«واویلوف» اولین شهید ذخایر ژنتیکی

اولی گونه ای از جنس ژیپسوفیلاست که چون صخره سبز به دیواره چسبیده است (Gypsophila aretioides). گو اینکه معجزه ای رخ داده و سنگ به گیاه تبدیل شده است. اما در کنار آن یک گیاه از جنس پیاز راست و محکم سر برافراشته، در حالیکه در نیمه پایینی ساقه سبز بی برگ متورم شده است. سال ۱۳۷۴ که من برای تز دکتری خود در گلستان کار می کردم این گیاه را یافتم. دسترسی به آن غیر ممکن بود. توانستم پیازی از آن بکنم و با خود به آلمان بردم. آن را کاشتم و توانستم آن را شناسایی کنم. نامش الیوم واویلوی و از اجداد پیاز خوراکی (Allium vavilovii) بود. مقاله‌اش را منتشر کردم. دوست آلمانی ام دکتر فریتچ که متخصص جنس آلیوم بود باورش نمی‌شد. او به ایران آمد و به اتفاق به آنجا رفتیم، وقتی گیاه را دید گفت حق باتوست.

واویلوف که بود؟ نیکولای واویلوف متخصص ژنتیک گیاهان زارعی بود. او نظریه مراکز تنوع ژنتیکی گیاهان کاشته شده جهان را داد. زمانی که در روسیه استالینی کار می کرد، تروفین لیسنکو از آدم‌های حکومتی و سخت ضد واویلوف بود. با نفوذی که روی استالین داشت باعث شد واویلوف را به زندان انداختند و در سال ۱۹۴۱ به اعدام محکومش کردند. البته حکمش را تخفیف دادند به بیست سال زندان، ولی دو سال بعد در۵۶ سالگی در زندان جان سپرد.

شاید تصادف جالبی است که سالمرگ نیکولای واویلوف همزمان با روزهایی است که بعد از چند سال پیگیری وزیر محترم جهاد کشاورزی دستور توقف کاشت پالونیا را داده است. به عنوان کسی که سال‌ها در استان گلستان کار کرده‌ام می توانم ده‌ها مورد دیگر همچون آلیوم واویلوی نام ببرم که در سرزمین پر رمز و راز گلستان این سرزمین رویش دارند.
گله دارم از مدیریت دانشگاه گرگان در این نیم قرن نتوانسته است همکارانش را به تحقیق روی گیاهان بومی زیباترین استان ایران ترغیب کند. گو اینکه محوطه دانشگاه و مزارع تحقیقاتی اش جایی برای گیاهان بومی ندارد.

برای این دانشگاه خوشایند نیست که وارد کننده و مروج یک‌ گیاه خطرناک و تهدید کننده تنوع زیستی مهمترین مرکز تنوع گیاهی دنیای قدیم باشد. دانشگاه جای گفتگو، بحث و تحقیق است نه راه انداختن گروهی که ادبیات سخیف آنها را در تصویر پست اینستاگرامی می‌بینید. وقتی بدون رعایت قانون گیاهی ترویج پیدا کند طبیعی است که کسانی دنبالش می‌افتند که برای از بین بردن مخالفان از هر ابزاری استفاده می کنند. تروفین لیسنکوها همیشه بوده و خواهند بود ولی بعد از ۸۰ سال که دانش بشری پیشرفت های شگرفی کرده است و ایران از امضا کنندگان کنوانسیون تنوع زیستی است، نمی توان قبول کرد که در حالیکه کشور دارای قانون است، عده ای فرصت طلب سرزمین ایران را جولانگه گونه‌های بیگانه، مهاجم و خطرناک کنند.