ستارگان درخشان ادبیات گرجی؛ از پارناواز اول تا سایات نووا

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: نخستین قسمت از سلسله مباحث «ادبیات گرجستان و معرفی شخصیت‌های ادبی برجسته این کشور» به تاریخ تحولات ادبیات و نثر گرجی اختصاص داشت که از اینجا قابل مطالعه است. در دومین قسمت از این مجموعه که از تولیدات رایزنی فرهنگی ایران در گرجستان است، شانزده تن از بزرگان ادبیات گرجی معرفی شده‌اند که در میان آنها نام سایات نووا، ترانه‌سرا و نوازنده برجسته گرجی هم به چشم می‌خورد که سرگی پاراجانف از زندگی او فیلم شاهکار «رنگ انار» را ساخت. این گزارش را در ذیل بخوانید:

پارناواز اول

پارناواز اول – شاه ایبِریا (گرجستان قدیم) قرون ۴-۳ پیش از میلاد. بر اساس کتاب تاریخی بعنوان کارتلیس تسخوروا (تاریخ گرجستان)، پارناواز اول خط گرجی را به وجود آورد.

یاکوب تسورتاوِلی (خوتسِسی)

یاکوب تسورتاوِلی (خوتسِسی) – نویسنده و زیستنامه نویس مقدسان گرجی نیمه دوم قرن ۵ م. مؤلف اثر «شکنجه ملکه شوشانیک مقدس».

گئورگی مِرچوله

گئورگی مِرچوله – نویسنده و زیست امه نویس مقدسان قرن ۱۰ م. گرجی، نماینده مکتب ادبی «تاو-کلارجتی». مؤلف اثر «زندگی گریگول خاندستِلی» که در مورد وضیعت بخش تاو-کلارجتی گرجستان قرون ۹-۸ م. تعریف می‌کند.

یوآنه زوسیمه

یوآنه زوسیمه – زیستنامه نویس مقدسان قرن ۱۰ م. گرجی، مؤلف اثر «ستایش و جلال زبان گرجی».

شاه داویت چهارم آقماشِنِبلی

شاه داویت چهارم آقماشِنِبلی – شاه گرجستان در سال‌های ۱۱۲۵-۱۰۸۹ م. مؤلف اثر مهم شاعرانه «دعاهای توبه».

آرسِن ایقالتوِلی

آرسِن ایقالتوِلی - شخصیت مذهبی گرجستان قرن ۱۲-۱۱ م. گرجستان، فیلسوف، نویسنده. وی آثار فلسفی- مذهبی نویسندگان بیزانس در یک مجموعه‌ای گنجانیده است.

شوتا روستاولی

شوتا روستاولی - شوتا روستاولی بزرگترین شاعر گرجستان سده ۱۲ میلادی است و منظومه «پلنگینه پوش» او شاهکار نظم کلاسیک گرجی است. روستاولی شاعری است که عقاید نهضت رنسانس را در قرن ۱۲ میلادی اعلام داشته است و از این لحاظ به عنوان پیک عصر رسانی تلقی می‌شود. خلاقیت شاعر بزرگوار نتیجۀ منطقی تطور ادبیات، فلسفه، فرهنگ، افکار اجتماعی و رشد جامعه گرجستان بوده. آئینه تمام نمای روح گرجی و جامع کلیه خصائل گرجیت وسند ملیت گرجیان است.

قرن ۱۲ میلادی عصر رونق درخشان ادبیات غیرمذهبی گرجستان است. درباره این شاعر بزرگ فراوان سخن گفته‌اند اما معلومات و اطلاعات یقینی بسیار کم در دست محققان است. طبق اطلاعاتی که از خود منظومه و همچنین از منابع ادبی، تاریخی، هنری و غیره استخراج شده می‌توان چنین نتیجه گرفت که روستاولی در نیمه دوم قرن ۱۲ و اوایل قرن ۱۳ میلادی می‌زیسته است.

وی در دربار ملکه تامار (۱۲۱۳-۱۱۶۰ م.) دارای مقام بلندی بوده و بنا به روایتی سمت وزیر دارایی را داشته است. سال ۱۹۶۰ م. گروهی ازمحققان و باستان شناسان گرجی در بیت المقدس، تصویری از روستاولی را پیدا کردند. درتصویری که روی یکی از ستون‌های کلیسای دیرگرجیان بنام «صلیب مقدس» در اورشلیم موجود است، شوتا روستاولی به‌صورت پیرمرد سالخورده با لباس و کلاهی که مخصوص رجال برجسته قرون ۱۲و۱۳ میلادی بوده ترسیم شده است.

اطلاعات موثقی درباره اینکه روستاولی چقدر زمان برای سرودن منظومه «پلنگینه پوش» صرف کرده مشخص نیست؛ همچنین اطلاعات اینکه چه زمانی آن را به اتمام رسانیده در دست ما نیست. منظومه «پلنگینه‌پوش» یا «پهلوانِ در پوست پلنگ» قصیده‌ای است که روستاولی در آن، پیرامون آرمان‌های انسان گرایانه در قرون وسطی: عشق، دوستی، رشادت و… می‌گوید. قهرمانان داستان شجاع، نوعدوست و بخشنده هستند. مکان وقوع اتفاقات داستان پلنگینه‌پوش منحصر به گرجستان نبوده و سرزمین‌های عربی، فلات ایران، شبه جزیره هندوستان و همچنین فلات تبت نیز در آن وجود دارند.

«پلنگینه‌پوش» برای اولین بار در سال ۱۷۱۲ میلادی درتفلیس به چاپ رسید و تاکنون به ۵۰ زبان زنده دنیا، ازجمله به زبان فارسی ترجمه شده است. پلنگینه‌پوش برای اولین بار توسط فرشید دلشاد به فارسی ترجمه شده و درسال ۱۳۷۷ از سوی انتشارات ایران جام در تهران منتشر شد که در همان سال در سفارت گرجستان در تهران رونمایی شد. ترجمه فرشید دلشاد بر پایه نسخه گرجی این اثر و با بهره گرفتن از زبان پارسی سره و نثر مسجع و موزون انجام گرفته است. این ترجمه عملاً اساس کار و مأخذ دومین ترجمه این اثر به زبان پارسی است که محمد کاظم یوسف پور (مترجم) که خود در مقدمه به آن اشاره کرده است، عدم تسلط خود به زبان گرجی را اذعان و بهره‌گیری از ترجمه‌های انگلیسی و عربی را پایه و اساس کار خود شناخته است.

این کتاب در سال ۱۳۸۱ از سوی انتشارات دانشگاه گیلان منتشر شد. ترجمه دکتر دلشاد، تنها ترجمه علمی به شمار می‌رود که در منابع متفاوت ادبی و منتقدانه کشور گرجستان، بارها از آن تمجید به عمل آمده است. فرشید دلشاد و محمد کاظم یوسف پور به سبب برگردان این اثر به فارسی، هر یک در سال‌های متفاوت نشان ادبی گرجستان را از سوی رئیس جمهوری گرجستان دریافت کردند. منظومه «پلنگینه‌پوش» حاوی ۱۵۸۷ بند چهار پاره گون قافیه شده بوده و به وزن کلاسیک گرجی یعنی ابیات شانزده هجایی با ضرب آهنگ درون مصراعی سروده شده است.

خلاصه داستان «پلنگینه پوش»

پلنگینه‌پوش ماجراجویی‌های «آوتاندیل» نجیب زاده‌ای عرب و دوست او «تارییل» شاهزاده هند را نقل می‌کند. آوتاندیل فرستاده معشوقه‌اش «تیناتین» دختر فرمانروای عرب که پدرش به تازگی تاج و تخت را به او بخشیده، به مأموریتی برای پیدا کردن شوالیه‌ای فراری و اسرارآمیز است که پوست پلنگ بر تن دارد. آوتاندیل شوالیه را پیدا می‌کند و پی می‌برد که او همان تاریل است. تاریل از گم شدن «نِستان دارِجان» دختر پادشاه‌اش غمگین است. آوتاندیل، تاریل برای پیدا کردن نستان دارجان همراهی می‌کند. نستان دارجان توسط عده‌ای شرور در قلعه‌ای نفوذناپذیر زندانی شده است. سرانجام آوتاندیل و تاریل به کمک شاهزاده «پریدون» نستان دارجان را آزاد می‌کنند.

تیموراز یا طهمورث اول

تیموراز یا طهمورث اول- پادشاهی گرجی که از ۱۶۰۵ تا ۱۶۴۸ بر کاختی و از ۱۶۲۵ تا ۱۶۳۳ بر کارتلی در گرجستان حکم راند. وی در دوران حکومت خود با نفوذ دولت صفوی به مقابله پرداخت و در نهایت در سن ۷۴ سالگی در زندانی در استرآباد درگذشت.

او که شاعری چیره‌دست و از دوست‌داران شعر فارسی بود، آثار فارسی از جمله «لیلی و مجنون»، «یوسف و زلیخا»، «گل و بلبل» و «شمع و پروانه» به زبان گرجی برگرداند.

زازا پاناسکِرتِل-تسیتسیشویلی

زازا پاناسکِرتِل-تسیتسیشویلی - شخصیت سیاسی و دانشمند قرن ۱۵ م. گرجستان. مؤلف اثر پزشکی «کتاب شفا». این کتاب به مسائل نظری و عملی در پزشکی می‌پردازد.

سولخان سابا اوربلیانی

سولخان سابا اوربلیانی- (تولد ۴نوامبر، ۱۶۵۸ در تاندیزا، گرجستان-وفات ۲۶ ژانویه، ۱۷۲۵ درمسکو)، شخصیت معروف، فرهنگ‌نویس، نویسنده و رجل سیاسی گرجستان قرن ۱۷ م. فعالیت وی، همراه با احیای ادبیات، در توسعه رشته‌های علمی است. عناصر دانشنامه موجود در «فرهنگ لغت گرجی» (سیتقویس کُنا -۱۶۸۵-۱۷۱۶) است. مؤلف مجموعه حکایت‌های «حکمتِ دروغ‌ها» (۱۶۸۶-۱۶۹۵).

واخوشتی باتوُنیشویلی

واخوشتی باتوُنیشویلی (شاهزاده) – (تولد ۱۶۹۶، تفلیس وفات ۱۷۵۷ مسکو). جغرافیدان معروف، مورخ و نقشه‌کش گرجی. مؤلف کتاب علمی «تشریح پادشاهی گرجستان». رشته اصلی تحقیقات و جست‌وجوی او جغرافیاست.

«شرح جغرافیایی گرجستان» عنوان شرطی بخش‌های اثر جغرافیایی واخوشتی باتوُنیشویلی و اثر وی درسطح علمی آن دوران گرجستان است. واخوشتی باتوُنیشویلی همچنین دو اطلس جغرافیایی گرجستان و کشورهای همسایه آنکه یکی از اولین نقشه‌های دقیق بخشی از قفقاز برای آن دوران بوده است. اولین اطلس در سال ۱۷۳۵ م. بوجود آورد که دارای ۸ نقشه بود و بخش بزرگ آن گم شده است. اطلس دوم که شامل ۱۹ نقشه بود در سال ۱۷۴۲-۱۷۴۳ م. بوجود آورد و نسبت به اطلس اول کامل‌تر بوده است.

تیموراز یا طهمورث دوم

تیموراز یا طهمورث دوم – (تولد ۱۷۰۰، تفلیس وفات ۸ ژانویه ۱۷۶۲ سنت - پترزبورگ) - پادشاه کاختی در سال‌های ۱۷۱۵-۱۷۰۹ م. فرماندار در سال‌های ۱۷۳۳-۱۷۴۴ م. پادشاه کارتلی در سال‌های ۱۷۴۴-۱۷۶۲ م. شاعر، شخصیت سیاسی. مهمترن اثر وی شعر «گفت‌وگوی روز و شب» که بخش اول آن محتوای موضوعات دینی است.

شاه واختانگ ششم

شاه واختانگ ششم – (تولد ۱۵ سپتامبر ۱۶۷۵ گرجستان وفات ۲۶ مارس ۱۷۳۷ م. استراخان، روسیه) ادیب، شاعر، مترجم و شخصیت برجسته سیاسی گرجستان؛ جانشین کارتلی در سال‌های ۱۷۱۴-۱۷۰۳ م. و شاه کارتلی در سال‌های ۱۷۲۴-۱۷۱۶ م. دوره سلطنت شاه واختانگ ششم با آغاز احیای ادبی و فکری گرجستان متمایز می‌شود. وی کتاب «دستور العمل» را که شامل نامه‌های معامله و نظامنامه‌ها بود تشکیل داد و سیستم بندی کرد.

کتاب دیگر مهم وی «کتاب قوانین» نام دارد. در سال ۱۷۰۹ م. شاه واختانگ اولین چاپخانه / مطبعه در تفلیس تأسیس کرد و در ۱۷۱۲ م. در همان چاپخانه منظومه شوتا روستاولی «پلنگین پوش» برای اولین بار نسخه چاپی چاپ شد. وی کتاب‌های «کلیله و دمنه»، «آمیرنساریانی» و… از زبان فارسی به زبان گرجی برگرداند.

داویت گورامیشویلی

داویت گورامیشویلی – (متولد ۱۷۰۵، گوریس وبانی، گرجستان وفات ۱ اوت ۱۷۹۲ م. میرهورود، اوکراین) شاعر گرجی. گورامیشویلی در اشعار خود با مشکلات عمیق فلسفی و جهانی می‌پردازد.

در سال ۱۷۸۷ او آثار خود را در یک مجموعه تحت عنوان «داویتیانی» جمع آوری کرد که شامل اشعار و دو منظومه (مصیبت کارتلی و گفتن حقیقت) است. مجموعه اشعار داویت گورامیشویلی چندین بار منتشر شده است. برای اولین بار در سال ۱۸۷۰ م. منتشر شد.

بِسیکی (بساریون گاباشویلی)

بِسیکی (بساریون گاباشویلی) – (تولد ۱۷۵۰ م. – ۶ فوریه وفات ۱۷۹۱ م. یاش، رومانی) - شاعر و شخصیت سیاسی گرجستان قرن ۱۸ م. آثار شاعرانه بِسیکی متنوع است. او مؤلف چند منظومه، قصیده‌ها، اشعار و غیره است. در آثار بسیکی، مسلط بودن وی در ادبیات شرقی و غربی دیده می‌شود. در تاریخ شعر گرجستان این شاعر جایگاه ویژه‌ای را دارد. او شعر غنای گرجی را به جایگاه رفیع جدیدی رساند.

سایات نُووا (شاه نغمه‌ها)

سایات نُووا (شاه نغمه‌ها) – (متولد ۱۴ ژوئن ۱۷۱۲، هاروتین سایاکان، تفلیس- وفات ۲۲ سپتامبر ۱۸۰۱ م.، هقپات، ارمنستان) – شخصیت برجسته گرجستان، موسیقیدان و آوازه‌خوان، شاعر، عاشیق (آوازه خوان دوره‌گرد) ارمنی‌تبار. سایات نووا تا به حدی با زبان‌های گرجی، ارمنی، آذربایجانی، ترکی و فارسی آشنا بود.

وی در نوشتن شعر، خواندن و نواختن کمانچه به مهارت رسید. حدود ۲۳۰ آثار سایات نووا در زبان‌های ارمنی، گرجی و ترکی تا به حال به ثبت رسیده است. در سال ۱۹۶۸ م. فیلم زندگینامه‌ای تحت عنوان «رنگ انار» درباره زندگی او با کارگردانی سرگئی پاراجانوف ساخته شد.

ادامه دارد…