ویژگی‌های الگوی فاطمی

امروز پانزدهم بهمن مصادف با بیستم جمادی الثانی سالروز میلاد فاطمه زهرا (س) است که در تقویم ملی روز زن نام گرفته و البته سال هاست که هفته زن در کشورمان با عناوین و شعارهای مختلف گرامی داشته می شود.

شاید مهمترین مطلبی که در چنین روزهایی در وصف دختر رسول خدا (ص) بیان می شود، ویژگی ها و اخلاق فاطمه زهرا (س) و ضرورت الگوگیری از آن حضرت است اما نکته مهم این است که این الگوگیری چگونه باید باشد و چقدر بانوان کشورمان توانسته اند از این الگو بهره ببرند.

رهبر معظم انقلاب در این زمینه فرمود: اسلام، فاطمه - آن عنصر برجسته و ممتاز ملکوتی - را به عنوان نمونه و اسوه زن معرفی می کند. آن، زندگی ظاهری و جهاد و مبارزه و دانش و سخنوری و فداکاری و شوهرداری و مادری و همسری و مهاجرت و حضور در همه‌ میدان های سیاسی و نظامی و انقلابی و برجستگی همه جانبه‌ او که مردهای بزرگ را در مقابلش به خضوع وادار می کرد، این هم مقام معنوی و رکوع و سجود و محراب عبادت و دعا و صحیفه و تضرّع و ذات ملکوتی و درخشندگی عنصر معنوی و همپایه و هموزن و همسنگ امیرالمؤمنین و پیامبر بودن اوست. زن، این است. الگوی زنی که اسلام می خواهد بسازد، این است.

برخی کارشناسان مذهبی معتقدند اگر فاطمه زهرا (س) نبود، الگوبودن پیامبر (ص) کامل نمی‌شد. حجت الاسلام حسن محمودی در گفت وگو با خبرنگار معارف ایرنا با اشاره به آیه ۲۱ سوره احزاب مبنی بر الگوبودن پیامبر (ص) برای انسان‌ها اظهار کرد: اگر فاطمه زهرا (س) نبود این الگوبودن پیامبر به‌ویژه در مورد مسائل زنان کامل نمی‌شد.

وی درباره ضرورت الگوگیری از فاطمه زهرا (س) گفت: خدا در این آیه پیامبر را به عنوان الگوی حسنه معرفی می کند. از طرف دیگر رسول خدا (ص) فرمود فاطمه پاره تن من است. همچنین امام زمان (عج) حضرت فاطمه (س) را به عنوان الگو معرفی می کند و می فرماید در فرزند رسول خدا برای من الگوی حسنه است.

محمودی افزود: این روایت که پیامبر (ص) فرمود پاره تن، یک تعارف نیست. ممکن است ما از روی محبت فرزندان خود را پاره تن بدانیم ولی پیامبر حکیم است و مبالغه در کلامش نیست و می فرماید فاطمه پاره تن من است. بنابر این الگو بودن پیامبر با الگو بودن حضرت زهرا (س) کامل می شود.

نویسنده کتاب آماده باش اضافه کرد: زمینه بعضی از مسائل مثل دفاع از ولایت یا فدا شدن در راه امامت و ولایت برای پیامبر اکرم (ص) پیش نیامد که الگو شوند و زمینه بعضی از مسائل مانند حجاب یا شوهرداری ممکن نبود در حالی که قرآن می فرماید پیامبر الگوی همه جانبه است. اینجا متوجه می شویم چقدر قرآن و سنت با هم عجین است و با هم کامل می شود. بنابراین اگر فاطمه (س) نبود پیامبر در مسائل مربوط به زنان الگوی کامل نمی شد.

وی ادامه داد: الگوگیری از پیامبر (ص) با معرفی الگو از طرف امام زمان (عج) که حضرت زهرا (س) بودند، کامل می شود. چون امام زمان فرمود فاطمه زهرا الگوی من است. بهترین راه رسیدن به کمالات، تبعیت از یک الگوی کامل است؛ الگویی که همه کارهایش برای ما سرمشق باشد و چون بر اساس روایات رضایت حضرت زهرا (س) رضایت الهی است، مشخص می شود همه کارهای آن حضرت صحیح است و الگوگیری از ایشان بهترین راه برای رسیدن به ظهور است.

محمودی تاکید کرد: اگر بخواهیم نسلی را تربیت کنیم که منتظر امام زمان (عج) باشد، باید به حضرت زهرا (س) نگاه کنیم که دختری را تربیت کرد که در راه امامش یعنی سیدالشهدا (ع) تمام زندگی خود را فدا کرد. لذا بهترین راه الگوگیری برای خانم ها تربیت نسل منتظر است.

محمودی اضافه کرد: بانوان بر این اساس باید طوری رفتار کنند که بهترین فرزندان تربیت شوند و بهترین راه و روش همسرداری را می توان در ۹ سال زندگی حضرت فاطمه (س) با امیرمومنان (ع) دید. یعنی اگر مادران می خواهند فرزندان خوبی تربیت کنند، باید در ابتدا همسران خوبی باشند. در زندگی حضرت زهرا (س) می بینیم که آن حضرت خواسته زیادی از همسرش نداشت. این امر می‌تواند الگویی باشد که بانوان با خواسته‌های زیاد یا غیرمعقول خود موجب سختی زندگی یا گناه همسرشان نشوند.

نویسنده کتاب حضور در ظهور ادامه داد: در زمانی که حضرت زهرا (س) باغ فدک را در اختیار داشت، حدود ۴۰۰ نفر آنجا کار می کردند. بنابر این فاطمه زهرا (س) وضع مالی خوبی داشتند و با همه این ثروت، هیچگاه سادگی را ترک نکردند. در روایات نیز آمده است که به فقر و ثروت کسی نگاه نکنید؛ بلکه به دینش نگاه کنید و ملاک حضرت زهرا (س) نیز این بود که دنبال عملیاتی کردن دین خدا بود.

محمودی افزود: جامعه ما در ارتباط با مسائل نامحرم به الگویی همچون حضرت زهرا (س) نیاز دارد که خودش را از یک مرد نابینا می پوشاند و زمانی که علت را می پرسند، می فرماید ممکن است بوی مرا استشمام کند؛ ولی امروز می بینیم برخی افراد با زنان نامحرم شوخی می کنند و استدلالشان این است که باید قلب انسان پاک باشد.

الگوبرداری گزینشی ممنوع

بسیاری از زنان معتقدند که الگوی آنان حضرت زهرا (س) است ولی می بینیم که ظاهر زندگی آنان شباهتی به رفتار و اخلاق دختر پیامبر ندارد. از این رو برخی کارشناسان دلیل آن را الگوبرداری گزینشی می دانند در حالی که باید الگوگیری از حضرت زهرا به صورت کامل و غیرگزینشی باشد.

حجت الاسلام محمدمهدی زارعی گلپایگانی استاد حوزه علمیه اصفهان به ایرنا گفت: یکی از ویژگی های حضرت زهرا (س) الگوبودن آن حضرت است. طبق دیدگاه حضرت علی(ع) اولین وظیفه ما این است که در تربیت خود کوشش کنیم و اگر قرار است انسان تربیت شود، در اینجا نیاز به الگو مطرح است.

وی افزود: خدا حجت را در این زمینه با ما تمام کرده است. کسانی به اراده الهی مطهّر هستند یا کسانی طبق آیات سوره حمد، صراط مستقیم در وجود آنها تعریف شده است. اگرچه خدا چنین لطفی کرده ولی مسئولیتی نیز برای ما ایجاد شده است. خدا وقتی این هدایت را در مورد افرادی به سرحد کمال رسانده، قاعده این است که نسبت به الگوگیری از این شخصیت های کامل و هدایت شده در طول زندگی اقدام کنیم.

زارعی ادامه داد: حضرت زهرا(س) الگویی کامل برای زنان است. آن حضرت در جنبه های گوناگونی از زندگی مانند نحوه اداره زندگی با شرایط مالی دشوار، تربیت فرزندان، مسائل مربوط به امر ولایت و امامت، زمان شناسی، حضور اجتماعی، افشاگری خطاها و آسیب های جامعه، مبارزه منفی با انحرافات و آسیب ها برای ما یک الگوی بسیار عالی هستند. جنبه های متعدد زندگی حضرت فاطمه (س) اعجاب انگیز است و هیچ زمینه ای نیست که انسان نتواند یک الگوی ارزشمندی از این بانوی بزرگ پیدا کند.

وی از ضرورت توجه به آسیب های الگوبرداری سخن گفت و افزود: الگوبرداری گزینشی یکی از اشکالاتی است که عافیت طلبی باعث چنین رفتاری می شود. یعنی بخشی از دین را به راحتی قبول ولی نسبت به بخشی دیگر مقاومت می کنیم. در واقع خودخواهی های ما باعث می شود تا به صورت گزینشی برخورد کنیم و موضوع الگوبرداری را زیر سوال می بریم. چون الگو، یک نمونه کامل است و باید به صورت کامل الگوبرداری کرد ولی اگر قرار باشد بخشی از آن را قبول نکنیم، نمی توان گفت الگوبرداری به صورت کامل رخ داده است.

این پژوهشگر مذهبی افزود: گاهی می بینیم که برخی بانوان همیشه کتاب دعا به همراه دارند و هر وقت مشکلی پیش می آید، مشغول دعا خواندن می شوند. چنین شخصی از ائمه الگوبرداری کرده ولی از طرف دیگر نسبت به مسائل مادی اصالت قائل است یا اهل صرفه جویی نیست و در برخی موارد مانند پوشش و حجاب به عنوان یکی از میراث های قیمتی حضرت زهرا(س) کاملا بی اعتناست و الگویش در حجاب به فیلم ها و سریال ها بر می گردد.

زارعی تاکید کرد: این الگوبرداری یک الگوبرداری گزینشی است که انسان را به جایی نمی رساند و باعث محرومیت انسان از آن الگوی جامع می شود و آسیب هایی را نیز به دنبال دارد. چنین زنی که مثلا الگوی حجابش بازیگران فیلم های سینمایی است، در مرحله اول به خود آسیب می زند و نگاه های مسموم را به صورت ناخودآگاه به سمت خود جلب می کند و در واقع مرتکب زیرپاگذاشتن حق الناس می شود و در مجموع بر خلاف برنامه خدا حرکت می کند و آسیب های آن را خواهد دید.

وی افزود: در چنین وضعیتی بخشی از زندگی ما الگوی الهی و بخشی دیگر الگوی شیطانی می شود و باید تلاش ما این باشد که از الگوهای الهی به صورت کامل پیروی کنیم.

ممنوعیت الگوبرداری سطحی 

این استاد حوزه، الگوبرداری سطحی را یکی دیگر از آسیب ها دانست و گفت: مثلا یک خانم از چادر و پوشش مناسبی برخوردار است ولی گاهی از فلسفه این پوشش غافل است. یعنی این پوشش باید در یک مجموعه تکاملی قرار گیرد ولی مورد غفلت واقع می شود و در واقع یک الگوبرداری سطحی صورت می گیرد. به عبارت دیگر نوع برخورد چنین بانوانی به گونه ای است که توجه دیگران را به خود جلب می کنند در حالی که فلسفه حجاب این بود که کسی خودنمایی نکرده و جذابیت های خود را به دیگران تحمیل نکند.

زارعی تاکید کرد: الگوبرداری ما باید کامل و غیرگزینشی باشد و به عمق معنوی این الگوبرداری های عملی و فلسفه ای که پشت آن است و همچنین اقتضائات این الگوها توجه کنیم وگرنه الگوبرداری های ناقص و سطحی ما را به آن جایگاهی که برای ما درنظر گرفته اند به عنوان شیعیان زهرا (س) نخواهد رساند.

خطر دوگانگی در الگوبرداری

علاوه بر ضرورت الگوبرداری کامل، برخی کارشناسان از خطر دوگانگی در الگوبرداری سخن می گویند که ممکن است زندگی انسان را آنگونه که مورد رضایت الهی باشد، تامین نکند. حجت الاسلام علیرضا شاه فضل قمصری در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: ما متاسفانه در الگوبرداری دچار یک دوگانگی و یک بام و دوهوای بسیار خطرناکی شده ایم و آن این است که به مسجد می آییم، نمازجماعت می خوانیم، در روضه حضرت زهرا (س) نیز شرکت می کنیم ولی الگوی تحصیل، تجارت، ازدواج، تربیت فرزند و همسرداری ما در جایی دیگر است.

وی افزود: ما معتقدیم مسجد آداب خود را دارد؛ بازار و زندگی نیز آداب خود را دارد. یعنی در واقع اینجا یک مسلمان غربزده و مسلمان غیرمسلمان می شویم؛ مسلمانی که ظاهرش مسلمان است اما باطن و فکرش بدون این که بخواهد و متوجه شود، یک مسلمان غربی است.

استاد معارف دانشگاه علوم پزشکی کاشان اضافه کرد: رهبر معظم انقلاب چندین سال پیش موضوع سبک زندگی را مطرح کردند و این که آیا سبک زندگی ما اسلامی است یا غربی و آیا آداب و اخلاق ما مسلمانی است یا غیرمسلمانی؟ غربی ها و در راس آنها آمریکا از طریق صنعت سینمایی خود یعنی هالیوود به الگوسازی می پردازند و شخصیت هایی را بوجود می آورند که بسیاری از کودکان و نوجوانان ما این شخصیت ها را باور کرده و از آنها الگوبرداری می کنند.

وی اضافه کرد: دنیای غرب به قدری روی شخصیت سازی کار می کنند که ما باورمان می شود و به قدری در ذهن کودکان نفوذ می کنند، که هنگام خریدن لوازم التحریر یا لباس به صورت ناخودآگاه به دنبال الگوهای غربی هستند و تلاش می کنند تا لباس پوشیدن، قیافه و رفتار خود را همچون الگوهای غربی کنند. دین اسلام، الگو معرفی کرده، غرب نیز الگو معرفی کرده ولی ما در معرفی الگوی خود خوب کار نکردیم و امروز مشاهده می کنیم که فرزندانمان در پیروی از الگوهای دینی به سمتی دیگر می روند.

ضرورت انتخاب الگوی متوازن

البته از زاویه ای دیگر می توان به دوگانگی در الگوبرداری پرداخت و آن، ضرورت انتخاب یک الگوی متوازن است تا انسان را به رشد و تعالی برساند. طهورا نوروزی کارشناس مسائل زنان و خانواده از حضرت زهرا (س) به عنوان یک الگوی متوازن برای زن مسلمان معاصر یاد کرد و یکی از مشکلات جامعه امروز را کم‌کاری نهادها و دستگاه‌های مربوط برای معرفی و ارائه این الگوی متوازن دانست.

نوروزی گفت: ما به دنبال الگوهای متوازن هستیم. یعنی توازن در الگو برای انسانی که به دنبال رشد و تعالی است، بسیار اهمیت دارد. چون کسی را که الگوی خود قرار می‌دهیم، باید رشد متوازن و موزونی داشته باشد. بنابراین کسی که از نظر مذهبی قوی است ولی از نظر اجتماعی ضعیف شمرده می‌شود، نمی تواند الگوی خوبی برای ما باشد.

وی یکی از مشکلات امروز جهان معاصر را نداشتن الگو دانست و تاکید کرد: البته ما الگو داریم ولی این الگوها معمولا متوازن نیستند و آن چه باعث رشد انسان می شود، برخورداری از الگوی متوازن است و حضرت زهرا (س) برای زن مسلمان معاصر یک الگوی متوازن است چون هیچ ساحتی از شخصیت وی فدای ساحت دیگر نمی‌شود.

این پژوهشگر مذهبی افزود: حضرت زهرا (س) اهل نماز شب و تعبد است ولی آن حضرت فقط ارتباط با خدا را در نظر نمی گیرد و لذا در پاسخ به فرزندش امام حسن (ع) می گوید «اول برای همسایه و بعد برای خانواده دعا می کنم»؛ بنابراین فاطمه زهرا (س) در هنگام عبادت فقط به خلوتگاه و رشد معنوی خود فکر نمی کند بلکه به نوع دوستی نیز توجه می کند.

وی از فرایند تربیتی دختر رسول خدا (ص) در خانواده سخن گفت و به فعالیت های اجتماعی فاطمه زهرا (س) اشاره کرد و ادامه داد: حضرت زهرا (س) نقش مادری خود را به تمام و کمال ایفا کردند و همانگونه که موفقیت هر خانواده را می توان با فرزندان آن خانواده ارزیابی کرد، بر همین اساس فاطمه زهرا (س) فرزندانی همچون امام حسن و امام حسین (ع) تربیت کردند.

نوروزی با اشاره به نگاه امروزی برخی افراد به نقش و جایگاه زن در جامعه گفت: در تفکر شیعی برخی با نگاه سلیقه ای می خواهند زن را در فضای خانه و صرفا آن را نه با خانواده محوری که با خانه محوری محصور کنند و باید گفت چنین افرادی شخصیت فاطمه (س) را نشناخته اند چون آن حضرت یک الگوی متوازن و همه جانبه بود.

وی تاکید کرد: آن حضرت چه در بعد اجتماعی و چه در بعد فردی و خانوادگی نقش پررنگی داشت. یعنی اگر در خانه بود، یک مادر کامل بود درحالی که برخی فکر می کنند مادر خوب کسی است که خانه مرتبی را تامین کند در حالی که خلأ جهان معاصر نقش مادری در خانواده یا بهتر بگوییم خلأ عاطفی است.

این استاد دانشگاه از فضیلت های فردی دختر رسول خدا (ص) در عرفان و عبادت به روایاتی از ائمه اشاره کرد و درباره حضور حضرت زهرا (س) در عرصه اجتماعی گفت: بهترین نمونه از حضور اجتماعی فاطمه زهرا (س) موضوع دفاع از ولایت است که در خطبه فدکیه آن حضرت متبلور شده است. در روایات نیز آمده که زهرا (س) در فعالیت های عام المنفعه حضور داشت و در جنگ ها نیز کنار حضرت علی (ع) و پیامبر اکرم (ص) بود. همچنین در آموزش افراد و به‌ویژه زنان فعالیت داشت و به سوالات آنان پاسخ می داد.

وی ادامه داد: همه مشکلاتی که امروز زنان و دختران در پیدا کردن خود حقیقی دارند، ناشی از این مساله است که میان سه ساحت فردی، خانوادگی و اجتماعی توازنی برقرار نیست و ما در ایجاد الگوی متوازن خوب کار نکردیم. فاطمه زهرا (س) به عنوان یک الگوی متوازن قابلیت پاسخگویی به تمامی نیازهای زن امروز را دارد و اگر ما نتوانستیم پاسخ دهیم، به این دلیل است که در شان آن الگوها کار نکردیم. حکومت اسلامی و نهادهای مربوط مانند رسانه و متولیان قانونگذاری و سازمان های نظارتی وظیفه دارند در این حوزه کار کنند.

عضو شورای مرکزی جامعه زینب تاکید کرد: تمام محوریت کار ما در این زمینه تجلیل از مقام مادر و زن در یک روز یا هفته به نام هفته زن محدود شده است در حالی که بزرگ داشتن مقام زن باید در متون قانونی و رسانه های ما دیده شود.

حضرت فاطمه (س) در سال پنجم پس از بعثت و در روز ۲۰ جمادی‌الثانی در مکه به دنیا آمد. سراسر زندگانی صدیقه طاهره (س)، مملو از مکارم اخلاق و رفتارهای نمونه و انسانی است، ایشان با حضرت  علی (ع) ازدواج کرد و در تمام برهه‌های حساس زندگی در کنار آن حضرت بود و از او حمایت می‌کرد.