راه سوم

چکیده :این جریان معتقد بود که مذهب با سنت فرق دارد و تجدد هم با غرب فرق دارد. راه سوم به دنبال تجدد مذهبی بود. راه سوم سرگذشتی را در دنیای اهل سنت و در ایران طی کرده است . در این کلاس روایت ایرانی راه سوم دنبال می...

داود فیرحی

چهار مسیر مواجهه جهان اسلام با غرب: کمپانی هند شرقی، جنگ های ایران و روس، مواجهه عثمانی با اروپا، حمله ی ناپلئون به مصر.

این مواجهه سه رویکرد را برانگیخت: اول،حفظ سنت و گرایش به تقابل با غرب آن هم نه با سیاست غرب بلکه با کل تمدن غرب مثل تحریم نظام آموزشی غرب.

دوم، جریانی که معتقد بود نباید با غرب درگیر شد و باید آن را شناخت و این شناخت هم بر این مبنا بود که تمدن غرب یک کانون دارد و آن هم عمل گرایی است و باید آن را شناخت .

سوم، راه سوم نام دارد که این طریق دو نفی داشت: یکی غرب، و دیگری سنت. و دو چیز را هم اثبات می کرد یکی تجدد و دیگری مذهب.

این جریان معتقد بود که مذهب با سنت فرق دارد و تجدد هم با غرب فرق دارد. راه سوم به دنبال تجدد مذهبی بود. راه سوم سرگذشتی را در دنیای اهل سنت و در ایران طی کرده است . در این کلاس روایت ایرانی راه سوم دنبال می شود.

سه دوره در «راه سوم»: دوران پیشامشروطه، مشروطه تا سال ۱۳۲۰، سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷٫

دوره نخست) دوران پیشا مشروطه یا عصر روشنگری در ایران. سه دسته متفکر در این دوران فعالیت می کنند: مدیران دولتی مانند امیرکبیر و سپه سالار؛ رهبران مذهبی مانند کاشف الغطا، صاحب جواهر، و شیخ انصاری؛ منورالفکرها مثل میرزا فتحعلی آخوندزاده ، میرزا ملکم خان، مستشارالدوله، مجدالملک، سیدجمال، شیخ هادی نجم آبادی، طالبوف، میرزا آقاخان کرمانی، و زین العابدین مراغه ای که راه سوم از این گروه اخیر درمی آید.

دوره دوم) دوره مشروطه تا دوره پهلوی اول که این دوره به لحاظ فکری تا سال ۱۳۲۰ پیش می رود. متفکران مذهبی راه سوم در این دوره: آخوند خراسانی، نایینی، مدرس، شیخ اسماعیل محلاتی و میرزا اسدالله خرقانی. روشنفکران راه سوم در این دوره: صوراسرافیل، فروغی، سعید نفیسی، کسروی، و سنگلجی.

دوره سوم، از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷: راه سوم در این دوره زمانی به بازاندیشی می پردازد. اگر در دوره قبل، مسأله متفکران، «استبداد»، «غرب»، «تجدد»، و «مذهب» بود؛ در دوره ی سوم ما شاهد تعریف جدیدی از راه سوم هستیم.

راه سوم در این دوره(۲۰ تا۵۷)، به جای این که بخواهد بین استبداد و غرب ، راهی را پیدا کند؛ به دنبال یافتن راهی است بین کاپیتالیزم و سوسیالیسم. در این دوره نوعی دولت گرایی مطرح می شود و اکثر متفکران راه سوم نوستالژی چپ نیز پیدا می کنند مانند طالقانی و نخشب .

برگ هایی از درس گفتار “راه سوم”، جلسه نخست، پاییز۱۳۹۵٫