سرنوشت استخوان‌های باستانی تخت‌جمشید، نامعلوم در پیچ‌وخم‌ اداری

کشف۹ اسکلت انسانی و یک اسکلت حیوانی متعلق به سگ‌سانان در بخش جنوبی آبراهه خاوری دروازه ناتمام در بیست و ششم مردادماه ۱۳۹۹، چشم‌ها را به این یادمان تاریخی هخامنشیان خیره کرد و گمانه‌هایی درباره رویدادهای مربوط به تصرف تخت‌جمشید و آتش‌سوزی آن، بار دیگر بر سر زبان‌ها افتاد.

این استخوان‌ها در جریان فصل چهارم کاوش دریچه‌های دفع آب‌های سطحی یافت شدند، در پی اقدامی که با هدف بازگشایی دریچه‌های بسته شده موجود در حیاط خاوری کاخ آپادانا و حیاط شمالی کاخ هدیش صورت گرفته بود تا هدایت و تخلیه روان‌آب‌های سطحی را در فصل بارش ممکن سازد.

از همان روزها صحبت‌ها بر سر امکان ایجاد ظرفیت‌های تازه‌ در سایت جهانی تخت‌جمشید با کشف این استخوان‌ها قوت گرفت؛ چراکه روایت پشت آن‌ها، رازهای بسیاری را از تاریخی که تاکنون ناگفته مانده، فاش می‌کند.

پژوهشگران طی نشست‌های خبری متعدد عنوان کردند که شکل قرارگیری این استخوان‌ها نشان می‌دهد احتمالا این افراد تدفین نشده‌اند؛ بلکه در جریان زد و خوردی که ممکن است به حمله اسکندر مقدونی به ایران مربوط باشد، کشته شده و در آبراهه‌ها رها شده‌اند.

داستانی که در صورت اثبات می‌تواند درهایی تازه را به روی گردشگری روایت‌محور بگشاید.

نحوه قرارگیری استخوان‌ها سناریوهای تازه‌ای را درباره تخت جمشید مطرح می کند.

انتظار می‌رفت با گذشت بیش از سه ماه از این اکتشاف و همچنین گذشت دو ماه از ارائه گزارش فصل چهارم کاوش آبراهه‌های تخت‌جمشید،  پژوهش‌های دقیق‌تری درباره تاریخ‌گذاری یافته‌ها، مطالعات ژنتیک و تحقیقات بیماری‌شناسی برای کشف دلایل مرگ که فرضیه زد و خورد و قتل را رد یا تایید می‌کند، صورت گیرد؛ اما تا به امروز خبری از ارسال استخوان‌ها به خارج برای انجام آزمایش‌هایی که انجام آن در کشور میسر نیست، نشده است.  

همگان بر ضرورت انجام آزمایش‌های دقیق واقف‌اند

این در حالی است که افزون بر گروه کاوش، دانشمندان و پژوهشگران، مسوولان نیز بر ضرورت شناخت دقیق‌تر این یافته‌ها تاکید کرده‌اند.

محمد بهشتی عضو شورای عالی میراث فرهنگی و گردشگری، در گفت‌وگویی با ایرنا که پس از کشف این استخوان‌ها صورت گرفت، بر ضرورت همکاری‌های بین‌المللی برای معرفی پژوهش‌های تخت‌جمشید در عرصه جهانی تاکید کرد و عنوان داشت: تاثیر مهم این تعاملات، انعکاس یافته‌های علمی در منظومه‌ای جهانی است که دستاوردی ارزشمند برای میراث فرهنگی کشور به‌شمار می‌رود.

او افزود: نباید از نظر دور داشت که پژوهشی که منجر به کشف بقایای استخوانی اخیر شده، جدید است و تا به پختگی برسد و با دیگر پژوهش‌ها سنجیده شود و درنهایت به‌صورت قطعی بتوان درباره آن‌ها سخن گفت، روندی زمان‌بر خواهد داشت؛ از همین رو باید مراقب باشیم که دچار نگاه روزمره به آن‌ها نشویم.

همچنین روح الله شیرازی، رییس پژوهشکده باستان‌شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور نیز در نشستی خبری که در شهریورماه ۹۹ در تخت جمشید پیرامون یافته‌های تازه در آبراهه‌ها برگزار شد، عنوان کرد که یافته‌های اخیر به روشن شدن بخشی از تاریخ تخت‌جمشید کمک خواهد کرد.

با بیان این اظهار نظرها چشم‌ها به آغاز فرایندهای پژوهشی بعدی، دوخته شد.

سرپرست گروه کاوش آبراهه‌های تخت جمشید هفتم آذرماه ۹۹ در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا عنوان کرد: پس از کشف یافته‌های استخوانی در آبراهه‌های تخت جمشید و براساس مکاتباتی که صورت گرفت، مقرر شد تاریخ‌گذاری و پیوندهای ژنتیکی داده‌های استخوانی با همکاری دانشگاه تربیت مدرس و یک موسسه خارجی انجام شود.

نتیجه قطعی کاوش از رهگذر دریافت پاسخ‌ آزمایش‌ها میسر می‌شود

علی اسدی با تاکید بر اینکه بخش مهمی از نتایج گزارش کاوش فصل چهارم آبراهه‌ها به فرستادن نمونه‌های آزمایشگاهی به خارج از کشور بستگی دارد، گفت: اعلام نتایج دقیق  کاوش به آزمایش‌های میان‌رشته‌ای وابسته است و این آزمایش‌ها به تحلیل‌ها و گزارش نهایی کاوش قطعیت بیشتری می‌دهد؛ به بیان دیگر نتایج آزمایش‌ها  به داده‌ها استحکام می‌بخشد و و درست ترین واقعیت ممکن را ترسیم می‌کند؛ همچنین پس از اعلام نهایی پژوهش و کسب اطلاعات مستند، یافته‌های استخوانی و قطعی به گنجینه نمایشی موزه تخت جمشید انتقال خواهد یافت و در معرض دید عموم قرار می گیرد.

وی با ابراز گلایه‌مندی از اینکه با وجود نامه‌نگاری‌های بسیار و طی فرایندهای اداری تاکنون تلاش‌ها برای ارسال این استخوان‌ها به خارج از کشور ناکام مانده است، بیان کرد: طی فرایندی زمان‌بر، حدود ۱۶ نمونه استخوان مطالعاتی شامل قطعات کوچکی از دندان و بخش‌هایی از جمجمه‌ها با همکاری دانشگاه تربیت مدرس تهران نمونه‌برداری شد.

استخوان انسانی کشف شده در تخت جمشید 

عضو هیات علمی بخش باستان‌شناسی دانشگاه هنر شیراز اظهار کرد: مدیریت تخت جمشید نمونه‌ها را به پژوهشکده باستان‌شناسی ارسال کرد و روند اداری نیز همزمان با ارسال مدارک مختلف آغاز شد و با رایزنی‌هایی که با موسسه باستان‌شناسی ماکس پلانک آلمان ترتیب دادیم، درخواست ارسال نمونه‌ها را به این موسسه عنوان کردیم.

اسدی افزود: به دلیل وضعیت خاصی که شیوع بیماری کرونا ایجاد کرده است، مدتی طی روند اداری بلاتکلیف ماند؛ اما سرانجام موفق شدیم با همکارانمان در پژوهشکده باستان‌شناسی تماس بگیریم و وضعیت ارسال استخوان‌ها را به خارج از کشور جویا شویم.

وی ابراز داشت: در این تماس عنوان شد که بنابر سوابق قبلی، پاسخ ارسال نمونه‌ها به موسسه یادشده منفی است؛ این در حالی است که پیش از این، هیچ درخواستی برای ارسال نمونه به این موسسه ارائه نکرده بودیم.

ارسال نمونه‌ها در وضعیتی نامعلوم

سرپرست گروه کاوش آبراهه‌های تخت جمشید با بیان اینکه مکاتبات و تماس‌های مکرر برای یافتن پاسخی دقیق درباره وضعیت ارسال نمونه‌ها به نتیجه‌ای نرسیده است، گفت: با وجود آنکه قول پیگیری از سوی مسوولان داده شد، همچنان ارسال نمونه‌ها در وضعیتی نامعلوم قرار دارد.

وی با اشاره به اینکه روند مذاکره با موسسات خارجی بسیار زمان‌بر و دشوار است، ابراز داشت: مکاتبات برای ارسال نمونه‌ها به موسسه ماکس‌پلانک با تمام سختی‌ها صورت گرفته است و مقرر شد که موسسه یادشده با توجه به اهمیت یافته‌های باستان‌شناسی تخت‌جمشید، آزمایش ها را به‌صورت رایگان انجام دهد و تنها در بخشی از انتشار نتایج این پژوهش سهیم باشد که این رویه ای معمول در همکاری موسسات علمی در دنیاست.

اسدی ابراز داشت: هم‌اکنون محققان بسیاری منتظر اعلام نتایج نهایی هستند؛ همچنین اهمیت این موضوع برای رسانه‌ها نیز آشکار شده و هم‌اکنون متحمل فشارهای زیادی بابت تاخیر در ارسال نمونه‌ها و نامعلوم بودن سرنوشت آن‌ها شده‌ایم.

سرپرست گروه کاوش آبراهه‌های تخت‌جمشید از مسوولان درخواست کرد روند ارسال نمونه‌های یادشده را به خارج از کشور تسهیل بخشند تا بتوان از حیثیت علمی باستان شناسی کشور دفاع کرد و به پرسش‌های مهم و بسیار بزرگی که در این باره وجود دارد پاسخ درخوری داد.

به گفته اسدی ارائه گزارش نهایی کاوش، خود بسیار زمان‌بر است و شروع پروسه جدیدی برای ارسال نمونه‌ها به کشوری دیگر، کار را دشوارتر خواهد کرد؛ به بیان دیگر بازگشت به نقطه آغازین برای تیم کاوش امکان‌ناپذیر است.

چگونگی همکاری با موسسات خارجی شفاف‌سازی شود

وی همچنین ابراز داشت که ضروری است نحوه همکاری با موسسات خارجی شفاف‌سازی شود تا چنانچه محدودیتی در این زمینه وجود دارد، پژوهشگران پیش از شروع مذاکرات از آن آگاه باشند تا روند انجام پژوهش به تعویق نیفتد.

سرپرست کاوش آبراهه‌های تخت‌جمشید ابراز امیدواری کرد که مسوولان پژوهشکده و پژوهشگاه باستان‌شناسی کشور، روند انجام مطالعات آزمایشگاهی و کسب مجوز را تسهیل کنند؛ چراکه کاوش به‌خودی‌خود فرایندی دشوار و طاقت فرساست و متوقف ماندن پژوهش‌ها در روندهای اداری پیچیده، محققان را فرسوده و توان علمی و پژوهشی آنان را صرف اموری می‌کند که پیگیری آن‌ها، با مساعدت مسوولان کوتاه‌تر خواهد شد.

آبراهه‌های تخت جمشید 

 مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید نیز در گفت‌وگو با ایرنا درباره تعویق در ارسال نمونه‌های باستان‌شناسی به خارج از کشور، گفت: پیگیری این موضوع بر عهده سرپرست تیم کاوش است؛ اما پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید نیز در این مسیر گروه کاوش را همراهی کرده است.

حمید فدایی ابراز داشت: با توجه به اینکه قدمت‌سنجی یافته‌هایی از این دست در کشور امکان‌پذیر نیست، در مکاتبه با پژوهشکده باستان‌شناسی طی نامه‌ای درخواست خود را برای انتقال این نمونه‌ها به خارج از کشور اعلام کرده‌ایم.

وی با تاکید بر اینکه برای ارسال نمونه‌ها به خارج از کشور حساسیت‌هایی وجود دارد، افزود: در بازدیدهایی که رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و رییس پژوهشکده باستان‌شناسی به تازگی از مجموعه‌های تخت‌جمشید و پاسارگاد داشته‌اند، درباره ضرورت تسهیل این روند گفت‌وگو کردیم.

امیدواریم تعویق در ارسال نمونه‌ها مربوط به طی روند اداری باشد

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید با بیان اینکه آزمایش‌های مورد نیاز، ساده نیست، عنوان کرد: از آنجا که ابهامات درباره کشف اخیر تخت‌جمشید بسیار است و رسانه‌ها نیز در این خصوص پیگیرند، امیدواریم تعویق در ارسال نمونه‌ها به خارج تنها مربوط به طی روال اداری مرسوم باشد و با مشکل دیگری در این زمینه مواجه نباشیم.

وی ادامه داد: نتایج این آزمایش‌ها بخش مهمی از گزارش این فصل از کاوش را دربر می‌گیرد و بدون آن‌ها کمتر حرفی برای گفتن در این زمینه خواهیم داشت.

پاسخ معاون میراث فرهنگی کشور، محمدحسن طالبیان به خبرنگار ایرنا درباره چرایی به طول انجامیدن ارسال استخوان‌ها به خارج از کشور این بود که "احتمالا این موضوع در فرایند اخذ مجوز است و باید پاسخ را از پژوهشکده باستان‌شناسی دنبال کرد".

بهروز عمرانی رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی نیز در پاسخ به خبرنگار ایرنا، رسیدگی به این موضوع را به پژوهشکده باستان‌شناسی حواله داد و اظهار نظری در این زمینه نکرد.

تلاش‌های خبرنگار ایرنا برای گفت‌وگو با روح‌الله شیرازی رییس پژوهشکده باستان‌شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور تا زمان انتشار این گزارش بی‌نتیجه مانده است.

فصل چهارم کاوش آبراهه‌های تخت جمشید از پنجم مرداد ۹۹ آغاز شد و در اول مهرماه این سال به پایان رسید.

یادمان تاریخی تخت جمشید که متعلق به دوره هخامنشیان است یکی از آثار ثبت شده استان فارس در فهرست آثار جهانی است که در سال ۱۹۷۹ میلادی با شماره ۱۱۴ در سازمان جهانی علمی، فرهنگی  ملل متحد (یونسکو) ثبت شد.
سلسله هخامنشیان از سال ۳۳۰ تا ۵۵۰ پیش از میلاد حکومت کردند.
مجموعه جهانی تخت جمشید در شهرستان مرودشت و در فاصله ۵۵ کیلومتری شمال شیراز واقع شده است.