اردوغان ترکیه را به کدام سمت می برد؟

مهسا مژدهی: رئیس جمهور ترکیه در حال گسترش نفوذ خود در خاورمیانه و قفقاز است. اردوغان روز به روز تبدیل به چهره ای عجیب تر در سیاست خاورمیانه می شود. او این روزها درگیر اختلاف با اروپائی هاست، در لیبی به دنبال اعمال نفوذ است و روابطش با قطر به مخاطره افتاده.ناظران رئیس جمهور ترکیه را به داشتن سیاست تهاجمی متهم می کنند. اما او ترکیه را در سال های پیش رو به کدام سمت می برد؟

در خبر آنلاین با رضا عابدی کارشناس مسائل ترکیه به گفتگو نشسته ایم:

به نظر می رسد که ترکیه یک بار دیگر به سیاست های گسترش طلبانه خود بازگشته است. اردوغان در حالی که با اروپا در افتاده تلاش دارد تا جای پای خود را در کشورهای هم مرز محکم کند. چرا او دوباره به این فکر افتاده که سیاست خارجی آنکارا را مقداری تهاجمی تر کند؟

این سیاستی است که ترکیه از سال 2002 داشته است. اردوغان همواره بر همین اصل جلو رفته و زمان هایی هم بوده که کمی عقب نشینی داشته است. اما بر اساس سیاستی که داوود اوغلو، برای این کشور تنظیم کرده بود، اردوغان نگاهی توسعه طلبانه به سیاست خارجی دارد.

بیشتر بخوانید:

انرژی خود را روی آتش‌زدن پرچم گذاشتیم؛ اردوغان دندان تیز کرد

تماس وزیرخارجه ترکیه با ظریف پس از اظهارات جنجالی اردوغان

پیشبینی می شود که بین ترکیه و امریکای بایدن تنش ها و اختلافات شدت بگیرد. چون دموکرات ها خیلی موضع مثبتی به اردوغان ندارند. بایدن حتی در گفتگویی خواهان این شده که اردوغان در فرایندی دموکراتیک و در یک انتخابات، از قدرت کنار برود. در واقع نوع نگاه رئیس جمهور ترکیه به آزادی های مدنی و اجتماعی به نوعی است که بین دموکرات ها و او چالش ایجاد می کند. رفتارهای اردوغان در داخل خود ترکیه به خاطر بازداشت ها و فضای بسته ای که ایجاد کرده، چالش بر انگیز است. اما از دیگر مسائلی که باید به آن اشاره کنم، بلند پروازی های منطقه ای بین آنکارا و واشنگتن است که قطعا مشکلاتی ایجاد می کند.

در مورد بلند پروازی های اردوغان صحبت شد، این وضعیت به چه سمتی در آینده پیش خواهد رفت؟

بخشی از این بلند پروازی ها مربوط به شخصیت خود اردوغان هم هست که دوست دارد مطرح و تیتر یک رسانه ها هم باشد. با توجه به مشکلات اقتصادی که ترکیه دارد . با تحریم ها هم دست و پنجه نرم می کند، او به دنبال این است که نظر ملی گرایان این کشور را به خود جلب کند. در ترکیه ما چند شکاف داریم. یکی شکاف سنت و مدرنیسم و دیگری کرد و ترک است که اردوغان به دنبال پررنگ کردن ملی گرایی ترک در داخل این کشور است تا نگاه ها از مشکلات داخلی آن برگردانده شده و همزمان بخش ملی گرا هم به سمت اردوغان بیایند.

تلاش اردوغان در این فضا قابل تحلیل است

اردوغان به نظر نیاز به متحدانی دارد. او با اروپا در افتاده است. پیش از این به تهران و دوحه نزدیک بود اما فعلا عملکردی از خودش نشان می دهد که خلاف سیاست قبلی این کشور تبیین می شود و قطر هم بعید نیست که در آینده نزدیک و به دنبال نزدیک شدن دوباره با عربستان رابطه خود را با آنکارا کمتر کند. متحدان تازه اردوغان چه کسانی خواهند بود؟

نگاه اردوغان نگاه ایدئولوژیکی نیست. ترکیه همیشه در فضای سیاسی نوعی نگاه دلالانه دارد. هر وقت منافع ترکیه و اردوغان ایجاب کرده، با روسها، ایرانی ها، قطری ها و گاهی حتی با رژیم صهیونیستی وارد روابط دیپلماتیک تنگاتنگ می شود. خیلی نباید درگیر شعارهای او شد. اگر نگاه کنیم او مدام علیه صهیونیست ها شعار می دهد اما می بینیم که سازمان اطلاعات امنیت ترکیه با اسراییل دارد و سرمایه گذاری ها برقرار است و کسی هم جلوی آنها  را نمیگیرد. حتی برخی اقدامات اردوغان از جمله اقدام اخیر در باکو، همراهی و بازی کردن در تصمیمات رژیم صهیونیستی است که به دنبال اختلاف و تنش در منطقه می گردد. 

نگاه ترکیه این گونه است و دوست و دشمن دائمی ندارد و بنا بر ضرورت و مصالح، تغییر نگاه های گاه بسیار عجیب را در سیاست خارجی خود اعمال می کند.

به تحرکات اخیر اردوغان بپردازیم. او در باکو به تازگی شعری را خواند که ایران را خشمگین کرد و بعد در تماس تلفنی چاوش اوغلو با وزارت خارجه کشورمان، گفته شد که منظور رئیس جمهور ترکیه چیزی که برداشت شده نبوده و این اتفاق سهوی افتاده است.

به نظر من این اتفاق سهوی نبود و قطعا سیاستمداران در سطح رئیس جمهور حرف هایش را بدون هماهنگی مشاورانش نمی زند. این ادامه همان سیاست پان تورانیسم است که در دولت آقای اردوغان هم به صورت جدی دنبال شده و ترکیه می خواهد اتحادیه ای از کشورهای ترک زبان ایجاد کند. این آرمان ها و آرزوها با چالش ها و مشکلاتی هم مواجه هست. برخی از کشورهایی که آنها می خواهند وارد این برنامه کنند، چنین دغدغه ای ندارند. اردوغان از مواضع این چنینی قبلا هم داشته است.

اردوغان در سال های اخیر روابط چندانی با آذربایجان نداشت. اما بعد از جنگ قره باغ این دو به شدت نزدیک شده اند. این روابط را چطور می بینید؟

روابط دو کشور از سال 1993 به این طرف، یعنی بعد از شکست باکو در جنگ قره باغ به سمت گرمی رفت. بین این سال ها در سال 2009 تا 2012 که دیپلماسی بین ارمنستان و ترکیه پیش می رفت، روابط کمی سرد شد. اما به غیر از آن مستشاران نظامی ترکیه حضور داشتند و سه هزار شرکت ترک در آذربایجان فعال هستند و کار اقتصادی انجام می دهند. روابط هم ابعاد اقتصادی دارد و هم ابعاد نظامی. بخشی از موفقیت های باکو در ماجرای اخیر هم به خاطر کمک های مستشاری و ... ترکیه بوده است.

به نظر من با توجه به اتفاقاتی که برای آذربایجان افتاد، شاهد نزدیکی بیشتر روابط باشیم. عملا اینکه ترکیه با مجوزی یک ساله نیروی نظامی به این کشور برده، باعث گرایش بیشتر باکو به آنکارا خواهیم شد. 

آینده سیاسی ترکیه در خاورمیانه چطور خواهد بود؟ با چه کسانی متحد می شود؟

به نظر من سیاست های تهاجمی ترکیه تداوم خواهد داشت. انکارا بر اساس منافع و شرایط خود به سمت همکاری و رقابت با ایران و عربستان و قطر و امارات به پیش می رود. گاهی به این کشور نزدیک می شود و گاهی به یک کشور دیگر و حالت نوسانی که در سال های اخیر داشته را حفظ می کند. جریان اردوغان با کشورهای عربی خلیج فارس و امارات اختلافات جدی دارد. آن هم به خاطر موضوع اخوان است . اردوغان از نظر سیاسی به این گروه نزدیک است پس شاهد تنش هایی بابت اخوان بین آنکارا و امارات و عربستان خواهیم بود. در مصر هم همینطور پیش می رود. اردوغان بارها علیه السیسی که با کودتا علیه مرسی اخوانی بر سر کار آمده موضع گرفته. این چالش ها جسته و گریخته ادامه پیدا خواهد کرد.

 در مورد ایران چطور پیش می رود؟

تهران و آنکارا مجبور به همکاری اند. دلیلش هم منافع مشترک و وابستگی های دو کشور است. ترکیه اگر بخواهد تجارت با آسیای مرکزی و افغانستان و شبه قاره داشته باشد، به ایران نیاز دارد. روابط ما با ترکیه معمولا به سمت تقابل و تخاصم شدید پیش نمی رود. ما هم به ترکیه نیاز داریم. این کشور پل اقتصادی و تجاری ما به جهان غرب است و این نیاز اقتصادی و تجاری و انرژی دو طرفه است. به نظر این اختلافات مقطعی به مرور کم رنگ می شود و طرفین سعی خواهند کرد که با نگاه بهتر و حرکات دقیق تر به سمت تعامل پیش بروند. اما این را در نظر داشته باشید تهران و آنکارا رقیب هم هستند ولی به سمت تخاصم پیش نخواهند رفت.

23/ 312 310