تحقق سلامت نیازمند نگاه تجربی، حکمی و علمی به طب است

به گزارش خبرگزاری مهر، علیرضا صدرا استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران در نشست علمی مجازی «حکمت سلامت» از سلسله نشست های همایش مجازی «علوم انسانی- اسلامی، پژوهش و فناوری» که صبح شنبه ۲۲ آذرماه از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، به تبیین بحث خود پرداخت و اظهار کرد: بدون تردید هر دانشی به بینش نیاز دارد و هر دیدگاهی به نگاه و منظر دید نیاز دارد، به عبارت دیگر حرفه ای همچون پزشکی دانش و اطلاعات را می دهد ولی بینش پزشکی به ما بینایی و دانایی سلامت را ارزانی می دارد و این دو باید در کنار هم دیده شود چراکه دانش صحیح محصول بینش صحیح است.

دانشیار دانشگاه تهران افزود: ما در حوزه سلامت با انسان سر و کار داریم و انسان حتماً چون متفکر است زاویه دید و دیدگاه دارد و چون نظریه دارد منظر دارد؛ ما در حوزه حکمت سلامت سه رهیافت و سه نظر داریم، رهیافت نخست مکانیکی است که می‌گوید: انسان مثل ماشین هست و پیچ و مهره دارد و سلامت هم در حقیقت درست کردن و سرویس کردن او است، رهیافت دوم آرمانیستی است که انسان را یک جان دار می‌داند و به او فراتر از حیوان نگاه نمی کند ولی نگاه واحد این است که به انسان، انسانی نگاه کنید چون انسان هرچند جسم حیوانی دارد ولی از نظر روحش انسان است و ویژگی های خاص انسانی دارد.

وی در ادامه عنوان کرد: انسان غیر از غریضه و نفس و جسم حیوانی، ویژگی هایی دارد که نمی‌توان آنها را نادیده گرفت برای همین است که متخصصان ما برای کشف یک واکسن یا دارو ابتدا روی خرگوش یا موش استفاده می‌کنند ولی این را هم باید در نظر داشت که بدن انسان ویژگی های دارد که حیوان ندارد به همین دلیل باید نگاه انسانی داشته باشیم به پزشکی و با بینش انسانی به پزشکی نگاه کنیم.

پژوهشگر فلسفه و علوم سیاسی با تأکید بر اینکه آخرین حکمت و جدیدترین مکتب، حکمت متعالی است، گفت: این مکتب در حقیقت از سویی جامع مشارب و مسالک فلسفی است و از سوی دیگر معطوف به مدنیت و پیشرفت مدنی است.

صدرا با اشاره به اینکه حکمت متعالی مکاتب دیگر را تجمیع و تکمیل و معماری کرده است، گفت: ما بر این عقیده ایم که حکمت متعالی در حوزه سلامت می تواند دستاوردهای پزشکی بشر در تمام نقاط دنیا را تجمیع و تکمیل کند و این نگاه می‌تواند حلّال مشکلات پزشکی باشد، البته همانطور که گفتیم معطوف به مدنیت است و امنیت، افزایش امید به زندگی شامل طول عمر، بهداشت و درمان و آسایش و آرامش باطنی از اهم شاخصه های پیشرفت مدنی است.

وی بیان کرد: پیشرفت مدنی در حوزه حکمت متعالی، طول عمر شامل بهداشت و سلامت و درمان، توسعه های آسایشی، تعادل سیاسی و حتی تعالی فرهنگی و اخلاقی و ایجاد آرامش را در پی دارد و در نتیجه می‌توان گفت حکمت سلامت منظور حکمت متعالی سلامت است و به جای حکمت متدانی سلامت که نگاه تک ساحتی و پوزیتیویستی به انسان دارد قرار می گیرد.

استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه حکمت متعالی می‌تواند در سایر حوزه ها نظیر جامعه شناسی، فیزیک، علوم سیاسی، علوم انسانی و حتی علوم پایه فیزیولوژی و آناتومی و ریاضیات هم وارد شود، گفت: حکمت متعالی سلامت یک علم ذو ساحت مادی و معنوی و دو بعدی شامل ارزش و بینش ها را در نظر می گیرد که در سلامت انسان مؤثر است.

پژوهشگر علوم سیاسی در بخش دیگری از سخنان خود تصریح کرد: بیشترین بیماری زمینه ای از آسیب های روحی و روانی است که اگر انسان تقویت بشود بدن را نیز مدیریت می‌کند؛ شاخصه دیگر حکمت متعالی سلامت این است که از نظر ظاهری دارای دو بعد کنشی و رفتاری است و اثرش هم تعالی سلامت نفسانی و روحانی و حتی فکری است که در سلامت انسانی ذی نقش هستند.

وی با بیان اینکه نفس مدیر بدن و فکر مدبر بدن است، گفت: نفس بدن انسان را در سلامت و بیماری نفس مدیریت می‌کند و و همین طور فکر مدبر نفس است و نفس ممکن است به سمت علم برود، البته باید توجه داشت که فکر و خرد غیر از دماغ است که هم در سلامت و هم در بیماری مؤثر است و به این سبب می‌توان گفت حکمت سلامت متعالی سلامت شامل جسمانی، سلامت اجتماعی، سلامت محیط کار، سلامت سیاسی و انواع دیگر می‌شود و این دو لازم ملزوم و مکمل همیدگر هستند.

صدرا در ادامه سخنان خود خاطرنشان کرد: بنابراین می‌توان این حکمت سلامت را دو ساحتی شامل مادی معنوی و دو بعدی یعنی ظاهری و باطنی تصور کرد که سلامت فکری مدبر و سلامت نفسانی مدیر سلامت بدنی است و پزشکی و طب یک دانش و فن است دانش و فن سلامت شامل حفظ سلامتی و بازگشت به سلامت است چون بیماری عارض است و ذاتی نیست هرچند ممکن است مثل سرطان درون زا باشد ولی ذاتی نیست و تحت عوامل برون است.

وی با بیان اینکه بیماری نمی‌تواند ذاتی انسان باشد، یادآور شد: نیستی هیچگاه ذاتی هستی نیست و هستی ارزش و اصالت دارد؛ چیزی که می خواهیم امروز به آن اشاره کنیم همین مسأله است که دانش طب جدید بیشتر دنبال عوامل مؤثره هستند ولی در حکمت باید دنبال علل موجبه و مجریه باشیم چون هیچ بیماری ذاتی نیست بلکه بیرونی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه سلامت تجربی محصول افکار بقراط، سنت حکمی محصول افلاطون و ارسطو، سنت طب میان دانشی نتیجه تلاش های جالینوس است، گفت: ده ها اثر طبی از جالینوس ترجمه شده است چراکه ایشان خودش را فیلسوف می دانسته ولی دانشمند میدانی بوده و در جهان اسلام طب به ایشان شناخته می‌شود.

وی اضافه کرد: سلامت تجربی یعنی اینکه بشر به تجربه پیدا می کرد که فلان درد با فلان گیاه درمان می‌شود و بعدها افرادی اینها را در کتابی تحت عنوان قانون جمع می کردند که گزیده یافته ها و آزموده ها بوده است ولی سنت حکمی بیشتر دنبال علت می گشتند یعنی چرا این درد به وجود آمده است و بعد آن را تحلیل می کردند و بعد از فهم نوع بیماری و ریشه یابی یعنی علت درمانی می کردند، اما مورد سوم جمع بین این دو بوده است.

صدرا در بخش دیگری از سخنان خود ابراز داشت: مؤسسین علم جدید نظیر فارابی و ابن سینا هستند که هر دو اول حکیم بودند و با نگاه حکمی وارد شدند، مثلاً ابن سینا که به پزشکی و طب شناخته می‌شود، حکمت را وارد طب کرد، یعنی همانطور که فارابی علل چهارگانه را وارد سیاست کرد، ابن سینا وارد طب کرد و می‌شود گفت دانش تجربی و پایه حکمی طب را تأسیس کرد که تأثیر زیادی در علم پزشکی جدید گذاشته است که هم مبانی اسلامی دارد و هم ایرانی است.

صدرا عنوان کرد: این مکتب ضد مکتب طب جدید نیست یعنی مکاتب دیگر را معماری و تجمیع می‌کند، همچنانکه نگاه جندی شاپور تجمیعی و تکمیلی است و ضد و توقف و تخطئه مکاتب دیگر نیست و ذره ای ضد طب جدید نیست و از طب جدید جالیونسی مسائل حسی، تجربی و روانشناسی خارج می شود که ابن سینا پایه گذار آن است.

وی در پایان با بیان اینکه علم طب باید با نگاه انسانی دیده شود، گفت: ما در علم طب اگر نگاه توحیدی داشته باشیم، همه جوانب را ببینیم به توفیقات زیادی خواهیم رسید چراکه نگاه باطنی و ظاهری می‌تواند این بشر و جامعه جهانی حتی آمریکا و اروپا را از فروپاشی سلامت حفظ کند، بنابراین باید نگاه عوض شود و در حوزه طب و سلامت از جالینوسی فراتر برویم و طب و سلامت ما تجربی، حکمی و علمی باشد.