‌ای متوسط و مسیحی از مذهب متقدسان لوتری زاده شد. نیاکان کانت، آلمانی‌نژاد بودند. 

کانت در دانشگاه کونیگزبرگ به تحصیل فلسفه و ریاضیات پرداخت و چند سالی تدریس خصوصی می‌کرد، در ۳۱ سالگی در دانشگاه، مدرّس بدون حقوق رسمی شد و حقوق وی به شهریه‌ای وابسته بود که شاگردان می‌پرداختند، گاهی مجبور می‌شد، بخشی از کتاب‌هایش را به  به خاطر کم بودن دریافتی‌اش بفروشد. ۱۵ سال در این شغل باقی ماند و در این مدت ۲ بار تقاضای استادی کرد و هر ۲ دفعه رد شد تا اینکه سرانجام در ۱۷۷۰ میلادی به مقام استادی منطق و فلسفه مابعدالطبیعه در دانشگاه کونیگزبرگ انتخاب شد و این دانشگاه که پیش از این هیچ اهمیتی نداشت، توجه همه اروپا را به خود معطوف کرد.

در ۱۷۸۱ میلادی چاپ نخست نقد عقل محض منتشر شد، کتابی که به بیان خود کانت، حاصل ۱۲ سال پژوهش و مطالعه بود، استقبال اولیه از این کتاب، ناامیدکننده بود اما تنها چندسال بعد اهمیت نقد عقل محض آشکار و تصدیق شد. وی پس از آن کتاب هایی همچون تمهیدات، پاسخی به این پرسش: روشنگری چیست؟، بنیاد مابعدالطبیعه اخلاق، مبادی مابعدالطبیعی اولیه علوم طبیعی، نقد عقل عملی، نقد قوه حکم، دین در محدوده عقل تنها، به سوی صلح جاودانه، مابعدالطبیعه اخلاق و انسان‌شناسی از دیدگاه عملی را نوشت.

امانوئل کانت، در سال ۱۷۹۶‌ از تدریس در دانشگاه، به دلیل ناتوانی جسمی کناره گرفت و سرانجام در ۱۲ فوریه ۱۸۰۴ میلادی چشم از جهان فروبست، مراسم تشییع او، با حضور مردم از شهرهای مختلف آلمان، یکی از باشکوه‌ترین مراسم برای یک استاد دانشگاه در این کشور و شاید همه اروپای قرن هجدهم است. 

بر سنگ نوشته آرامگاه وی این جملات حک شده‌است: دو چیز، هر چه مکررتر و ژرف‌تر به آن‌ها می‌اندیشم، ذهنم را با شگفتی و هیبت باز هم تازه‌تر و فزاینده‌تری به خود مشغول می‌دارند: آسمان پر ستاره بر فراز من و قانون اخلاقی در درون من. 

یکی از مهم‌ترین شارحان و مفسران اندیشه کانت، مارتین هایدگر، ( ۱۸۸۹ - ۱۹۷۶) فیلسوف و نظریه‌پرداز آلمانی است، هایدگر معتقد است که کانت در تاریخ فلسفه غرب از جایگاه و اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده، آثار بسیاری درباره کانت نوشته که برخی از آنها مهمترین آثاری هستند که هایدگر در طول عمر خود پدید آورده است. تفسیر هایدگر از کانت برخلاف تفاسیر معمول از این فیلسوف، که او را مخالف متافیزیک و محکم کننده بنیان علوم تجربی می دانند، سخن دیگری دارد و در کتاب کانت و مساله متافیزیک، به تشریح دیدگاه این فیلسوف می‌پردازد.
هایدگر معتقد است هدف و مسئله اساسی فلسفه کانت اثبات امکان شناخت متافیزیکی است و معتقد است کتاب نقد عقل محض وجود شناسی را مطرح می کند و این کانت است که نخستین بار به پرسش درباره مسئله وجود پرداخته به همین جهت هایدگر کانت را هستی‌شناس می‌نامد اما ناگفته نماند که یکی از منتقدان نظرات هایدگر درباره کانت، معتقد است که تفسیر او ضایعه قوه تخیل اوست و ارنست کاسیرر معتقد است: آنچه هایدگر از کانت ارائه می‌کند، تفسیر به رای است.

کتاب کانت و مسئله متافیزیک، به تازگی با ترجمه مهدی نصر ترجمه و منتشر شده است، این کتاب سومین کتابی است که هایدگر در ۱۹۲۹، به چاپ رسانده و حاصل نخستین دوره فکری این فیلسوف است. این کتاب متاثر از تفکرات دکارت، ارسطو و کانت، است که خود از یکدیگر اثر پذیرفته‌اند. 

کانت و مسئله متافیزیک دو ویژگی دارد، نخست آن‌که پیشگفتار ناشر آلمانی در ۱۹۹۰ و چهار انتشار نخست این کتاب از ۱۹۲۹ تا ۱۹۷۳ را با خود دارد و اصالت کتاب را حفظ کرده است. ویژگی دیگر بخش ضمیمه و واژه‌نامه فارسی، انگلیسی، آلمانی آن است که این اثر را به کاری پژوهشی تبدیل می‌کند.

اما بخش‌های اصلی کتاب شامل درآمد: درون‌مایه این پژوهش و ساختار آن و چهار بخش شالوده‌گذاری متافیزیک در نخستین نشانه، شالوده‌گذاری متافیزیک در عرصه متحقق شدن، شالوده‌گذاری متافیزیک در آغازین بودن آن،  شالوده‌گذاری متافیزیک در از سرگیری، است.

در بخش نخست، درباره تعاریف متافیزیک و نقد خرد ناب یا همان نقد عقل محض، صحبت می‌شود، بخش دوم مراحل شناخت ناب و منطق استعلایی را شرح می‌دهد، بخش سوم تخیل استعلایی و ارتباط آن با بخش‌های مختلف فلسفه را بازگو می‌کند و بخش چهارم و پایانی نیز پایان‌مندی در انسان، فهم هستی و ارتباط آن با انتولوژی بنیادین را توضیح می‌دهد.

ضمیمه این کتاب نیز یادداشت‌هایی پیرامون کتاب درباره کانت، ارنست کاسیرر: فلسفه صورتهای سمبلیک بخش ۲: تفکر اسطوره‌ای، برلین ۱۹۲۵، سخنرانی‌های داووس نقد خرد ناب کانت و وظیفه شالوده گذاری متافیزیک،  مناظره داووس بین ارنست کاسیرر و مارتین هایدگر، درباره نقد اودبرشت و کاسیرر بر کتاب درباره کانت، درباره تاریخچه این کرسی فلسفی از سال ۱۸۶۶ را در بر می‌گیرد.

نمایه کتاب کانت و مسئله متافیزیک نیز کار مطالعه  کتاب را ساده‌تر می‌کند. 

کتاب کانت و مسئله متافیزیک نوشته مارتین هایدگر با ترجمه مهدی نصر، توسط انتشارات مؤسسه فرهنگی هنری پگاه روزگار نو در ۴۰۸ صفحه  منتشر شده است.