رشد ۳۰۰ درصدی مهاجرت پرستاران از ایران

شیوع کرونا سبب شد توجه بیشتری به جامعه پرستاری و مشکلات آن‌ها شود و در این مدت بارها درباره دستمزد پایین و معوقات آن‌ها سخن به میان آمد. مشکلاتی که حتی به مهاجرت شماری از پرستاران منجر شد. 

مناسبات اجتماعی یک سالی هست که به پیش از کرونا و پس از کرونا تقسیم شده است. ابعاد برخی رفتارها با مشاغل در همین یک ‌سال آنقدر تغییر کرده که نمی‌توان تصورات پاییز ۹۸ را درباره برخی همچنان داشت؛ کادر درمانی و پرستاران یکی از همان دسته‌ای هستند که پس از کرونا، نگاه دیگری به آنها وجود دارد. 

به گفته مسئولان پرستاری و درمانی، حدود ۶۰ هزار پرستار در ایران از ابتدای ورود کوویدـ۱۹ تاکنون به کرونا مبتلا شده‌اند. در برخی از شهرها تا حدود ۵۰ درصد پرستاران کادر درمان به کرونا مبتلا شده‌اند که بیماری در تعداد زیادی از آنها شدید بوده و در بیمارستان‌ها بستری بوده‌اند و آسیب‌های زیادی را متحمل شده‌اند. اما هنوز هم مشکلاتشان به قوت خود باقی است. البته تاکنون مسئولان برای حل مشکلات پرستاران وعده‌های بسیاری داده‌اند. محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه، در تاریخ ۱۰ آذر ۹۹ در نامه‌ای به وزیر بهداشت با جذب و به‌کارگیری ۳۰ هزار نیروی انسانی در واحدهای بهداشتی موافقت کرد و نوشت: جذب و به‌کارگیری تعداد ۳۰ هزار نفر نیروی انسانی مورد نیاز واحدهای بهداشتی درمانی با اولویت تقویت شبکه بهداشت و اورژانس پیش‌بیمارستانی با رعایت قوانین و مقررات مربوط بلامانع است.

نوبخت امروز هم از پرداخت یکجای ۵ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان کارانه پرستاران خبر داد و گفت: پیگیر توزیع عادلانه بودجه کادر درمان هستم 

همچنین محمد میرزابیگی، رئیس نظام پرستاری، اخیرا گفته است: از ابتدای دی‌ماه حق فوق‌العاده ویژه پرستاران پرداخت می‌شود و اصلاحیه تعرفه‌های پرستاری آماده ابلاغ و اجراست. 

اما آنچه مشخص است هنوز وعده‌های مسئولان اجرایی نشده است و بسیاری از پرستاران از نادیده گرفته شدن حقوق‌شان گله‌مند و ناراضی‌اند. این نارضایتی تا حدی است که بسیاری از پرستاران را به مهاجرت ترغیب می‌کند. هادی، پرستاری که به گفته خودش ۱۴ سال از عمرش را در این حرفه صرف کرده است و حالا تصمیم به مهاجرت گرفته است، درباره دلایل این تصمیم به همشهری‌آنلاین می‌گوید: دلیل مهاجرت پرستارها بی‌انگیزگی است. این بی‌انگیزگی دلایل متعددی دارد که عمده آنها مشکلات مالی و فشار بیش از حد کار است. 

او پس از سال‌ها کار کردن در این حرفه و به دست آوردن مهارت و تبحر، توضیح می‌دهد: متاسفانه وزارت بهداشت برای حل این مشکلات قدم مثبتی برنمی‌دارد، ما فقط وعده و وعید می‌شنویم ولی اقدام مثبتی انجام نمی‌شود.

یکی از اصلی‌ترین مشکلات جامعه پرستاری اجرای قانون تعرفه‌گذاری پرستاری است. این قانون در سال ۱۳۸۶ در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده و اکنون پس از گذشت ۱۳ سال هنوز به مرحله اجرا نرسیده است. هادی درباره مهم‌ترین خواسته پرستاران می‌گوید: قانون تعرفه‌گذاری پرستاری سال ۸۶ در مجلس شورای اسلامی تصویب شد و الان که سال ۹۹ هستیم وزارت بهداشت این طرح را اجرا نمی‌کند.

تفاوت زیاد دستمزد پزشک و پرستار

هادی می‌گوید: در تمام کشورها به دلیل این‌که مدرک پزشک و پرستار با هم تفاوت دارد دستمزدهایشان نیز متفاوت است، اما در ایران این اختلاف حقوق بین پرستار و پزشک بسیار زیاد است. در ایران تفاوت دستمزدها طوری است که یک پزشک پس از مدتی می‌تواند به راحتی یک ماشین آخرین مدل سوار شود ولی حقوق یک پرستار حتی کفاف اجاره خانه‌اش را نمی‌دهد. درست است که در بقیه کشورها حقوق پزشک بیشتر است ولی این تفاوت خیلی فاحش نیست. البته بحث من این نیست که چرا درآمد پزشکان بیشتر است بلکه بحث بر سر این است که پرستارها با این درآمد نمی‌توانند مخارج زندگی را به راحتی تامین کنند و این موضوع انگیزه تلاش و کار کردن را از آنها می‌گیرد.

او می‌افزاید: من که ۱۴ سال تجربه پرستاری دارم مجموعا ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان دریافتی دارم. از طرفی بودجه‌هایی که از وزارت بهداشت می‌آید به صورت ناعادلانه تقسیم می‌شود و این ناعادلانه بودن تقسیم بودجه‌ها به صورت مستقیم به پرستارها آسیب می‌زند و باعث بی‌انگیزگی آن‌ها می‌شود. 

هادی می‌گوید:‌ مشکل بعدی کمبود نیروی انسانی است. در همه دنیا تمام تلاششان این است به سمتی بروند که ضریب سرانه پرستار به بیمار کمتر و کمتر شود تا پرستار بتواند راحت‌تر از بیماران مراقبت کند. اما در ایران به نظر می‌رسد وزارت بهداشت نیروی جدید جذب نمی‌کند تا هزینه‌هایش کمتر شود. طبیعتا مشکل کمبود نیرو در این مدت همه‌گیری بیش از همیشه به چشم می‌آمد‏، چراکه این بیماری درمان قطعی ندارد و بیش از هرچیز به مراقبت و حمایت نیاز دارد. اگر در این مدت به تعداد نیروهای پرستاری اضافه می‌شد، حتما در کاهش آمار مرگ‌ومیر تاثیر داشت.

به گفته او پیشرفت‌های تحلیلی پرستاران تاثیری بر درآمد او ندارد: این باعث می‌شود پرستاران میلی به ادامه تحصیل نداشته باشند. در حالی که در بیمارستان‌های دنیا بین کسی که در آی‌سی‌یو کار می‌کند با کسی که در بخشی معمولی کار می‌کند تفاوت وجود دارد. این موضوع یکی دیگر از دلایلی است که باعث شد تصمیم به مهاجرت بگیرم. اخیرا از طریق یکی از همکاران پرستارم که به عمان مهاجرت کرده، مطلع شدم جذب  نیرو در سایر کشورها به دلیل شیوع ویروس کرونا بسیار زیاد شده است به این علت است که می‌بینیم روز به روز تعداد پرستارهایی که تصمیم به مهاجرت می‌گیرند در حال زیاد شدن است. کشورهای اروپایی مانند کشورهای حاشیه خلیج فارس، وعده خانه و امکانات رفاهی نمی‌دهند ولی مبلغ حقوق کافی است. یعنی می‌توان با حقوق پرستاری در کشوری مثل سوئد و دانمارک به راحتی زندگی کرد و حتی پس‌انداز هم کرد. از طرفی اخیرا و پس از همه‌گیری کرونا، شروط پذیرش نیز راحت‌تر شده است به شکلی که برخی کشورهای اروپایی شرط امتحان زبان انگلیسی را هم برداشته‌اند یا لااقل نمره حد نصاب را پایین‌تر آورده‌اند.

هادی می‌گوید: پرستارهای ما حرفه‌ای و کاربلد هستند ولی سیستم درمان این نیروهای کاربلد را از دست می‌دهد و به درخواست‌های آنها اهمیت نمی‌دهد. این اهمیت ندادن به درخواست‌ پرستارها درواقع اهمیت ندادن به درمان مردم است.

قوانینی که اجرا نمی‌شود 

محمد شریفی‌مقدم، دبیرکل خانه پرستار، درباره مشکلات پرستاران به همشهری‌آنلاین می‌گوید: اگر بخواهم مشکلات پرستاری را دسته‌بندی کنم، اصلی‌ترین آن‌ها اجرا نشدن قوانین پرستاری است مثل قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری که می‌توان گفت ام‌المطالبات جامعه پرستاری اجرای همین قانون است. این قانون مصوبه سال ۱۳۸۶ مجلس شورای اسلامی است و بارها دستور رؤسای جمهور را برای اجرا در دولت‌های مختلف داشته و به کمیسیون اجتماعی دولت و شورای عالی بیمه رفته و الان هم در برنامه ششم توسعه که در سال چهارم آن هستیم دولت مکلف به اجرای قانون تعرفه‌گذاری است. قوانین دیگری هم داریم مثل قانون مشاغل سخت و زیان‌آور که مصوبه سال ۶۷ است و مصوبه جدیدی هم نیست. بخش خصوصی این قانون را تا حدودی رعایت می‌کند و پرستارها را با این قانون بازنشسته می‌کند. 

شریفی‌مقدم می‌گوید: مورد دیگر قانون ارتقای بهره‌وری است. در این قانون، قانون‌گذار ساعت کار پرستاری را کم کرده است و برای کار در ایام تعطیل و شیفت شب، ‌ضریب در نظر گرفته است. ولی عملا با اضافه‌کاری اجباری گاهی علی‌رغم میل پرستار دو برابر شیفت کاری از او کار می‌کشند. 

کمبود کادر پرستاری

دبیرکل خانه پرستار می‌گوید: بخش دوم مشکلات پرستارها که مطالبه مردم نیز هست کمبود کادر پرستاری است. این مطالبه،‌ مطالبه مردم نیز هست. در دنیا شاخص‌هایی وجود دارد که اگر این شاخص‌ها افت کند، در حوزه سلامت دچار مشکل می‌شوند یکی از آن‌ها تعداد پرستار نسبت به جمعیت است. اگر مردم بخواهند حداقل مراقبت را در بیمارستان‌ها دریافت کنند باید به ازای هر هزار نفر، ۳ پرستار وجود داشته باشد. این در حالی است که کشورهای توسعه‌یافته ۹ تا ۱۰ پرستار به ازای هر هزار نفر دارند. طبق آماری که مربوط به ۲۰۱۷ است در ایران به ازای هر هزار نفر ۱.۵ پرستار مشغول به کار است. یعنی اگر تعداد پرستارها ۲ برابر شود، تازه مردم حداقل مراقبت را دریافت می‌کنند. البته دقت کنید این آمار مربوط به پیش از کروناست. به عبارت دیگر مردم الان ۵۰ درصد مراقبت‌هایی را که لازم است دریاف می‌کنند و در این شرایط مردم آسیب می‌بینند و به این ترتیب آمار مرگ بالا می‌رود. 

به گفته او در سال‌های ۹۶، ۹۷ و ۹۸ پرستاری استخدام نشده است: امسال ۴ هزار نفر پرستار استخدام شدند در حالی که سالانه ۳ هزار پرستار بازنشست می‌شوند. البته نباید از نظر دور داشت که در زمان شیوع کرونا ۲ تا ۳ هزار نفر از خیر پرستاری گذشتند و ۴ تا ۵ هزار نفر نیز به دلیل ابتلا به کرونا از چرخه کار خارج شدند.

شریفی‌مقدم تاکید می‌کند: از طرف دیگر در دوران شیوع همه‌گیری، بیماران نیاز به مراقبت بیشتری دارند و این‌ها باعث می‌شود فشار کاری و ساعت کاری پرستارها بیشتر شود و نتیجه‌اش این می‌شود که هم به پرستار آسیب وارد می‌شود و هم این‌که بر اثر فشار زیاد میزان خطای پرستارها بیشتر می‌شود. 

ماجرای قراردادهای ۸۹ روزه 

دبیرکل خانه پرستار می‌گوید: یکی از راهکارهای وزارت بهداشت برای جبران کمبود نیرو به کار گرفتن نیروهای شرکتی است. قراردادهای ۸۹ روزه که از نظر ما ماهیت این قراردادها استثماری است. بحث بعدی بحث نگهداشت نیرو است. در برخی کشورها پس از شیوع کرونا هم حقوق پرستارها را بیشتر کردند هم از نظر معنوی و روحی آن‌ها را حمایت کردند. اما در کشور ما از این خبرها نیست. 

شریفی‌مقدم ادامه می‌دهد: نکته مهم درباره بیماری کرونا این است که این بیماری درمان قطعی ندارد و به همین دلیل مداخله پزشکی حداقل است و آنچه اهمیت دارد مراقبت است. این مراقبت هم برعهده پرستاران است. همه این‌ها نشان‌دهنده این است که پرستارها بیشتر از همه در معرض خطر قرار دارند. 

دلایل اجرا نشدن قانون تعرفه‌گذاری

دبیرکل خانه پرستار می‌گوید: تا قبل از سال ۷۵ در بیمارستان حقوق پزشک تقریبا دو برابر پرستار بود. در سال ۷۵ گفتند این حقوق برای پزشک خیلی کم است به همین دلیل در بیمارستان‌های دولتی قرار شد خدمات پزشکان هم تعرفه داشته باشد. مثلا برای انجام یک عمل جراحی که اگر در اتاق عمل ۶ نفر حضور داشته باشند، ۴ نفرشان معمولا از کادر پرستاری هستند اما اگر مثلا ۱۰۰ هزار تومان تعرفه برای این عمل در نظر گرفته شود، ۷۰ درصد آن به پزشک می‌رسد، ۱۰ درصد به بیمارستان و ۲۰ درصد باقیمانده بین سایر گروه‌ها تقسیم می‌شود. 

ما در خانه پرستار از همان موقع معتقد بودیم که این اختلاف درآمد خیلی زیاد است. بنابراین به این فکر افتادیم برای پرستارها هم تعرفه تعیین کنیم. تا اینکه سال ۸۶ در مجلس تصویب شد و به صورت قانون درآمد اما اجرا نمی شود. علتش هم سیستم پزشک‌سالاری وزارت بهداشت است.

وضعیت درمان ایران در مقایسه با کشورهای همسایه

شریفی‌مقدم می‌گوید: الان مسئولان وزارت بهداشت ادعا می‌کنند ما در سطح جهان از نظر پزشکی حرف اول را می‌زنیم در حالی که از نظر تعداد نیرو ما در حد کشورهای عقب‌افتاده هستیم یعنی ما الان از عراق هم تعداد پرستار برای تخت‌هایمان کمتر است. گرجستان هم که سابقه پزشکی‌اش با ما قابل مقایسه نیست به ازای هر هزار نفر جمعیت ۵ پرستار دارد و ما طبق آمار سال ۲۰۱۷ به ازای هر هزار نفر ۱.۵ پرستار داریم. 

وی دلایل کمبود نیروی پرستاری را چنین بیان می‌کند: در ۷ سال اخیر وزارت بهداشت استخدام پرستار را منتفی کرد و شروع کرد به گرفتن پرستار به صورت شرکتی (یک ساله، ۶ ماهه و ۸۹ روزه) این نوع استخدام قبل از شیوع کرونا بود اما در این مدت شدت پیدا کرد. کرونا که شروع شد گفتند اسفند و فروردین و اردیبهشت درگیر این بیماری خواهیم بود و با شروع گرما تمام می‌شود و به همین دلیل پرستار ۸۹ روزه استخدام کردند و در اردیبهشت که بیماری فروکش کرد خواستند عذر این ۸۹ روزه‌ها را بخواهند اما با اوج‌گیری دوباره منصرف شدند و قراردادهایشان را تمدید کردند. 

دبیرکل خانه پرستار می‌گوید: حدود ۳ تا ۴ هزار نفر هم در این مدت همه‌گیری به دلیل نامساعد بودن شرایط ترک شغل کردند و عطای پرستاری را به لقایش بخشیدند، البته وزارت بهداشت می‌گوید ۱ درصد یعنی ۱۵۰۰ نفر ترک شغل کردند ولی آماری که ما داریم حدود ۴ هزار نفر است.

چه تعداد پرستار مهاجرت کردند؟ 

به گفته شریفی‌مقدم، چون پرستارها از کانال‌های مختلف مهاجرت می‌کنند آمار دقیقی از میزان مهاجرت آن‌ها وجود ندارد: ولی اقدام به مهاجرت ۳۰۰ درصد افزایش پیدا کرده است. دو دلیل باعث افزایش مهاجرت پرستارها شده است ۱. جذابیت‌های مقصد ۲. مشکلات مبدأ. 

دبیرکل خانه پرستار در مقایسه شرایط پرستاران ایران و کشورهای پیشرفته می‌گوید: در کشور سوئد بسیاری از پرستارها در دوران پاندمی کرونا استعفا کرده‌اند. ببینید سوئد کشوری است که به ازای هر هزار نفر ۹ پرستار دارد و حتی در این کشور با این تعداد پرستار به دلیل فشار کاری نیروهایشان استعفا می‌دهند. حالا خودتان ببینید چه فشاری روی پرستارهای ما وجود دارد با این تعداد کم. در اینجا کارانه ۱۶۰ هزار تومانی و ۲۰۰ هزار تومانی هم ۶ ماه با تاخیر پرداخت می‌شود در این شرایط پرستارها تصمیم به مهاجرت می‌گیرند.

همشهری نوشت؛ وی درباره میزان درباره میزان دریافتی پرستارها توضیح می‌دهد: پرستارهایی که در بخش کار می‌کنند ۳ جور حقوق می‌گیرند: شرکتی‌ها حدود ۳ میلیون می‌گیرند، قراردادی‌ها حدود ۴ میلیون و استخدامی‌ها ۴ میلیون و نیم تا ۵ میلیون می‌گیرند. وقتی چنین شرایطی در سیستم درمان ما حاکم است این‌طور می‌شود که پرستارها در یک نظرسنجی در خانه پرستار در مورد عملکرد وزارت بهداشت در حوزه پرستاری رضایت یک درصدی دارند.