'طالبان تاجیک' کیستند؟

'طالبان تاجیک' کیستند؟

• عبدالقیوم قیومزاد
• روزنامه‌نگار، تاجیکستان

یک ساعت پیش

منبع تصویر، FACEBOOK

عبارت "طالب‌های تاجیک" تا همین یک ماه پیش نامأنوس بود و به‌تازگی بر زبان سیاست‌مداران رسانه‌های افغانستان و فراتر از آن جاری شده و جلب توجه کرده است.

درست یک ماه پیش، ۲۰ نوامبر، در مرکز ولسوالی مایمی درواز افغانستان میان اعضای گروه طالبان و پلیس محلی درگیری خونینی رخ داد که بر اساس برخی از گزارشها به مرگ ۲۶ سرباز، افسر، مدیر امنیت منطقه و کنترل آن ناحیه هم‌مرز با تاجیکستان به دست حمله‌وران انجامید. انتشار ویديوی رعب‌انگیز قتل نظامیان تسلیم‌شده و کنترل منطقه در شبکه‌های اجتماعی و تکلم مهاجمان به گویش‌های فارسی تاجیکستان دیگر شکی باقی نگذاشت که کاربرد تعبیر "طالبان تاجیک" بی‌جهت نبوده است.

اینکه در گروه طالبان افغانستان اتباع کشورهای خارجی، از جمله تاجیکستان، ازبکستان، قرقیزستان، پاکستان، اویغورهای چین، چچن‌های روسیه و اعراب کشورهای محتلف حضور دارند، حرف تازه‌ای نیست. از همه آنها با عبارت "نیروهای خارجی" یاد می‌شود. اما ظهور اصطلاح "طالبان تاجیک" بیانگر نفوذ و نقش و جایگاه ویژه آنها در ترکیب جنبش طالبان است.

دوست‌محمد محمدف، ملقب به مهدی، سرکرده این گروه ، پس از تصرف این شهرستان/ولسوالی مهم مرزی در یک پیام ویدئویی خطاب به نیروهای مسلح تاجیکستان در آن سوی رود آمو گفت: "ما این کار را امروز در این سوی دریا (رودخانه) کردیم، ولی پیش شما هم می‌آییم و با هم نیز چنین خواهیم کرد". این پیام تهدیدآمیز نگرانی مقام‌های هر دو سوی آمو را توجیه می‌کند.

لطیف پدرام، نماینده پیشین بدخشان در مجلس افغانستان که زاده ولسوالی درواز است، وجود "تاجیک‌های طالبانی" در این کشور را خطر جدی برای دولت تاجیکستان عنوان کرده است. او در صفحه فیس‌بوکی‌اش گفته است که چنین حمله پرقربانی در منطقه سابقه نداشته و بدین شکل نیرومند فعال شدن طالبان تاجیک برای تاجیکستان هم خطر دارد. "طبعا وقتی در این منطقه مرزی جنگ می‌شود، برای کشور همسایه هم خطرناک است."

اما جدا از این حادثه، مقام‌های امنیتی کابل و دوشنبه از دیرباز از حضور شهروندان تاجیکستان در صفوف طالبان خبر داشتند. چند سال پیش مقام‌های شهرستان/ولسوالی امام‌صاحب افغانستان که با شهرتوس و قبادیان تاجیکستان هم‌مرز است، از حضور ۴۰ عضو تاجیکستانی در ترکیب طالبان تحت فرماندهی "مهندس مصطفی تاجیک" اظهار نگرانی کرده بودند. امام‌الدین قریشی، ولسوال وقت امام‌صاحب آن زمان به رسانه‌ها گفته بود که جنگجویان تاجیک عمدتاً در کار مین‌سازی و انجام انفجار و حمله‌های انتحاری طالبان دست دارند و مهندسان غالباً تاجیکستانی هستند. آقای قریشی گفته بود که "آنها در آن سوی دریای آمو در جنگل‌های تاجیکستان پایگاه‌هایی ساخته‌اند و زمانی که عملیات نیروهای دولتی در منطقه راه‌اندازی می‌شود، با عبور از آمو وارد جنگل‌های تاجیکستان می‌شوند."

مقام‌های تاجیکستان نه آن زمان و نه حالا از موجودیت پایگاه‌های گروه‌های مربوط به طالبان در جنگل‌های مرزی صحبت نکرده‌اند، اما گه‌گاهی در خلال سخنان آنها می‌شود اشاراتی به "جنگل‌های انبوه دشوارگذر" را شنید و اینکه نظارت بر آنها ناممکن یا بسیار پیچیده است.

دو سال پیش حکومت تاجیکستان، شرکت‌های مخابراتی را موظف کرد که همه سیم‌کارت‌های تلفن‌های همراه را دوباره ثبت نام کنند و برای هر یک شناسنامه حد اکثر دو سیم‌کارت صادر شود. بنا به این دستور، استفاده از شناسنامه کسی دیگر برای دریافت سیم‌کارت تلفن همراه، مجازات در پی دارد. گفته شد که این کار برای تأمین امنیت کشور صورت می‌گیرد.

در ماه ژوئیه سال میلادی جاری در یک نشست ویژه شورای امنیت تاجیکستان رئیس ‌جمهور وضعیت نگران‌کننده مرز با افغانستان را بررسی کرد. امام‌علی رحمان، رئیس جمهوری تاجیکستان، برای جلوگیری از رخنه احتمالی نیروهای افراط‌گرا دستور داد که با استقرار نیروهای اضافی، توانایی حفاظتی در امتداد حدود ۱۴۰۰ کیلومتر مرز مشترک با افغانستان تقویت شود.

چندی بعد ساکنان شهرستان/ولسوالی درواز تاجیکستان شاهد عزیمت زرهپوش‌های جنگی و ماشین‌های حامل نیروها به سمت مرز با افغانستان شدند. خط مرزی میان درواز تاجیکستان و درواز افغانستان ۲۰۰ کیلومتر طول دارد و بخشی از این ناحیه در افغانستان تحت نفوذ طالبان است. در شهرستان نُسَی افغانستان یک پل مرزی که بنیاد آقاخان سال‌ها پیش ساخته بود، دو درواز را به هم وصل می‌کند.

ولی سؤال این‌جاست که "طالبان تاجیک" تا کجا برای امنیت تاجیکستان خطرناک است و چه شانسی برای پیاده‌سازی اهدافش دارد؟ این گروه روی چه گروه‌هایی در داخل می‌تواند حساب باز کند؟

بسیاری از تحلیلگران در داخل تاجیکستان بر این باورند که این گروه از هیچ بخت و اقبالی در این کشور برخوردار نیست و در خود افغانستان هم استقلال عمل ندارد و طالبان از این گروه استفاده ابزاری دارند و بس.

قاسم بیک‌محمد یکی از این تحلیلگران است که می‌گوید:"باید گفت حضور جنگجویان تاجیک در افغانستان و بطور خاص در مناطق هم‌مرز با تاجیکستان، مانند بدخشان، برای امنیت ملی تاجیکستان خطر جدی ندارد. زیرا تا جایی که تجربه چندین دهه حضور گروه‌های افراطی و تروریستی در افغانستان نشان داده‌است، تهدید مستقیم به امنیت کشورهای آسیای مرکزی، از جمله تاجیکستان، در دستور کار آنها نیست. از سوی دیگر، هجوم مستقیم و گسترده این گروه‌ها به قلمرو کشورهای منطقه واکنش جدی آنها و همین‌طور سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی و کشورهای ذی‌نفع، از جمله چین را در پی خواهد داشت و این گروه‌ها نمی‌توانند این عامل را نادیده بگیرند."

آقای بیک‌محمدف با اشاره به سالیان پیش می‌گوید که بارها مقام‌های امنیتی روسیه شمار "داعشی‌ها" در افغانستان را هزاران تن عنوان کرده و از آمادگی آنها برای هجوم به آسیای مرکزی هشدار داده بودند که بیشتر جنبه تبلیغاتی داشت.

او با استناد به گزارش رسانه‌ها می‌گوید مهاجمان تاجیکستانی حملات مایمی افغانستان متعلق به گروه انصارالله و تحت حمایت طالبان هستند و برای تقویت موقعیت طالبان در مذاکره با دولت افغانستان در دوحه دست به این عملیات زده‌اند.

اما ژنرال نورعلی شاه نظرف، رئیس پیشین کمیته دولتی مرزبانی تاجیکستان بر این نظر است که حضور چنین نیروهایی در مناطق مرزی کشور همسایه امنیت تاجیکستان را تهدید می‌کند و نباید احتمال رخنه این نیروها به خاک تاجیکستان را صرف نظر کرد. زیرا مرزبانان تاجیک در هر یک متر مرز پرمنفذ تاجیکستان و افغانستان حضور ندارند. اما ژنرال نظرف خوشبین است که هر آنچه از دست این گروه‌ها برمی‌آمد، تا کنون به نمایش گذاشته‌اند و نیروهای مرزی تاجیکستان نیروهای سابق نیستند و بسیار کارآزموده و تقویت شده‌اند. او معتقد است که دولت افغانستان و نیروهای آمریکایی مستقر در آن کشور هم باید چاره‌ای بجویند.

با وجود این، پیام تهدیدآمیز "طالبان تاجیک" مسئولان امنیتی تاجیکستان را به اتخاذ اقدامات به اصطلاح فوری پیش‌گیرنده واداشته است. یکی از این اقدامات پخش صحبت‌های ویدئویی بستگان و نزدیکان "طالبان تاجیک" در شبکه‌های اجتماعی است که خطاب به آنها می‌گویند "به سوی وطن تیر شلیک نکنید، وگرنه عاق‌تان می‌کنیم."

هرچند گمان است که این فشار روانی بر "سربازان راه حق" که به راه بی‌بازگشت گام نهاده‌اند و در هر دو صورت مغضوب واقع خواهند شد، اثرگذار باشد. به‌ویژه پس از آنکه چند تن از آنها با دعوت و وعده عفو مقام‌های تاجیکستان به وطن برگشتند تا سرانجام به دوره‌های طولانی محکوم به زندان شوند. گمان نمی‌رود که سهراب یوسف، دلیر ایل‌مرادف، دوست‌محمد محمدف، محمد شریفف، شکربیک خال‌بیکف، بیگزاد و جواهر اورونف، حذیفه، یونس ارصلان، زکریا و دیگرانی که در نبرد خونین ۲۰ نوامبر در مایمی دست داشتند، بخواهند سرنوشت مشابهی داشته باشند.

• طالبان از کجا آمد و چگونه به اینجا رسید