گوترش: احیای اقتصادی پایدار به کشورهای صنعتی محدود نماند

کنفرانس دوروزه سازگاری اقلیمی سازمان ملل به صورت مجازی و با میزبانی هلند در حال برگزاری است. مسأله بر سر تأمین منابع مالی برای افزایش سازگاری در برابر تغییرات اقلیمی ناشی از گرمایش زمین است. دبیر کل سازمان ملل از کشورهای ثروتمند و بانک‌های جهانی خواست که تأمین مالی برنامه‌های سازگاری اقلیمی را افزایش دهند و به تعهدات عمل‌نکرده در این زمینه جامه عمل بپوشانند.

افتتاحیه نشست سازگاری اقلیمی، بعدازظهر دوشنبه ششم بهمن ــ عکس: MARTIJN BEEKMAN /Ministry of Infrastructure and Water Management

کنفرانس دو روزه سازگاری اقلیمی سازمان ملل سه‌شنبه ۲۶ ژانویه / هفتم بهمن به کار خود پایان می‌دهد. در این کنفرانس مجازی مقام‌های عالی حکومتی از سرتاسر جهان همچون مارک روته نخست‌وزیر هلند و بوریس جانسون نخست‌وزیر بریتانیا و میزبان نشست سال جاری تغییرات اقلیمی سازمان ملل شرکت کردند. در نشستی نیز شهردارانی از نقاط مختلف دنیا برای بررسی راهکارهای افزایش سازگاری و تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی گرد هم آمدند.

بان کی مون دبیر کل پیشین سازمان ملل مدیریت این نشست را برعهده داشت و چهره‌های شاخصی همچون جان کری وزیر خارجه اسبق ایالات متحده و فرستاده اقلیمی دولت جدید جو بایدن و بیل گیتس بنیانگذار مایکروسافت نیز در آن سخنرانی کردند.

آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل دوشنبه ۲۵ ژانویه / ششم بهمن در سخنانی هشدار داد که «سازگاری نباید نیمه مغفول‌مانده معادله اقلیمی باقی بماند».

سازگاری به معنای کاهش آسیب‌پذیری کشورها و اجتماع‌ها در برابر تغییرات اقلیمی ازطریق افزایش ظرفیت آنها برای تاب‌آوردن اثرات این تغییرات است. این سویه از مقابله با تغییرات اقلیمی یکی از بخش‌های اصلی توافق اقلیمی پاریس (۲۰۱۵) بود.

آنتونیو گوترش اعلام کرده است که باید تعهدی جهانی شکل بگیرد و نیمی از بودجه درنظرگرفته‌شده برای مقابله با تغییرات اقلیمی صرف افزایش سازگاری شود.

دبیرکل سازمان ملل سخنانش در نشست سازگاری اقلیمی را که مارک روته نخست‌وزیر هلند در شهر لاهه افتتاح کرد، با اشاره به «وضعیت اضطراری اقلیمی» پی گرفت:

«ما سال جدید را با آگاهی بیشتری نسبت به اهمیت تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی آغاز می‌کنیم … ما شاهد پدیده‌های حاد اقلیمی بی‌سابقه و تزلزل ناشی از آنها هستیم که زندگی‌ و معیشت در تمام قاره‌ها را تحت تأثیر قرار داده».

تاب‌آوری بسته به میزان تحمل و توان نظام‌مند حکومت‌ها و اجتماع‌ها برای مقابله با تغییرات اقلیمی ناشی از گرمایش زمین است.

بنا به آمار سازمان جهانی هواشناسی، در نیم قرن گذشته بیش از ۱۱ هزار فاجعه آب‌و‌هوایی و اقلیمی رخ داده و ۳,۶ تریلیارد دلار آمریکا خسارت بر جای گذاشته است.

به علاوه، ۴۱۰ هزار تن در دهه گذشته بر اثر پدیده‌های حاد آب و هوایی و بحران‌ اقلیمی جان‌شان را از دست داده اند. به گفته دبیر کل سازمان ملل، اکثریت قریب به اتفاق این قربانیان در کشورهای فقیر و در حال توسعه زندگی می‌کردند.

پیش از آغاز نخستین اجلاس سازگاری اقلیمی در لاهه هلند، متخصصان برنامه زیست‌محیطی سازمان ملل پنج‌شنبه ۱۴ ژانویه / ۲۵ دی در گزارش «شکاف سازگاری ۲۰۲۰» هشدار دادند که کشورهای سرتاسر جهان باید «فوراً گام‌های لازم برای سازگارشدن با واقعیت اقلیمی جدید را بردارند یا در غیر این صورت با هزینه‌ها و صدمات و خسران‌های جدی مواجه شوند».

کشورهای ثروتمند و تعهدات باقی‌مانده

توافق پاریس از امضاکنندگان آن می‌خواهد که از طریق برنامه‌ریزی‌های ملی،‌ سیستم‌های اطلاعات اقلیم، سیستم‌های هشدار سریع، تمهیدات حفاظتی و سرمایه‌گذاری در نظامی پایدار و سبز، میزان سازگاری خود در برابر آثار ناشی از گرمایش زمین را افزایش دهند. اما بنا به گزارش سازمان ملل، شکاف گسترده‌ای از نظر تأمین مالی این کار به ویژه در کشورهای در حال توسعه وجود دارد.

دبیرکل سازمان ملل در سخنان خود در نخستین اجلاس سازگاری اقلیمی بار دیگر این نکته را یادآور شد.

گوترش خواهان احیای اقتصادی پایدار و سبز در پی بحران ناشی از همه‌گیری کووید‌ـ‌۱۹ شد و در عین حال هشدار داد که این احیای اقتصادی پایدار نمی‌تواند تنها در جهان در حال توسعه رخ دهد. او چنین ادامه داد:

«من پنج اولویت برای تضمین سازگاری و تاب‌آوری در نظر دارم. در وهله نخست، کشورهای اهداکننده [توسعه‌یافته] و بانک‌های توسعه ملی و منطقه‌ای و چندجانبه باید به شکل قابل توجهی حجم کمک‌های مالی برای سازگاری و تاب‌آوری را افزایش دهند و [زمان پرداخت] این کمک‌های مالی باید قابل پیش‌بینی باشد.»

دبیرکل سازمان ملل دسامبر ۲۰۲۰ در گفت‌و‌گو با روزنامه بریتانیایی گاردین هشدار داده بود که کشورهای ثروتمند به تعهدات مالی خود بر اساس توافق اقلیمی پاریس عمل نکرده اند: «این اثری منفی خواهد داشت. ما باید اطمینان و اعتماد جهان در حال توسعه را جلب کنیم. و یکی از ابزارهای این اعتمادسازی عملی‌کردن وعده‌ها و تعهدات داده‌ شده است. یکی از این تعهدات،‌ ۱۰۰ میلیارد دلار است.»

 سهم همه بشریت در آلودگی یکسان نیست. کشورهای به اصطلاح توسعه‌یافته از زمان انقلاب صنعتی و ثروتمندان به طور کلی در استخراج و تصاحب منابع طبیعی و مصرف آنها پیشتاز بوده‌اند.

بر اساس گزارش اخیر شکاف سازگاری سازمان ملل، کشورهای در حال توسعه تنها برای تأمین هزینه‌های برنامه‌های سازگاری اقلیمی نیازمند ۷۰ میلیارد دلار کمک مالی هستند.

گوترش در سخنرانی اجلاس سازگاری اقلیمی اعلام کرد که این هزینه‌ها تا ۲۰۳۰ به ۳۰۰ میلیارد دلار و تا ۲۰۵۰ به ۵۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید.

نسرین الصایم، فعال نوجوان محیط زیست از سودان و رئیس گروه جوانان مشاور دبیرکل سازمان ملل در مورد تغییرات اقلیمی نیز سه‌شنبه ۲۶ ژانویه در این باره سخنرانی کرد و به کشورهای ثروتمند گفت که باید به تعهدات مالی‌شان برای مقابله با گرمایش زمین احترام بگذارند:

نسرین الصایم ــ عکس: ایسنتاگرام @nisreenelsaim

«جهان کنونی جهانی نیست که بخواهیم در آن زندگی کنیم. تنها در آفریقا بیش از ۱۱ کشور سیل‌های سنگینی را در ۲۰۲۰ تجربه کردند که به خسارت‌های جانی و مالی زیادی انجامید و صدها تن را بی‌خانمان کرد.»

هلند نخستین کشوری بود که اعلام کرد به تعهداتش برای کمک مالی جهت افزایش تاب‌آوری و سازگاری عمل خواهد کرد. مارک روته نخست‌وزیر هلند در سخنانش گفت که به ازای هر دلار سرمایه‌گذاری برای افزایش سازگاری اقلیمی شش دلار در هزینه‌های ناشی از تغییرات اقلیمی صرفه‌جویی خواهد شد.

قرار است نتایج اجلاس سازگاری اقلیمی سازمان ملل در بیست‌و‌ششمین کنفرانس تغییرات اقلیمی سال جاری در گلاسکو با رهبران جهان به بحث گذاشته شود.

نیاز ایران به سازگاری با تغییرات اقلیمی

ایران هنوز معاهده پاریس را به طور رسمی تصویب نکرده هرچند از امضاکنندگان آن است.‌ محافظه‌کاران نزدیک به رهبر جمهوری اسلامی آن را یک «فریب استعماری» توصیف می‌کنند. شورای نگهبان نیز آن را رد کرده است.

اتش‌سوزی جنگل‌های گیلان، دی ۱۳۹۸ ــ عکس: تسنیم

به این ترتیب جمهوری اسلامی در کنار دولت‌هایی همچون زیمبابوه، ازبکستان، کنگو، تیمور شرقی، گینه، ونزوئلا، ترکیه، سوریه و یمن از اجرای تعهدات مربوط به این توافق سر باز می‌زند.

اما در ایران نیز پدیده‌های حاد آب و هوایی در دو سال گذشته خسارت‌هایی جدی وارد آورده اند و آرمیدا آلیس‌جابانا معاون دبیرکل سازمان ملل سال گذشته با سفر به تهران در سخنانی خواهان سرمایه‌گذاری ایران در برنامه‌های مربوط به سازگاری و تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی شد.

همزمان با آغاز سال ۲۰۲۰ میلادی و پایان دی ۹۸، بارندگی‌های کم‌سابقه به سیلی شدید در استان سیستان و بلوچستان ایران راه برد. روح الله سرگزی، معاون ستاد مدیریت بحران استانداری سیستان و بلوچستان اعلام کرد بارندگی‌ها در ۲۰ سال اخیر سابقه نداشته. برخی روستاها ۴ تا ۸ متر زیر آب فرو رفتند. 

تأثیر ویرانگر تغییرات اقلیمی را ایرانی‌ها در ابتدای سال ۹۸ و با سیل فراگیر در ایران دیدند.  ۲۵ استان از ۳۱ استان کشور به‌طور همزمان یا در فاصله زمانی کوتاه دچار سیل شدند و ۲۳۵ شهر و چهار هزار و ۳۰۴ روستا تحت تأثیر خسارات سیل قرار گرفتند. همچنین در جریان این سیلاب‌ها ۷۶ تن کشته و یک‌هزار تن زخمی شدند.

آتش‌سوزی‌های طبیعی در ایران نیز که دلیل بخشی از آنها به گرمایش زمین مربوط می‌شود، بی‌سابقه بود. علاوه بر آتش‌سوزی‌های گیلان در ابتدای سال، آتش‌سوزی‌ها در بسیاری نقطه دیگر کشور نیز گزارش شد. اواخر اردیبهشت آتش سوزی در جنگل‌های خائیز ــ بخشی از جنگل‌های زاگرس ــ در استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان آغاز شد . جنگل‌های دنا کمی بعدتر آتش گرفت . اوایل تیر بود که «کوه شب» هرمزگان در محاصره آتش قرار گرفت . مردادماه آتش به جان جنگل‌ها و مراتع سوسن در ایذه افتاد .

سیل هم در ایران ادامه یافت: خوزستان و هشت استان دیگر در آذر  بار دیگر از بارندگی‌های شدید و زیرساخت‌های ناآماده برای مقابله با پدیده‌های حاد آب و هوایی که پس از این بارها تکرار خواهند شد، آسیب دیدند.

و پدیده نوظهور سال‌های گذشته که یک تأثیر جانبی تغییرات اقلیمی است، یعنی پدیده هجوم ملخ‌های صحرایی، امسال هم ایران را با دورنمای خطر برای امنیت غذایی مواجه کرد.

در همین زمینه:

• تشدید فزاینده بحران زیست‌محیطی غرب آسیا تا ۲۰۳۰ ــ فقرا بیشترین آسیب را می‌بینند
• تغییرات اقلیمی: دولت‌ها تعهد ناچیزی به مبارزه با گرمایش زمین دارند
• ۲۰۲۰ و محیط زیست: آیا دیگر به فکر فاجعه پیش‌رو خواهیم بود؟
• کشورهای ثروتمند به تعهدات مالی توافق اقلیمی پاریس عمل نکرده‌اند

سازمان ملل: دولت‌ها برای سازگاری با آثار تغییرات اقلیمی کاری نمی‌کنند