ماجرای قدیمی‌ترین مسجد ایران و یک نامگذاری بی‌فرجام!

 به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، نامش «تاریخانه» است؛ نامی ترکی – فارسی به معنی خدای خانه؛ بنایی منحصر به‌فرد که در خیابان شهید مطهری دامغان توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند، اما همین بنای شگفت‌انگیز، سال‌هاست چشم انتظار یک تابلو است!

پلان مسجد، کاملا عربی و مصالح و ساختمان به شیوه ایرانی و به سبک کاخ‌های ساسانی ساخته شده است. «تاریخانه» سادگی خاصی دارد که عجیب به دل می‌نشیند؛ نه از شکوه و تکلف کاشی‌کاری‌های دوره صفوی خبری هست، نه از گنبد و ایوان‌های رفیع دوره ایلخانیان و تیموریان. تنها یک شبستان است با ۲۶ ستون در ضلع جنوب غربی، یک محراب ساده در میانه رواق‌های شبستان و طاق‌های ضربی و ستون‌های قطور و مدور که دور تا دور حیاط ساده و بدون حوض را گرفته‌اند و شکوه و آرامشی دلنشین به فضا بخشیده‌اند.

ساختمان بنای تاریخانه مربوط به سده دوم هجری است و نمونه بسیار زیبا و کاملی از مساجد سده‌های آغازین اسلام به شمار می‌رود. شیوه معماری مسجد برگرفته از معماری ساسانی است. طاق‌های مسجد از آجر است و به طاق‌های دوره پیش از اسلام یعنی عهد ساسانی همانندی و همسانی بسیار دارد و آن را شبیه مسجدالنبی کرده است.

در جنب مسجد «تاریخانه» سمت شمال، مناری وجود دارد که با آجر ساخته شده و ارتفاع آن ۲۶ متر است و ۸۶ پله از داخل دارد، محیط آن در پایین در حدود ۱۳ متر است و به نسبتِ ارتفاع منار از سطح زمین، از محیط آن کاسته می‌شود؛ طوری‌که دور منار در بالا به ۸ متر و ۶۰ سانتیمتر می‌رسد. این منار سکو ندارد و از روی زمین مدور ساخته شده است. نقوشی از آجر در روی منار است که به منزله نما و تزیین آن محسوب می‌شود. در میانه مناره کتیبه‌ای از آجر به خط کوفی است که فقط «الامیر السید الاجل» از آن خوانده می‌شود. بلندای این منار در قدیم بیشتر بوده و گویا در اثر زلزله قسمتی از بالا و کلاهک آن فروریخته است. بانی این منار بختیار ابن محمد، حاکم ایالت قومس و ممدوح منوچهری دامغانی است که منار مسجد جامع سمنان نیز از بنا‌های وی به شمار می‌رود.