آتش مهر ایران در کرانه‌های زاینده‌رود

به گزارش «تابناک» به نقل از ایرنا، جشن سده ریشه در اسطوره‌های ایران دارد؛ جشنی که شعله‌های آتش آن، شعله‌های تابان مهر ایران است و هیچگاه خاموش نشده است. اصفهان و زاینده رود شاهد تمام عیار نمیرایی این مهر است؛ آنجا که مرداویج، سردار ایرانی آتش جشن سده را با شکوه تمام برای زنده کردن مواریث فرهنگ ایران در کرانه زاینده رود برپا کرد.

روایت‌های متعدی برای خاستگاه جشن سده وجود دارد، از پدید آمدن آتش و نسبت دادن آن به هوشنگ پیشدادی در شاهنامه و یا به قول ابوریحان بیرونی که می‌گوید جشن سده را به کیومرث، انسان یا پادشاه نخستین در فرهنگ ایران نسبت داده اند تا اینکه عده‌ای گفته‌اند این تسمیه به مناسبت صد روز مانده به آغاز رویش ساقه‌های غلات بوده است و یا مهرداد بهار، اسطوره شناس که ظهور و جلوه خورشید در پایان چهل روز زمستان بزرگ را جشن ظاهر شدن خورشید دانسته و جنبه تقویمی به آن داده است.

به هر روی جشن سده، جشنی ملی و نه دینی است که در شامگاه دهم بهمن ‌ماه برگزار می‌شود، گرچه نگاهبانان این جشن کهن هموطنان زرتشتی بوده‌اند اما همواره همه اقوام و مردم ایران به فراخور شرایط در شهرهای ایران در نشاط برگزاری این جشن ملی مشارکت کرده‌اند.

اواخر اسفند ماه سال گذشته این جشن کهن با تاخیر به ثبت ملی رسید و وزیر میراث فرهنگی از استانداران خواست تا اقدامات لازم برای احیای این میراث ملی تاکید و پیگیری شود.

در واقع پیش از ایران، تاجیکستان در سال ۹۶ این جشن را درفهرست میراث ملی آن کشور ثبت کرد و ۲ سال بعد، با تاخیر، در سال ۹۸، ایران این جشن را در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسانید.

گرچه این جشن کهن در شهرهای ایران، چون کرمان، یزد، اهواز و یا به شکل جشن زراعی در برخوار اصفهان برگزار می‌شود اما به واقع در شهر اصفهان که روزی شاهد شکوه بزرگترین جشن سده به همت مرداویج زیاری، سردار ایرانی، بوده است و در تمامی کتب تاریخ و فرهنگ ایران و اصفهان شناسی به این واقعه فرهنگی اشاره شد، می‌توان چشم امیدی به برگزاری این جشن با توجه به آنچه وزیر میراث فرهنگی بر احیای این میراث کهن تاکید کرده داشت.

آیا کرانه‌های زاینده رود باز هم می‌تواند شاهد جشن سده، آتش مهر ایران باشد، تفاقی که ظرفیت درخوری از تجمیع میراث طبیعی و تاریخی است؛ فرصتی که باید دید چقدر میدان برای ظهور ورونق گردشگری خواهد داشت.

جشن سده، ظرفیتی برای گردشگری جشن‌ها در اصفهان

شاهین سپنتا، پژوهشگر جشن‌ها در گفت ‌و گو با ایرنا با اشاره به بزرگترین جشن سده که هزار و صد و نوزده سال پیش در اصفهان برگزار شد، گفت: مرداویج زیاری، سردار دلاور ایرانی در دوران دیلمی، با انگیزه زنده نگاهداشتن آیین‌های ایرانی ، بزرگترین جشن سده ثبت شده در تاریخ ایران را باشکوه هرچه تمام‌تر در کرانه‌های زیبای زاینده رود برگزار کرد. پس اصفهان به واسطه این سابقه تاریخی می‌تواند یکی از کانون‌های برگزاری جشن سده باشد و همه ساله گردشگران پرشماری را به این شهر بیاورد و بر رونق گردشگری جشن‌ها بیفزاید.

از نگاه این پژوهشگر و کنشگر میراث فرهنگی با توجه به این که جشن سده در فهرست میراث ناملموس کشور ثبت شده است و با توجه به سابقه تاریخی برگزاری جشن سده در کرانه‌های زاینده رود، مسئولیت اداره کل میراث فرهنگی اصفهان در برگزاری باشکوه این جشن و باز زنده سازی آن دو چندان است.

سپنتا به ایرنا گفت: به نظر می‌رسد این جشن در اصفهان باید در مکانی با سابقه تاریخی و نزدیک به زاینده رود برگزار شود، از اینرو یپیشنهاد می‌شود سازه‌های موقت نمایشگاه بین المللی اصفهان در کنار پل شهرستان برچیده شود و برای برگزاری این جشن در نظر گرفته شود.

وی معتقد است که می‌توان با کم‌ترین امکانات جشن سده را برگزار کرد و شادی را به دل‌های مردم آورد.

از نگاه سپنتا جشن سده مانندهمه جشن‌های ایرانی پیوند مستحکمی‌ با طبیعت و کیهان دارد، عناصری که برای عموم مردم و گردشگران جذابیت دارند و بنابراین جشن سده از ظرفیت بالایی برای گردشگری برخوردار است.

وی در این رابطه افزود: درحال حاضر جشن سده در چند استان کشور از جمله کرمان، یزد، تهران، البرز و اصفهان برگزار می‌شود. با کمی برنامه‌ریزی و معرفی بهتر می‌تواند این تاریخ یعنی دهم بهمن از پتانسیل بالای این جشن برای جذب گردشگر داخلی وخارجی استفاده نمود.

برگزاری جشن سده، نیازمند سیاستگذاری ملی و استانی

فریدون اللهیاری، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان نیز در گفت‌ و گو با ایرنا، ثبت جشن سده را آغاز خوبی برای راهی دانست که باید با سیاستگذاری‌های ملی و استانی دنبال شود.

وی برنامه‌ها برای حفظ و احیای جشن سده در اصفهان و از جمله برگزاری این جشن در کرانه زاینده رود و پل شهرستان را نیازمند برنامه ریزی و کار کارشناسی دانست.

این مقام میراث فرهنگی در اصفهان درباره جشن‌ها و آیین‌های ایرانی به ثبت رسیده در فهرست میراث ناملموس کشور گفت: آیین‌های سنتی ایران بویژه در حوزه ایران باستان، ابعاد پیوسته‌ای با حیات اجتماعی، فرهنگی و معیشت و اقتصاد مردم ایران در این سرزمین دارند. در واقع با زیست و زندگی مردم در ارتباط هستند و طبیعی است که این آیین‌ها بعد از ورود اسلام به ایران به علت اینکه مغایرتی با آموزه‌ها و تعالیم اسلام نداشتند، تداوم یافتند.

وی افزود: وقتی متون کلاسیک تاریخی را در دوره‌های تاریخ میانه ایران، بویژه سده‌های نخست اسلامی بررسی می‌کنیم، می‌بینیم که بسیاری از آیین‌های ایرانی مثل نوروز حتی در دوره‌های اسلامی و در دستگاه خلافت هم برگزار می‌شدند و مورد تایید اسلام قرار گرفتند.

اللهیاری با اشاره به جشن‌ها و آیین‌های ایرانی به عنوان عناصر هویتی، فرهنگی و تاریخی این سرزمین، گفت:در سال‌های اخیر وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور رویکرد تازه‌ای در حوزه حفظ مواریث ارزشمند فرهنگی ایران داشته و بحث ثبت و حفاظت از میراث ناملموس یکی از رویکردهای جدی بوده که مورد توجه قرار گرفته است. در سال‌های اخیر در این زمینه بسیاری از آیین‌ها و سنت‌ها و بویژه سنت‌هایی که جنبه مذهبی و ملی داشته‌اند در فهرست میراث ملی ثبت شده‌اند.

به گفته مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان توجهی که از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اتفاق افتاده، بیشتر از این باب است که رویکرد عمومی جامعه را نسبت به حفاظت و حراست از عناصر هویت ساز فرهنگی، آیینی و ملی افزایش دهد و تقویت کند.

وی با اشاره به اهمیت ثبت جشن سده، افزود: اگر به سمت ثبت و حفظ این آیین‌ها نرویم، با توجه به پهنه گسترده حوزه فرهنگی ایران بزرگ،ممکن است در کشورهای دیگر مورد توجه قرار بگیرند و نکته اینجاست که بحثی که مطرح می‌شود این است که چرا در کشوری که مادر و در واقع خاستگاه اصلی این آیین‌ها است توجه نشده است.

الهیاری در ادامه گفت: وزارت میراث فرهنگی با این دیدگاه جشن سده را در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسانیده و لوح ثبت آن هم به استان‌های مختلف کشور ابلاغ شده است. در این راستا استاندار محترم اصفهان،ثبت جشن سده را به فرمانداران شهرستان‌های مختلف ابلاغ کرده است و باید در دستور کار برنامه ریزی‌های فرهنگی قرار بگیرد.

جشن سده از جشن‌های کهن و ملی ایران است که در بهمن‌ماه سال ۹۸ به شماره ۲۰۶۷ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس به ثبت رسید. در اصفهان نیز بزرگترین و با شکوه‌ترین جشن سده در دوران دیلمی، قرن چهارم هجری قمری توسط مرداویج زیاری در کرانه‌های زاینده رود برگزار شد. بنابراین این سردار ایرانی،جشنی را که سیصد و ده سال برگزار نشده بود، در شهر اصفهان برگزار کرد و حالا باید دید با ثبت ملی این جشن آیا فروزه‌های آتش جشن سده دوباره اصفهان را روشن خواهد کرد یا در غباری از بی‌مهری و بی‌برنامگی از آن بی بهره می ‌شود.