از امیدواری به «پدیده کشف شده در ایران» تا دعوای وزرای اسبق و فعلی و تیر خلاص!
آیا قرار است به زودی دنیا از چنگ بلایی که همه امور را تحت الشعاع خود قرار داده رها شود؟ در ایران چطور؟
به گزارش «تابناک»؛ به فاصله حدود یک سال از آشنا شدن گوش بشریت با نام ویروسی جدید، حالا زمزمه‌ها درباره خلق دشمنش بیش از هر زمانی شدت گرفته است؛ زمزمه‌هایی درباره ساخت انواع واکسن‌ها برای مقابله با ویروس کرونا که حالا چند نمونه از آن به حدی دلگرم کننده پیش رفته که برخی کشور‌ها برای پیش خرید این واکسن‌ها سر و دست می‌شکنند و می‌کوشند از یکدیگر سبقت بگیرند.
تا اینجای کار مسجل شده که دو نمونه واکسن ساخته شده با فناوری‌های جدید و بر پایه آران‌ای پیام رسان، با موفقیت دو مرحله آزمایش را پشت سر گذاشته و وارد مرحله سوم سنجش خود شده اند و یک واکسن ساخته شده با شیوه‌های سنتی ساخت واکسن نیز در حال پیمودن سومین مرحله کارآزمایی بالینی است؛ سه محصولی که موجب شده‌اند بسیاری به شکست کرونا امیدوارتر از هر زمانی شوند.
البته سوای این سه واکسن –که یکی از آن‌ها محصول روسیه، یکی ساخته شده در آمریکا و دیگری محصول مشترک دو شرکت آمریکایی و آلمانی است، واکسن‌های دیگری هم هستند که در گوشه و کنار جهان معرفی شده، به مراحل کارآزمایی پا گذارده و حتی برخی مراحل را با موفقیت پشت سر گذاشته اند. اما اوضاع در ایران از چه قرار است و از آن مهم تر، آیا ممکن است تحریم‌ها بار دیگر سلامت ایرانیان را گروگان بگیرند؟
این شاید یکی از مهم‌ترین سوالاتی باشد که این روز‌ها ایرانیان با آن دست به گریبان هستند. سوالی همراه با نگرانی‌های پرشمار، به ویژه برای آن دسته از ایرانیان که با بیماری‌های زمینه‌ای دست و پنجه نرم می‌کنند یا عزیزان پا به سن گذاشته دارند و کووید ۱۹ برایشان نگرانی بسیار بزرگی است؛ مردمی که این روز‌ها با مشکلات مالی و معیشتی بزرگتری مواجهند و این بیماری همه گیر، حکم قوز بالای قوز را برایشان یافته است.
با این مقدمه، اکنون بیایید برخی اظهارنظر مسئولان کشورمان درباره روند تولید واکسن ایرانی کرونا را مرور کنیم که می‌تواند دورنمای متفاوتی از کرونا در کشورمان را ترسیم کند؛ دورنمایی که تا حدودی مبهم است، هرچندبرخی مسئولان مانند وزیر بهداشت تاکید کرده اند که تولید واکسن، تنها تلاش کشورمان برای تهیه دشمن ویروس کرونا نیست و خرید این دست محصولات از منابع تولید آن در جهان هم در دستور کار ایشان قرار دارد.
تابستان امسال در نیمکره شمالی زمین پایان نیافته بود که خبرگزاری‌های جهان خبری دلچسب در زمینه مبارزه با کرونا مخابره کردند که شاید از فرط انتشار اخبار مشابه و ناصحیح، چندان در کشورمان مورد توجه قرار نگرفت. خبری که حکایت از آن داشت که محصول تولیدی شرکت بایون‌تک آلمان، احتمالا نخستین گام موثری است که در زمینه شکست کرونا برداشته شده و می‌شود به موفقیتش چشم امید داشت.
این خبر با کمی تاخیر به انتشار خبری متفاوت در برخی خبرگزاری‌های کشورمان گره خورد. به خبری که تاکید داشت سازنده واکسن کرونا در آن شرکت آلمانی، دانشمندی با نام «اوگور [اوغور]شاهین» با تبار ترک و شهروند آلمان است که در سال ۲۰۱۹ میلادی، برنده جایزه بین المللی مصطفی در ایران شده است؛ جایزه‌ای ایرانی که داعیه دار حمایت از دانشمندان جهان اسلام است و حالا یکی از برندگانش به افتخاری بزرگ در جهان دست یافته است.
اما آیا تقدیر از این دانشمند در کشورمان مزیتی برای کشورمان محسوب خواهد شد؟ اگر به این نکته دقت کنیم که شرکت آلمانی واکسن تولیدی اش را به شریک آمریکایی اش یعنی شرکت فایزر سپرده تا تکثیرش را عهده دار شود، احتمالا این سوال تا حد زیادی پاسخ داده می‌شود، اما پاسخ صحیح‌تر را بهتر است از زبان رئیس گروه علم و فناوری زیستی و پزشکی جایزه مصطفی بخوانیم: «در اینکه ما در ایران توانایی تحقیقات را داریم شکی نیست؛ محققان بسیار فعالی داریم، همانطور که تعداد مقالات علمی که در همین فاصله چا‌پ شده زیاد است. اما ظرفیت تولید واکسن، بحث دیگری است که حتی اگر در آزمایشگاه به واکسن خوبی برسیم، ظرفیت تولید آن را هنوز ایجاد نکرده‌ایم. ظرفیتی که در موسسه رازی و در انیستیتو پاستور داریم، فناوری‌های گذشته و قدیمی است.»
اگر کمی درباره خبر ساخت واکسن کرونا در شرکت آلمانی بیوان‌تک و شریکش یعنی شرکت فایزر کنکاش کنیم، به نتایج جالب توجهی خواهیم رسید. از جمله اینکه ساخت واکسن در این شرکت بر پایه فناوری آران‌ای پیام رسان (mRNA) در نیمه نخست اردیبهشت ماه امسال مخابره شده و تقریبا از همان ایام، کارآزمایی بالینی آن در دستور کار قرار گرفته است؛ مسیری طولانی که حالا به انتها نزدیک شده و هنوز هم پایان نیافته است.
به عبارت بهتر، واکسن یاد شده در اردیبهشت ماه یعنی دو ماه و چند روز بعد از شیوع ویروس در ایران و کمتر از دو ماه از شیوع گسترده آن در اروپا و آمریکا، تولید و مراحل سنجش آن آغاز شده است و در انتهای تابستان امسال خبر موفقیتش در اولین دور آزمون‌ها اعلام شده و حدود یک هفته قبل موفقیتش در دومین آزمون‌ها مسجل شده است. بعد از این موفقیت، مرحله سوم بررسی آن آغاز شده که فعلا ادامه دارد و هرچندبه نظر می‌رسد این مرحله هم با موفقیت پشت سرگذارده شود، تا اعلام نتایج این مرحله، هنوز نمی‌شود این واکسن را نهایی شده دانست.
همین نکته کلیدی است که موجب شده میلیون‌ها دوز تولید شده از این واکسن در انبارهای شرکت آمریکایی جا خوش کرده باشند و منتظر دریافت تاییدیه‌های نهایی برای تحویل به کشور‌هایی باشند که آن را خریداری کرده اند. موفقیتی که اگر رقم نخورد، گویی هیچ اتفاقی نیفتاده و می‌بایست مسیر تولید واکسن از ابتدا طی شود؛ مسیری که بی طی کردن آن، چند ماه پیش، وزیر بهداشت کشورمان از تولید واکسن کرونا در ایران خبر داد و ظاهرا خاطر برخی را بسیار آزرد!
از جمله افرادی که از این اظهارنظر وزیر آزرده خاطر شد، ملک زاده، یکی از معاونان وی بود که در کارنامه اش سابقه وزارت بهداشت هم به چشم می‌خورد و چند روز پیش در استعفایی آتشین از وزارت بهداشت بدرود گفت و در نامه استعفایش دلایلی ذکر کرد که از جمله آن‌ها این بود: «اظهارات غیر علمی و ناشی از شتابزدگی جناب عالی [منظور وی، وزیر بهداشت است] در مورد تولید واکسن ایرانی کرونا که هنوز در حال طی مراحل اولیه بوده و شما مدعی معرکه گرفتن برای تولید آن شده اید.»
حالا که اظهارات معاون مستعفی وزیر بهداشت را خواندید، بد نیست خبری را مرور کنید که روز گذشته و به نقل از وزیر بهداشت منتشر شد. خبر فعالیت چهار شرکت ایرانی در زمینه تولید واکسن کرونا و از آن مهم تر، اعطای مجوز آزمایش انسانی این واکسن‌ها از فردا، چهارشنبه؛ این را نمکی روز گذشته اعلام کرد و تاکید داشت که مجوز این آزمایش‌ها را سازمان بهداشت جهانی اعطا خواهد کرد.
صرف نظر از این که چگونه چهار شرکت ایرانی همزمان به مرحله کارآزمایی بالینی واکسن تولیدی شان رسیده اند، احتمالا با مرور آنچه در جهان در این زمینه گذشته پی برده اید که این مرحله، نخستین مرحله از سنجش یک واکسن است و موفقیت یا عدم موفقیت محصولات در این مرحله چند ماه بعد مشخص خواهد شد. اتفاقی که مشخص می‌کند واکسن به مرحله بعد سنجش‌ها گام خواهد گذارد یا مردود خواهد شد.
این همان نکته‌ای است که معاون مستعفی وزیر بهداشت در نامه استعفایش مورد تاکید قرار داده است. نکته‌ای که ظاهرا وزیر هم به خوبی به آن واقف است، چون تاکید کرده واکسن‌های ایرانی تنها یک راه برای دستیابی کشورمان به واکسن کروناست و جز آن، خرید واکسن از شرکت‌های موفق در این زمینه در جهان و همچنین «خرید واکسن از طریق قرارداد تولید مشترک» هم دو راه دیگر تامین این واکسن هستند که دولت طی خواهد کرد.
اتفاقی که با توجه به شعار‌های فراوانی که در ماه‌های ابتدایی شیوع ویروس کرونا در ایران درباره تولید تست‌های ویژه تشخیص آن (pcr) در مقیاس انبوه داده شد و بعد پوچ بودنشان تا آنجا مسجل گردید که خرید تست از دیگر کشور‌ها در دستور کار قرار گرفت و رسما اعلام شد. اتفاقی که موجب می‌شود تردید‌ها درباره ساخت همزمان ۴ واکسن کرونا در ایران بیشتر شود.
«به فرض آنکه تحریم وجود ندارد و می‌توان به راحتی واکسن کرونا از آمریکا را به کشور وارد کرد، باز هم باید این واقعیت را دانست که حداقل دو سال طول می‌کشد که واکسن کرونا به ایران وارد شود. پس رسیدن واکسن به کشور به این زودی‌ها امکان پذیر نیست.» این را سامه یح، عضو کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی امروز به یک خبرگزاری گفته است.
اما بخوانید اظهار نظر این نماینده مجلس را درباره ساخت واکسن کرونا در کشورمان: «حداقل دو سال طول می‌کشد که تمامی مراحل تولید و آزمایش‌های آن پایان یابد و بعد از آن به دست مردم برسد. پس مردم بدانند تا دو سال آینده کرونا را در کشور خواهیم داشت. مردم فکر نکنند که واکسن به این زودی‌ها می‌رسد و آن‌ها دیگر احتیاجی به استفاده از ماسک ندارند. این امری محال است، چون حتی در آمریکا به عنوان تولید کننده واکسن نیز به همه مردم واکسن نمی‌دهند، زیرا تعداد آن محدود است.
واکسن تنها به کسانی تزریق می‌شود که احتمال خطر ابتلا در آن‌ها زیاد است. این یعنی شامل افراد با سن بالای ۶۵ سال و دارای بیماری زمینه‌ای می‌شود. در آمریکا هم همه مردم دسترسی به واکسن نخواهند داشت و مجاز به استفاده از آن نیستند. دنیا تا مدت‌ها درگیر ویروس کرونا خواهد بود؛ پس زودباور نباشیم که واکسن به این زودی‌ها قرار است برسد و کرونا خواهد رفت. نباید اهمال کاری کرد که نتیجه آن چندین برابر مشکلات است.»
به گزارش «تابناک»؛ به فاصله حدود یک سال از آشنا شدن گوش بشریت با نام ویروسی جدید، حالا زمزمه‌ها درباره خلق دشمنش بیش از هر زمانی شدت گرفته است؛ زمزمه‌هایی درباره ساخت انواع واکسن‌ها برای مقابله با ویروس کرونا که حالا چند نمونه از آن به حدی دلگرم کننده پیش رفته که برخی کشور‌ها برای پیش خرید این واکسن‌ها سر و دست می‌شکنند و می‌کوشند از یکدیگر سبقت بگیرند.
تا اینجای کار مسجل شده که دو نمونه واکسن ساخته شده با فناوری‌های جدید و بر پایه آران‌ای پیام رسان، با موفقیت دو مرحله آزمایش را پشت سر گذاشته و وارد مرحله سوم سنجش خود شده اند و یک واکسن ساخته شده با شیوه‌های سنتی ساخت واکسن نیز در حال پیمودن سومین مرحله کارآزمایی بالینی است؛ سه محصولی که موجب شده‌اند بسیاری به شکست کرونا امیدوارتر از هر زمانی شوند.
البته سوای این سه واکسن –که یکی از آن‌ها محصول روسیه، یکی ساخته شده در آمریکا و دیگری محصول مشترک دو شرکت آمریکایی و آلمانی است، واکسن‌های دیگری هم هستند که در گوشه و کنار جهان معرفی شده، به مراحل کارآزمایی پا گذارده و حتی برخی مراحل را با موفقیت پشت سر گذاشته اند. اما اوضاع در ایران از چه قرار است و از آن مهم تر، آیا ممکن است تحریم‌ها بار دیگر سلامت ایرانیان را گروگان بگیرند؟
این شاید یکی از مهم‌ترین سوالاتی باشد که این روز‌ها ایرانیان با آن دست به گریبان هستند. سوالی همراه با نگرانی‌های پرشمار، به ویژه برای آن دسته از ایرانیان که با بیماری‌های زمینه‌ای دست و پنجه نرم می‌کنند یا عزیزان پا به سن گذاشته دارند و کووید ۱۹ برایشان نگرانی بسیار بزرگی است؛ مردمی که این روز‌ها با مشکلات مالی و معیشتی بزرگتری مواجهند و این بیماری همه گیر، حکم قوز بالای قوز را برایشان یافته است.
با این مقدمه، اکنون بیایید برخی اظهارنظر مسئولان کشورمان درباره روند تولید واکسن ایرانی کرونا را مرور کنیم که می‌تواند دورنمای متفاوتی از کرونا در کشورمان را ترسیم کند؛ دورنمایی که تا حدودی مبهم است، هرچندبرخی مسئولان مانند وزیر بهداشت تاکید کرده اند که تولید واکسن، تنها تلاش کشورمان برای تهیه دشمن ویروس کرونا نیست و خرید این دست محصولات از منابع تولید آن در جهان هم در دستور کار ایشان قرار دارد.
یک: چشم امید جهان به پدیده کشف شده در ایران!
تابستان امسال در نیمکره شمالی زمین پایان نیافته بود که خبرگزاری‌های جهان خبری دلچسب در زمینه مبارزه با کرونا مخابره کردند که شاید از فرط انتشار اخبار مشابه و ناصحیح، چندان در کشورمان مورد توجه قرار نگرفت. خبری که حکایت از آن داشت که محصول تولیدی شرکت بایون‌تک آلمان، احتمالا نخستین گام موثری است که در زمینه شکست کرونا برداشته شده و می‌شود به موفقیتش چشم امید داشت.
این خبر با کمی تاخیر به انتشار خبری متفاوت در برخی خبرگزاری‌های کشورمان گره خورد. به خبری که تاکید داشت سازنده واکسن کرونا در آن شرکت آلمانی، دانشمندی با نام «اوگور [اوغور]شاهین» با تبار ترک و شهروند آلمان است که در سال ۲۰۱۹ میلادی، برنده جایزه بین المللی مصطفی در ایران شده است؛ جایزه‌ای ایرانی که داعیه دار حمایت از دانشمندان جهان اسلام است و حالا یکی از برندگانش به افتخاری بزرگ در جهان دست یافته است.
اما آیا تقدیر از این دانشمند در کشورمان مزیتی برای کشورمان محسوب خواهد شد؟ اگر به این نکته دقت کنیم که شرکت آلمانی واکسن تولیدی اش را به شریک آمریکایی اش یعنی شرکت فایزر سپرده تا تکثیرش را عهده دار شود، احتمالا این سوال تا حد زیادی پاسخ داده می‌شود، اما پاسخ صحیح‌تر را بهتر است از زبان رئیس گروه علم و فناوری زیستی و پزشکی جایزه مصطفی بخوانیم: «در اینکه ما در ایران توانایی تحقیقات را داریم شکی نیست؛ محققان بسیار فعالی داریم، همانطور که تعداد مقالات علمی که در همین فاصله چا‌پ شده زیاد است. اما ظرفیت تولید واکسن، بحث دیگری است که حتی اگر در آزمایشگاه به واکسن خوبی برسیم، ظرفیت تولید آن را هنوز ایجاد نکرده‌ایم. ظرفیتی که در موسسه رازی و در انیستیتو پاستور داریم، فناوری‌های گذشته و قدیمی است.»
دو: استعفای آتشین وزیر اسبق از معاونت وزیر فعلی!
اگر کمی درباره خبر ساخت واکسن کرونا در شرکت آلمانی بیوان‌تک و شریکش یعنی شرکت فایزر کنکاش کنیم، به نتایج جالب توجهی خواهیم رسید. از جمله اینکه ساخت واکسن در این شرکت بر پایه فناوری آران‌ای پیام رسان (mRNA) در نیمه نخست اردیبهشت ماه امسال مخابره شده و تقریبا از همان ایام، کارآزمایی بالینی آن در دستور کار قرار گرفته است؛ مسیری طولانی که حالا به انتها نزدیک شده و هنوز هم پایان نیافته است.
به عبارت بهتر، واکسن یاد شده در اردیبهشت ماه یعنی دو ماه و چند روز بعد از شیوع ویروس در ایران و کمتر از دو ماه از شیوع گسترده آن در اروپا و آمریکا، تولید و مراحل سنجش آن آغاز شده است و در انتهای تابستان امسال خبر موفقیتش در اولین دور آزمون‌ها اعلام شده و حدود یک هفته قبل موفقیتش در دومین آزمون‌ها مسجل شده است. بعد از این موفقیت، مرحله سوم بررسی آن آغاز شده که فعلا ادامه دارد و هرچندبه نظر می‌رسد این مرحله هم با موفقیت پشت سرگذارده شود، تا اعلام نتایج این مرحله، هنوز نمی‌شود این واکسن را نهایی شده دانست.
همین نکته کلیدی است که موجب شده میلیون‌ها دوز تولید شده از این واکسن در انبارهای شرکت آمریکایی جا خوش کرده باشند و منتظر دریافت تاییدیه‌های نهایی برای تحویل به کشور‌هایی باشند که آن را خریداری کرده اند. موفقیتی که اگر رقم نخورد، گویی هیچ اتفاقی نیفتاده و می‌بایست مسیر تولید واکسن از ابتدا طی شود؛ مسیری که بی طی کردن آن، چند ماه پیش، وزیر بهداشت کشورمان از تولید واکسن کرونا در ایران خبر داد و ظاهرا خاطر برخی را بسیار آزرد!
از جمله افرادی که از این اظهارنظر وزیر آزرده خاطر شد، ملک زاده، یکی از معاونان وی بود که در کارنامه اش سابقه وزارت بهداشت هم به چشم می‌خورد و چند روز پیش در استعفایی آتشین از وزارت بهداشت بدرود گفت و در نامه استعفایش دلایلی ذکر کرد که از جمله آن‌ها این بود: «اظهارات غیر علمی و ناشی از شتابزدگی جناب عالی [منظور وی، وزیر بهداشت است] در مورد تولید واکسن ایرانی کرونا که هنوز در حال طی مراحل اولیه بوده و شما مدعی معرکه گرفتن برای تولید آن شده اید.»
سه: استارت واکسن ایرانی با تایید جهانی!
حالا که اظهارات معاون مستعفی وزیر بهداشت را خواندید، بد نیست خبری را مرور کنید که روز گذشته و به نقل از وزیر بهداشت منتشر شد. خبر فعالیت چهار شرکت ایرانی در زمینه تولید واکسن کرونا و از آن مهم تر، اعطای مجوز آزمایش انسانی این واکسن‌ها از فردا، چهارشنبه؛ این را نمکی روز گذشته اعلام کرد و تاکید داشت که مجوز این آزمایش‌ها را سازمان بهداشت جهانی اعطا خواهد کرد.
صرف نظر از این که چگونه چهار شرکت ایرانی همزمان به مرحله کارآزمایی بالینی واکسن تولیدی شان رسیده اند، احتمالا با مرور آنچه در جهان در این زمینه گذشته پی برده اید که این مرحله، نخستین مرحله از سنجش یک واکسن است و موفقیت یا عدم موفقیت محصولات در این مرحله چند ماه بعد مشخص خواهد شد. اتفاقی که مشخص می‌کند واکسن به مرحله بعد سنجش‌ها گام خواهد گذارد یا مردود خواهد شد.
این همان نکته‌ای است که معاون مستعفی وزیر بهداشت در نامه استعفایش مورد تاکید قرار داده است. نکته‌ای که ظاهرا وزیر هم به خوبی به آن واقف است، چون تاکید کرده واکسن‌های ایرانی تنها یک راه برای دستیابی کشورمان به واکسن کروناست و جز آن، خرید واکسن از شرکت‌های موفق در این زمینه در جهان و همچنین «خرید واکسن از طریق قرارداد تولید مشترک» هم دو راه دیگر تامین این واکسن هستند که دولت طی خواهد کرد.
اتفاقی که با توجه به شعار‌های فراوانی که در ماه‌های ابتدایی شیوع ویروس کرونا در ایران درباره تولید تست‌های ویژه تشخیص آن (pcr) در مقیاس انبوه داده شد و بعد پوچ بودنشان تا آنجا مسجل گردید که خرید تست از دیگر کشور‌ها در دستور کار قرار گرفت و رسما اعلام شد. اتفاقی که موجب می‌شود تردید‌ها درباره ساخت همزمان ۴ واکسن کرونا در ایران بیشتر شود.
چهار: تیرخلاص عضو کمیسیون بهداشت مجلس!
«به فرض آنکه تحریم وجود ندارد و می‌توان به راحتی واکسن کرونا از آمریکا را به کشور وارد کرد، باز هم باید این واقعیت را دانست که حداقل دو سال طول می‌کشد که واکسن کرونا به ایران وارد شود. پس رسیدن واکسن به کشور به این زودی‌ها امکان پذیر نیست.» این را سامه یح، عضو کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی امروز به یک خبرگزاری گفته است.
اما بخوانید اظهار نظر این نماینده مجلس را درباره ساخت واکسن کرونا در کشورمان: «حداقل دو سال طول می‌کشد که تمامی مراحل تولید و آزمایش‌های آن پایان یابد و بعد از آن به دست مردم برسد. پس مردم بدانند تا دو سال آینده کرونا را در کشور خواهیم داشت. مردم فکر نکنند که واکسن به این زودی‌ها می‌رسد و آن‌ها دیگر احتیاجی به استفاده از ماسک ندارند. این امری محال است، چون حتی در آمریکا به عنوان تولید کننده واکسن نیز به همه مردم واکسن نمی‌دهند، زیرا تعداد آن محدود است.
واکسن تنها به کسانی تزریق می‌شود که احتمال خطر ابتلا در آن‌ها زیاد است. این یعنی شامل افراد با سن بالای ۶۵ سال و دارای بیماری زمینه‌ای می‌شود. در آمریکا هم همه مردم دسترسی به واکسن نخواهند داشت و مجاز به استفاده از آن نیستند. دنیا تا مدت‌ها درگیر ویروس کرونا خواهد بود؛ پس زودباور نباشیم که واکسن به این زودی‌ها قرار است برسد و کرونا خواهد رفت. نباید اهمال کاری کرد که نتیجه آن چندین برابر مشکلات است.»
منبع خبر: تابناک 
اخبار مرتبط: از امیدواری به «پدیده کشف شده در ایران» تا دعوای وزرای اسبق و فعلی و تیر خلاص!
موضوعات مرتبط: سازمان بهداشت جهانی کمیسیون بهداشت مجلس مجلس شورای اسلامی کارآزمایی بالینی ماه چند روز بعد اردیبهشت ماه تعداد مقالات فناوری زیستی نماینده مجلس وزارت بهداشت نیمکره شمالی انتشار خبری وزیر بهداشت مقالات علمی جایزه مصطفی چند ماه بعد موسسه رازی جهان اسلام دانشمندان آزمایشگاه
حق کپی © ۲۰۰۱-۲۰۲۴ - Sarkhat.com - درباره سرخط - آرشیو اخبار - جدول لیگ برتر ایران
