پریاموس؛ خلق افسانه‌ه­ای نو با استفاده از افسانه­‌های کهن

خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و اندیشه: رمان نوجوان و فانتزی «پریاموس»‌ نوشته بهاره نوربخش سال گذشته توسط انتشارات بهنام منتشر و راهی بازار نشر شد. بهاره نوربخش به‌جز این‌کتاب، سه‌گانه فانتزی ایرانی «نبرد» را توسط انتشارات کتابسرای تندیس و رمان واقع‌گرای «من از یادت نمی‌کاهم»‌ را توسط انتشارات شادان چاپ کرده است.

رمان «پریاموس» این‌نویسنده، یک‌داستان آخرالزمانی را در بر می‌گیرد؛ زمانی که جهان برای تغییراتی بزرگ آماده می‌شود و خطرات و حوادث بزرگی در انتظار دنیای پریان است. پریاموس یکی از پری‌های این‌جهان است که شخصیت اصلی رمان هم هست و باید با ماجراهای مختلفی روبرو شود. نوربخش کتاب فانتزی دیگری به‌نام «شیگانهوس» دارد که داستان «پریاموس» مربوط به مقطع زمانی ۵۳۲ سال پیش از آن است.

مینا وکیلی‌نژاد نویسنده و پژوهشگر در یادداشتی، که آن را برای انتشار در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده، رمان «پریاموس»‌ را نقد و بررسی کرده است.

در ادامه مشروح متن این‌یادداشت را می‌خوانیم؛

افسانه­‌ها بخش مهمی از تاریخ شفاهی و عامیانه­ هر کشوری به شمار می‌­آیند. افسانه‌­ها و اسطوره‌­ها پیوند نزدیکی با ادبیات دارند و تأثیر افسانه­‌ها و اسطوره‌­های تاریخی و مذهبی بر ادبیات غیرقابل‌ ­انکار است. ادبیات فارسی پر است از موجودات افسانه­‌ای مانند سیمرغ، ققنوس، اژدها، هما، پری، غول، دیو و موجودات دیگر. ایران و ادبیات فارسی همواره یکی از منابع غنی داستان‌های اسطوره­‌ای و افسانه­‌های عامیانه بوده است. همین افسانه‌­ها منبع الهام بسیاری از نویسندگان معاصر برای خلق آثار داستانی هستند.

قصه­‌های پریان و داستان‌­های مربوط به جادو بخش مهمی از افسانه­‌های کهن عامیانه را تشکیل می‌­دهند. به اعتقاد بسیاری صاحب­نظران، افسانه‌های موجود در زبان فارسی را با توجه به موضوع، سبک نگارش و قهرمان‌های آن­ها می­‌توان به انواع مختلف تقسیم کرد: افسانه­‌های پهلوانان که معمولاً موضوع آن­ها نبرد میان قهرمانان و پهلوانان واقعی و تاریخی است که بیشتر اوقات کارهای عجیب و شگفت­‌انگیز انجام می‌­دهند. افسانه‌های پریان که درباره­ی شخصیت­‌های تخیلی مانند پری، دیو، شیاطین، اژدها و موجودات مافوق طبیعی و جادوگرانِ دارای قدرت‌های خارق‌­العاده هستند. افسانه‌­های تمثیلی که بیشتر قصه‌­های کوتاه و دارای آموزه‌­های اخلاقی هستند. افسانه‌­های تمثیلی در دو سطح روایت می­‌شوند؛ سطح حقیقی که در آن شخصیت­‌های داستان را حیوانات تشکیل می‌­دهند و سطح مجازی که جنبه‌­ای از رفتار و کردار انسان را نشان می­‌دهند، مثلاً آدم­‌های شرور و حیله‌­گر به شکل لاشخور یا گرگ یا روباه ظاهر می‌­شوند. خاستگاه افسانه­‌های تمثیلی ایران، یونان، هند و مصر هستند. افسانه­‌های عاشقانه نیز از مهم­ترین دسته‌­بندی‌­های قصه‌­ها و داستان‌­های عامیانه محسوب می‌­شوند و بخش بزرگی از ادبیات شفاهی و مکتوب ما را تشکیل می‌دهند.

کتاب «پریاموس» نوشته­ بهاره نوربخش در دسته‌بندی افسانه­‌های پریان قرار می­‌گیرد. افسانه‌ پریان هم در ادبیات کهن و هم در ادبیات معاصر ایران نقش پررنگی داشته است. افسانه­‌های پریان نوعی از قصه‌­های عامیانه محسوب می­‌شوند که سرشار از رویدادهای غیرطبیعی، جادو و خرق عادت، قهرمان و ضدقهرمان هستند. پریان از دیرباز در قصه­‌ها و داستان­‌های ایرانی بوده‌­اند و در گذر زمان نقش‌­های متفاوتی در قصه­‌ها داشته­‌اند. گاهی در نقشی منفی ظاهر می‌­شدند و هدف آن­ها فریب انسان­‌ها و ترغیب آن­ها به کارهای نادرست بوده است. اما در بیشتر داستان­‌ها و افسانه­‌های ایرانی نقش مثبتی داشته‌­اند و در مقابل دیو و شیطان قرار گرفته­‌اند.

داستان پریاموس حدود ۵۳۰ سال قبل از تولد شیگانهوس، نوه­ی ابلیس، اتفاق می‌­افتد. در کتاب شیگانهوس شاهد تلاش ابلیس، شیطان بزرگ، برای تولد نوه­ قدرتمند و خبیثش بودیم. ابلیس می‌خواست مخوف‌­ترین و پلیدترین موجود در عالم را در اختیار داشته باشد تا بتواند به وسیله­ او انتقامش را از انسان­‌ها بگیرد و زمین را برایشان جهنم کند، چون انسان را مسئول رانده شدن خود از درگاه الهی می­‌دانست و برای رسیدن به این‌هدف، ازدواج دخترش با پلیدترین شیاطین عالم و به دنیا آوردن فرزندی توسط دخترش را بهترین راه می­‌داند. داستان کتاب پریاموس در دو خط زمانی روایت می‌­شود؛ یکی ۵۳۲ سال پیش از تولد شیگانهوس است و در دنیای پریان اتفاق می‌­افتد؛ در این‌داستان با پریاموس آشنا می­‌شویم که به‌عنوان پیشگوی اعظم دنیای پریان سعی می­‌کند برای نجات پریزادها و انسان­ها از شر شیطان کارهایی انجام دهد. و خط دوم داستان یک سال قبل از تولد شیگانهوس، نوه­ ابلیس، است و شخصیت‌­های مختلفی دارد که به نوعی با پریاموس و تولد شیگانهوس ارتباط دارند.

در بیشتر افسانه‌­های کهن شاهد مبارزه میان خیر و شر، نیکی و پلیدی هستیم. کتاب پریاموس هم به نوعی این‌مبارزه را نشان می‌­دهد. شیگانهوس قرار است مظهر پلیدی و سیاهی باشد. پریان آسمان برای مبارزه با او به زمین فراخوانده می­‌شوند. پریاموس هم سعی می­‌کند با پیشگویی­‌ها و اقداماتش جلوی تولد و قدرت گرفتن این موجود پلید را بگیرد.

چند مورد از افسانه­‌های قدیمی در داستان این کتاب حضور پررنگ دارند. «آل» از معروف­ترین افسانه‌­های ملل جهان است و در هر ملتی به نوعی درباره­ آن داستان­‌سرایی شده است. آل موجودی خیالی و افسانه‌­ای است و در باور عامه اگر زن باردار یا تازه زایمان کرده را تنها بگذارند، آل به سراغش می‌­آید و به او آسیب می­‌رساند. این موجودات خیالی شرور معمولاً به شکل زنانی قوی و گاهی به شکل پیرزنانی با موهای ژولیده و دماغی از جنس خمیر یا گِل سرخ رنگ توصیف شده‌­اند و علاقه­ زیادی به رنگ قرمز دارند و به‌سوی این رنگ جلب می‌­شوند.

در داستان­ پریاموس حضور آل را کاملاً حس می­‌کنیم. آرتاگ از ترس حمله­ آل به زن باردارش همراه همسرش از شهرشان کوچ می‌­کنند تا به پایتخت سرزمین پالانه اوسا بروند. از سوی دیگر، در پایتخت هم ملکه گرفتار آل شده و حال و روز خوبی ندارد. پریاموس، شخصیت اصلی کتاب، سعی می­‌کند این دو زن باردار را از آل نجات بدهد. پوته­سا را می­خواهد نجات دهد چون هم­نام عشق اول و ناکام دوران جوانی­اش است و ملکه را می­خواهد نجات بدهد به امید اینکه بتواند در ازای نجات جان ملکه و شاهزاده از پادشاه انگشتری را بگیرد که یادگار دخترِ پریزاد فایولیتا، دختر شاهِ پریان آسمانی، است، پریزادی که برای نجات جان پریان آسمانی جان خود را فدا کرد و در سرزمین پریان جایگاه والایی دارد. برای نجات زنان باردار از شر آل باید مراسم زارگیری انجام شود. این مراسم در سواحل جنوبی ایران رایج است. در باور مردم بومی زار نوعی بیماری است که با درمان پزشکی برطرف نمی‌­شود، زیرا معتقدند نوعی باد یا جن وارد بدن شخص می­‌شود و تنها با برگزاری مراسم خاص می‌­توان آن باد را آرام کرد و بیمار را نجات داد. در کتاب پریاموس مراسم زارگیری به‌طور کامل برای ملکه برگزار می‌­شود تا او را نجات دهند و باد را از بدنش خارج کنند. توصیف مراسم زارگیری بسیار دقیق و نوشته شده است. خانم نوربخش توانسته تصویر کاملی از مراسم زارگیری و جزییات آن در اختیار خواننده قرار دهد.

یکی دیگر از افسانه­‌های ایرانی که در کتاب پریاموس درباره­‌اش می­خوانیم دوال­پا است. دوال­پا موجودی افسانه‌­ای است که در بسیاری از افسانه‌­ها و داستان‌­های ایرانی به آن اشاره شده است. در فرهنگ عامه، دوال­پا موجودی است با پاهای دراز که معمولاً به شکل پیرمردی ناتوان کنارِ راه می‌­نشیند و از رهگذران می­‌خواهد به او کمک کنند و او را روی پشت خود سوار کنند. اما به محض سوار شدن روی پشت آن شخص، پاهایش را مثل تسمه­‌ای دور کمر او می‌­پیچد و دیگر پایین نمی‌­آید و آن شخص عابر معمولاً تا آخر عمر نمی­‌تواند از دست آن نجات پیدا کند. در کتاب پریاموس، آرتاگ در راه سفر از شهرشان تا پایتخت گرفتار دوال­پا می­‌شود، اما تا آخر عمر گرفتارش نمی‌­ماند. زنش با استفاده از دعاها و وردهایی که برای محافظت از آل همراهش دارد موفق می‌­شود آرتاگ را از شر دوال­پا خلاص کند.

افسانه­‌ها بخش بزرگی از ادبیات کشورهای مختلف را تشکیل می­‌دهند. استفاده از افسانه­‌های کهن در داستان‌های معاصر می‌­تواند راهی باشد برای زنده نگه داشتن این افسانه‌­ها و انتقال آن­ها به نسل­‌های بعد. بهاره نوربخش در کتاب پریاموس توانسته به خوبی از داستان­‌های پریان و افسانه­‌های ایرانی استفاده کند تا داستانی پرکشش را برای خواننده روایت کند؛ با استفاده از افسانه‌­های کهن افسانه‌­ای نو آفریده، داستانی که خواننده را غرق در دنیای موجودات خیالی و افسانه‌­ای می‌­کند.