کتاب «دیونامه» درباره موجودات خیالی در روایت‌های ایرانی چاپ شد

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط عمومی نشر چشمه،  کتاب «دیونامه؛ بازشناسی چهره‌ موجودات خیالی در روایت‌های ایرانی» نوشته پرویز براتی به‌تازگی توسط نشر چشمه منتشر و راهی بازار نشر شده است.

پرویز براتی، نویسنده این‌کتاب، پژوهشگر و روزنامه‌نگار است و پیش از این، کتاب‌های «کتاب عجایب ایرانی» (۱۳۸۸ - نشر افکار)، «سرگذشت نقاشی در ایران» (۱۳۹۱ - نشر افق) و «بادهای افسون: مقدمه‌ای بر شناخت علوم غریبه در ایران» (نشر چشمه - ‏۱۳۹۶) به قلم او منتشر شده‌اند. همچنین کتاب «اپیکاک» شامل شش داستان از کورت ونه گات نیز سال‌ ۱۳۸۱ با ترجمه مشترک براتی و رضا نوحی منتشر شد.

نویسنده در پنج بخش (پرده) نگاهی تفصیلی به ادبیات شگفت ایرانی و نگاهی اجمالی‌تر به ادبیات شگرف در غرب دارد. در این بین بازیگران ادبیات شگفت ایرانی یعنی موجودات وهمی و هیولاها و تغییر و تبدلات این موجودات بررسی شده است. به گفته براتی، پرده نخست کتاب با عنوان «قصه گوی برزگر و قصه گوی دریانورد» یاد آور مقاله معروف والتر بنیامین با عنوان «قصه گو؛ تأملاتی در آثار نیکلای لسـکوف» اسـت. بنیامین در این مقاله، قصه‌ها را به دو دسته بزرگ قصه گوی «برزگر» (شخصیت یک جانشین) و قصه گوی «دریانـورد تاجـر» (شـخصیت جهانگرد) تقسیم کرده است. نویسنده به تبعیت از بنیامین در این کتاب ادبیات شـگفت را گونه‌ای از روایت دریانـورد دانسته ؛ چـرا که مالامـال از روایت‌های پرحادثه و پرماجرا و پرکشـش اسـت؛ مثل دریایی که با تلاطم و خطر و حادثه سرشـته شـده اسـت. در عین حال به نقش بندر تاریخی سیراف در شکل گیری روایت‌های دریانوردی در قرون اولیه اسلامی نیز پرداخته‌ است.

اما پرده دوم کتاب «نقش و کارکرد سیاسی متون شگفت» نام دارد و به واکاوی این موضوع می‌پردازد که در ادب دوره اسلامی و فرهنگ عامه مردم ایران؛ پریان، دیوان، غولان و مردمان یک چشم، امکان تازه‌ای را برای خیال پردازی در فرهنگ ایرانی به وجود آوردند و طی فرایندی زیبایی شناسانه وارد خیال پردازی ایرانی شدند. به اعتقاد نویسنده، این نقطه عطفی در تاریخ چهره دیو و دیگر موجودات فراطبیعی همچون پری در ادبیات ایران بود.

پرده سوم به بررسی «صورت‌های شگفتی» اختصاص دارد. بر این اساس صورت‌های امر شگفت آور در ادبیات فارسی متقدم به دو دسته کلی «روایت‌های عجایب نامه‌ای» و «روایت‌های اعجاب انگیز» تقسیم می‌شود که روایت‌های اعجاب انگیز خود به چهار دسته «روایت‌های شفاهی- مردمیِ شِگِفت یا فانتزی پالیمسستی»(لایه لایه)، «قصه‌های شگفت»، «رمانس‌های عامیانه شگفت» و «حماسه‌های دینی شگفت» تقسیم بندی می‌شود.

براتی همچنین یکی از مقاصد این کتاب را تدقیق نسبت شگفتی با متون ایرانی و معرفی نمونه‌هایی از متون شگفتِ ایرانی تا پایان دوره قاجاریه در ایران دانست و گفت: «از جمله لغزش‌های رایج، یکی شمردنِ حساب ادبیات فانتزی یا فانتاستیک مدرن با روایت‌های اعجاب انگیز کلاسیک فارسی است. اما در کتاب حاضر، ادبیات کلاسیکِ متقدم فارسی با مایه‌های شگفت انگیز اجملاً «ادبیات شگفت فارسی» نام گذاری شده است. معمولاً متون به جای مانده از این نوع ادبی را به ژانر «قصه‌های پریان» مرتبط می‌دانند و در واقع قصه‌های پریان را یکی از اقسام شگفت می‌دانند که رویدادهای فراطبیعی در آن به هیچ وجه غافلگیرکننده نیست و آنچه آنها را متمایز می‌کند نوع نوشتار است. با این حال برخی بین این دو نوع ادبیات مرز بندی قائل‌اند؛ از آن جمله تزوتان تووروف که روایتی چون هزار و یک شب را «قصه شگفت» می‌داند و نه قصه پریان.»

بخش چهارم «اعجاب برانگیزی در متون عرفانی؛ از بیان تا کنش» نام دارد. جدا از اعجاب برانگیزی در متون ادبی و روایت‌های شگفت فارسی، متون عرفانی هم درخود واجد نوعی زبان شگفت انگیز است. متون عرفانی عرصه‌ گسترده‌ شگفتی در بیان و کنش اسـت.

بخش آخر کتاب نیز با عنوان «خیال‌های غربی: ادبیات شگرف در مغرب زمین»، به بررسی ادبیات شگرف (فانتاستیک) در مغرب زمین اختصاص دارد.

این‌کتاب با ۲۰۹ صفحه، شمارگان ۵۰۰ نسخه و قیمت ۵۷ هزار تومان منتشر شده است.