تئاتری که نباید مناسبتی باشد

انسان­ها برای کسب قدرت یا ثروت، گاهی برای دفاع، بقا یا ظلم ستیزی، گاه از روی خشم و نفرت یا برتری طلبی و.... دست به ستیز و جنگ با یکدیگر زده­اند و تاریخ جهان پر از جنگ­های مختلف است. امروز نیز در گوشه و کنار دنیا خصوصا در منطقه­ی خاورمیانه جنگ­های مختلفی در حال وقوع است. از این رو جنگ همواره به عنوان یک سوژه، مورد توجه درام نویسان در سراسر دنیا بوده است و آثار زیادی مرتبط و یا بر اثر این جنگ­ها به رشته­ی تحریر در آمده است. از نمایشنامه­ی «ایرانیان» نوشته­ی اشیل گرفته تا آثار مختلفی از برشت، سارتر، آرمان گاتی، پیتر وایس و .... آثاری که در سبک و سیاق­های مختلف نوشته شده است.

در میان تمام جنگ­ها، جنگ­های جهانی اول و دوم به خاطر گستردگی و تاثیرات عمیقشان بر کل دنیا بیشتر مورد توجه نمایشنامه­نویسان بوده است. لذا تئاتر جنگ بخشی از تاریخ تئاتر جهان است. ایران نیز به خاطر ویژگی­های اقلیمی، قدرت و جایگاه جغرافیایی­اش همواره دستخوش جنگ­های مختلفی بوده است که آخرین آن هشت سال دفاع مقدس است. جنگی که تفاوت­های محتوایی و لجستیکی با سایر جنگ­های ایران دارد. امروز چهل سال از آغاز این جنگ و دفاع هشت ساله می­گذرد و هنوز می­توان نشانه­های آن را در کوچه پس کوچه­های خرمشهر و آبادان دید. رزمندگان، اسرا و جانبازان این جنگ هنوز در میان ما هستند و نام کوچه­ها و خیابان­ها در سراسر ایران، حکایت از شهیدانی دارد که دلاورانه برای سربلندی و امنیت این کشور جنگیدند و با ارزش­ترین دارائی­شان را که همانا جانشان بود اهدا کردند. لذا هنوز برای فراموشی این دفاع جانانه خیلی زود است.

از همان آغاز این جنگ، هنرمندان تئاتر نیز تحت تاثیر این رویداد مهم، آثار مختلفی را تولید و به روی صحنه بردند و در طی این چهار دهه نمایش­های زیادی بر اساس و یا تحت تاثیر این دفاع هشت ساله نگارش و اجرا شده است. آثاری که گاه بسیار مورد توجه مخاطبان و منتقدان بوده و در یادها مانده است و یا گاه به سرعت فراموش شده است. همان­طور که کلیت تئاتر ما از تئاترهای ماندگار و یا معمولی و سطحی تشکیل شده، تئاتر دفاع مقدس نیز به عنوان بخشی از تئاتر ایران، دارای شکل­ها و تولیدات متفاوت با کیفیت­های مختلف است. اما به خاطر اهمیت و توجه ویژه­ی مسئولان – البته نه همیشه در عمل- به تئاتر دفاع مقدس، انتظارات نیز از آن بالاست و همواره فاصله­ی بین واقعیت موجود و انتظارات مورد قضاوت قرار می­گیرد.

باید گفت تولید نمایش­هایی با موضوع دفاع مقدس بیش از آنکه یک سفارش دولتی و حاکمیتی باشد، یک نیاز است و اگر درام نویسان ما به این سوژه­ی مهم بی­تفاوت باشند در واقع خودشان را از آن محروم کرده­اند و اگر نه این دفاع هشت ساله در تاریخ معاصر ما ماندگار خواهد ماند. و باید گفت اگر مدیران و مسئولان فرهنگی و هنری، آگاهانه یا ناخواسته تئاتر دفاع مقدس را به تئاتری سفارشی و مناسبتی تبدیل کرده­اند، از بی­تدبیری ایشان است و اگر نه تئاتر دفاع مقدس یک نیاز اجتماعی است که می­تواند همواره مورد توجه هنرمندان و مخاطبان باشد. به هر حال ارزیابی کیفی و کمی آثار و یا نقد مدیریت و سیاست­گذاری تئاتر دفاع مقدس در طول چهار دهه­ی اخیر نیازمند پژوهش و نگارش مقالات متعدد است که البته در طول این سال­ها انجام و منتشر شده است و کماکان نیز نیاز آن وجود دارد.