روح‌الله زم؛ فرزند خانواده انقلابی که موسس رسانه ضدحکومت شد

روح‌الله زم؛ فرزند خانواده انقلابی که موسس رسانه ضدحکومت شد

• احسان مهرابی
• روزنامه نگار

۵۵ دقیقه پیش

منبع تصویر، Tasnim

توضیح تصویر،

روح الله از عراق ربوده به ایران منتقل شد

برخی رسانه‌ها در دهه ۸۰ محمد علی زم، پدر روح‌الله را "هاشمی رفسنجانی عرصه فرهنگ" توصیف می‌کردند. در این فضا برخی با این ایده و عنوان به دنبال مطرح کردن نامزدی زم برای انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۴ بودند اما این موضوع حتی در حد حرف هم جدی نشد.

در این میان روح الله زم نیز رابطه نزدیکی با مهدی هاشمی، فرزند اکبر هاشمی رفسنجانی داشت و حسن معادیخواه، فرزند عبدالمجید معادیخواه (که سابقا قاضی شرع دادگاه انقلاب بود) از جمله دیگر دوستانش بود.

'روح خدا ' و متولد سال انقلاب

او پنجم مرداد ۱۳۵۷ به دنیا آمد و نامش از روی علاقه به آیت‌الله خمینی، رهبر مبارزات ضد حکومت پهلوی، روح‌الله گذاشته شد. هرچند خودش دیرتر نام نیما را برگزید و دوستانش او را به این نام می‌خواندند.

پدرش مدتی بعد از تولد او از مقامات جمهوری اسلامی شد.

روح الله زم در نامه‌ای به غلامعلی حداد عادل نوشته که از جمله شاگردان اولین دوره دبیرستان فرهنگ بوده اما حداد عادل به دلیل یک شوخی او را از این دبیرستان اخراج کرده است.

او از آن دسته فرزندان مقامات جمهوری اسلامی بود که علاقه چندانی به تحصیل نداشت یا در تحصیل موفق نبود و دوست داشت سریع وارد امور اجرایی شود.

روح‌الله زم در سال ۷۹ و در سن ۲۲ سالگی رییس روابط عمومی شرکت بهینه سازی مصرف سوخت شد که مهدی هاشمی رییس آن بود. او تا سال ۸۱ این سمت را داشت و درباره دلیل ترک آن سخن نگفته است.

زم پس از آن نیز نتوانست فعالیت‌های اجرایی را ادامه دهد و در این میان قدرت پدرش نیز تحلیل رفته بود. سال ۸۰ ابتدا نشریه مهر با حکم دادگاه ویژه روحانیت توقیف و سپس محمدعلی زم از ریاست حوزه هنری برکنار شد. گروهی از هنرمندان نزدیک به رهبر جمهوری اسلامی و روزنامه کیهان حملات به محمد علی زم را کلید زده بودند.

محمد علی زم همزمان با ریاست حوزه هنری رییس سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران نیز بود و پس از برکناری از حوزه هنری در آن سمت باقی ماند. با انتخاب محمود احمدی نژاد به سمت شهردار تهران زم جای خود را به اسفندیار رحیم مشایی داد. او مانند دیگر مقامات جمهوری اسلامی تشکیلاتی را نیز برای خود به وجود آورده بود از جمله یک دفتر فیلم‌سازی و سفره خانه. روح الله زم نیز گفته که پیش از دستگیری در سال ۸۸ و خروج از ایران یک مغازه آیس پک در شهرری داشته است. او همچنین در دفتر فیلم‌سازی پدرش نیز حضور و در تهیه برخی فیلم‌ها نقش داشت.

بیشتر بخوانید:

• روح‌الله زم اعدام شد
• پدر روح‌الله زم: تا شب اعدام از تایید حکم خبر نداشت
• مخالفان حکومت ایران در خارج کشور چگونه 'ربوده می‌شوند'؟
• گزارشگران بدون مرز پخش فیلم 'اعتراف اجباری' زم را مصداق 'شکنجه' دانست
• روح‌الله زم، موسس آمدنیوز کیست؟

خروج از ایران

روح الله زم در انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۴ به ستادهای اکبر هاشمی رفسنجانی و مهدی کروبی رفت و آمد داشت و در سال ۸۸ عضو ستاد مهدی کروبی بود. زم پس از انتخابات چند ماه بازداشت و مدتی پس از آزادی در سال ۹۰ از ایران خارج شد و به مالزی رفت.

او در مالزی در نامه‌ای خطاب به رهبر جمهوری اسلامی نوشت که سربازجوی او و اکثر زندانیان سیاسی" برادر وزیر اطلاعات، حیدر مصلحی" بوده است.

زم که به همراه دخترش از ایران خارج شده بود در مالزی با مهسا رازانی، همسر فعلیش، ازدواج کرد و دیگر دخترش نیز در خارج از کشور به دنیا آمده است. او سپس از مالزی به ترکیه رفت و با تعدادی از ایرانیان فعالیت‌های مشترکی داشت. بعدها اما میانه او با این افراد به هم خورد و رسانه‌های اصول‌گرا از این افراد اعترافاتی را به شکل مخفیانه علیه زم ضبط کردند.

منبع تصویر، Tasnim

فعالیت در فرانسه و تاسیس آمدنیوز

روح الله زم سپس به فرانسه رفت و حلقه اولیه ارتباطات او گروه اصلاح طلبان و شورای هماهنگی راه سبز امید بود. او در مراسم‌های مذهبی اصلاح‌طلبان که در مکانی به نام شوولته برگزار می‌شد نیز شرکت می‌کرد.

او در سایت سحام نیوز نزدیک به مهدی کروبی فعالیت می‌کرد و در سال آذر ماه ۹۴ سایت آمد نیوز را ثبت و در سال ۹۵ به همراه چند نفر دیگر آن راه اندازی کرد. برخی از این افراد بعدها از زم جدا شدند. در این سال‌ها افراد مختلفی با زم همکاری کردند اما همچنان مجموعه به اسم او شناخته می‌شود و فرد دومی در فضای بیرونی مطرح نبود. موضوعی که شاید بیشتر باعث ضربه خوردن زم و موفقیت سپاه پاسداران در ربایش او شد.

افزایش تعداد اعضای کانال آمد نیوز اما همزمان با افزایش انتقادها از این کانال در میان فعالان سیاسی بود. برخی از این فعالان سیاسی معتقد بودند که نهادهای امنیتی با هر انگیزه‌ای اطلاعاتی را در اختیار این کانال قرار می‌دهند که از سویی به اهداف خود برسند و از سویی باعث بی‌اعتباری آن شود. از جمله این خبرها موضوع مربوط به بدل خامنه‌ای یعنی میرطاهر بود. این موضوع باعث شده بود که زم در میان فعالان سیاسی در فرانسه نیز عملا تنها شود.

چند ماه پیش از ربوده شدن روح الله زم، وزارت اطلاعات برنامه‌ای را علیه او با عنوان "ایستگاه پایانی دروغ" در تلویزیون پخش کرد. این برنامه حاصل گپ و گفت‌های یک نفر از ایران با زم بود و در حین آن اخبار جعلی را برای انتشار در آمد نیوز به او می‌داد. زم در این گفت‌وگوها سخنانی را علیه اپوزیسیون خارج از کشور بیان کرد که پس از پخش این برنامه از برخی از آنان عذرخواهی کرد.

با این حال زم پس از پخش این برنامه اعلام کرد که از یک سال پیش از ارتباط این فرد با نهادهای امنیتی اطلاع داشته است. او در عین حال گفت که خبرهایی را که این فرد به او می‌داده، در آمدنیوز منتشر کرده است. زم گفت که برای یک کار بزرگتر مجبور شده که این کار را انجام دهد.

زم خود نیز از دام‌های مختلف نهادهای امنیتی سخن گفته بود. با این حال چرا او فریب نیروهای امنیتی را خورد و به عراق رفت.

منبع تصویر، Tasnim

توضیح تصویر،

در دادگاه به اعدام محکوم شد

'ربوده شدن ' در عراق

روح اللله زم سال‌ها ایده راه اندازی تلویزیون را نیز داشت. موضوعی که ماموران وزارت اطلاعات با آگاهی از این موضوع به او وعده راه اندازی تلویزیون دادند و او را به عراق کشاندند. آنان صحنه را نیز به گونه‌ای طراحی کرده بودند و شواهدی مطرح کرده بودند که زم این موضوع را باور کرده بود.

حسن فرشتیان، پژوهشگر دینی مقیم فرانسه، در یادداشت‌ها و مصاحبه‌هایی گفته که روح الله زم پیش از سفر به عراق به او گفته "اسپانسر تلویزیون، حمایت مالی از تلویزیون را در سایه حمایت آقای سیستانی طرح کرده است و او باید حتما به عراق برود."

فرشتیان اعلام کرده که به زم هشدار داده که در عراق "می‌زنندت." زم اما بدون توجه به این هشدار به عراق رفت و سپاه پاسداران روز ۲۲ مهر ۹۸ از بازداشت او خبر داد.

فرشتیان پس از آن نیز بارها تاکید کرده که او فریب نام آیت‌الله علی سیستانی را خورده است.

روزشمار بازداشت روح‌الله زم

۲۲ مهر ۹۸؛ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در اطلاعیه‌ای خبر از دستگیری روح‌الله زم "مدیر کانال تلگرامی آمدنیوز" داد و نوشت او را در یک عملیات "اطلاعاتی هوشمندانه" دستگیر کرده است.

۲۴ مهر ۹۸؛ وزارت خارجه فرانسه با انتشار بیانیه‌ای بازداشت روح‌الله زم، بنیان‌گذار وب‌سایت آمدنیوز را محکوم کرد.

۲۵ مهر ۹۸؛ منبعی آگاه در دولت عراق به بی‌بی‌سی فارسی گفت دستگاه اطلاعاتی عراق همزمان با ورود هواپیمای حامل روح‌الله زم به بغداد او را بازداشت کرده و پس از مدتی تحویل ایران داده است.

۲ آبان ۹۸؛ محمود واعظی، رئیس دفتر حسن روحانی، خواهان رسیدگی قضایی به ادعای جواد کریمی قدوسی، نماینده مجلس ایران شده که گفته است چهار نفر از افراد مرتبط با کانال تلگرامی آمدنیوز با چهره‌هایی در دولت آقای روحانی در ارتباط بوده‌اند.

۵ آبان ۹۸؛ محمدعلی زم، پدر روح‌الله زم با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که "هیچ‌یک از اعضای خانواده در تمهید شرایط و مقدمات سفر و دستگیری روح‌الله مشارکت نداشته اند".

۲۱ بهمن ۹۸؛ اولین جلسه رسیدگی به اتهامات، روح‌الله زم برگزار شد. آقای زم با اتهامات سنگینی نظیر افساد فی الارض و جاسوسی متهم شده است. ابوالقاسم صلواتی، قاضی این پرونده امروز گفت که جریان رسیدگی به اتهام های روح‌الله زم، علنی برگزار می‌شود.

۱۰ تیر ۹۹؛ غلامحسین اسماعیلی، سخنگوی قوه قضائیه ایران، از صدور حکم اعدام برای روح‌الله زم خبر داد.

۲۵ شهریور ۹۹؛ احمد مرتضوی‌مقدم، رئیس دیوان عالی ایران گفت که رسیدگی به پرونده روح‌الله زم تمام شده و رای آن اعلام خواهد شد.

۲۱ آبان ۹۹؛ رئیس دیوان عالی کشور گفت که رأی نهایی پرونده روح‌الله زم در دیوان عالی کشور صادر شده و سخنگوی قوه قضاییه جزئیات آن را اعلام می‌کند.

۱۷ آذر ۹۹؛ غلامحسین اسماعیلی، سخنگوی قوه قضاییه ایران، خبر داد که حکم روح الله زم در دیوان عالی کشور تایید شده است.

به گفته آقای فرشتیان، روح الله زم تنها به دلیل تماس شیرین نجفی به عراق نرفته بلکه نیروهای امنیتی قرائنی را برای او فرستاده بودند که او به این اطمینان رسیده بود از طرف آیت‌الله سیستانی دعوت شده و قرار است با این مرجع تقلید شیعه نیز دیدار کند.

تعداد دیگری از فعالان سیاسی نیز سوءاستفاده از نام مرجعیت شیعه را محکوم کرده و خواستار مداخله آیت‌الله سیستانی برای لغو حکم اعدام زم شده‌اند.

حسن فرشتیان نیز به بی‌بی‌سی می‌گوید که از طریق منابع موثقی مطلع شده فریب زم با نام آیت‌الله سیستانی به اطلاع خود او نیز رسیده است. با این حال تاکنون آیت‌الله سیستانی برای لغو حکم زم اقدامی انجام نداده است.

بازداشت زم زمینه‌ای نیز تسویه حساب سیاسی در ایران بود. پس از بازداشت او رسانه‌های اصول گرا اتهام‌هایی را علیه دولت مطرح کردند و استعفای پرویز اسماعیلی، معاون سابق ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر حسن روحانی، را با این پرونده مرتبط دانستند.

علی ربیعی، سخنگوی دولت، بلافاصله به این خبر واکنش نشان داد و گفت: "باید از قضاوت‌های تند صرفنظر کرد و اجازه دهیم دوستان ما در سازمان اطلاعات سپاه با همان صداقتی که کار را دنبال کردند، موضوع را دنبال کنند."

محمدحسین رستمی مدیر سایت عماریون دیگر فردی بود که پس از بازداشت زم متهم به همکاری با او شد اما رستمی در یک فایل صوتی از زندان این اتهام را رد کرد.

هنوز جزئیات ربایش زم از جمله نقش شیرین نجفی، ادمین آمدنیوز در کشاندن او به عراق مشخص نشده است.

منبع تصویر، ALI SHIRBAND

حکم اعدام

اولین دادگاه روح الله زم ۲۱ بهمن ۹۸ و حدود چهار ماه پس از اعلام بازداشت او برگزار شد.

غلامحسین اسماعیلی، سخنگوی قوه قضائیه ایران، روز ۱۰ تیر ۹۹ از صدور حکم اعدام برای روح‌الله زم خبر داد. پس از آن پرونده زم به دیوان عالی کشور رفت و احمد مرتضوی‌مقدم، رئیس دیوان عالی ایران ۲۵ شهریور گفت که رسیدگی به پرونده روح‌الله زم تمام شده و رای آن اعلام خواهد شد.

رئیس دیوان عالی کشور روز ۲۱ آبان ۹۹ نیز گفت که رأی نهایی پرونده روح‌الله زم در دیوان عالی کشور صادر شده و سخنگوی قوه قضاییه جزئیات آن را اعلام می‌کند. تا زمان اعلام این حکم اما حدود یک ماه طول کشید و روز ۱۷ آذر غلامحسین اسماعیلی، سخنگوی قوه قضاییه ایران، خبر داد که حکم روح الله زم در دیوان عالی کشور تایید شده است.

این زمان سه ماهه برای اعلام تایید حکم اعدام زم می توانست نشان از اختلاف نظر جریان‌های قدرت در ایران درباره اعلام حکم است. به باور برخی از تحلیل گران سازمان اطلاعات سپاه پاسداران مدارک یا اعترافاتی را از زم علیه دیگر جریانات قدرت و یا نهادهای امنیتی به دست آورده است و قصد دارد با اعدام او این پرونده را ببندد و از این اطلاعات بعدها استفاده کند. پیش از آن نیز نهادهای امنیتی درباره پرونده زم با یکدیگر رقابت داشتند. وزارت اطلاعات فیلم «ایستگاه پایانی دروغ» را علیهش منتشر کرد و سپاه پاسداران او را ربود.

اینک پس از گذشت ۳۰ سال از دهه ۶۰ برخی از فرزندان مقامات جمهوری اسلامی به اعدام محکوم می‌شدند بار دیگر یک آقازاده به اعدام محکوم شد.