دلایل قرآنی و روایی عصمت حضرت زهرا(س)

به گزارش خبرنگار مهر، علی روشن در یادداشتی که به صورت اختصاصی در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده است به بیان دلایل عصمت حضرت زهرا (س) پرداخته و آن را از منظر آیات قرآن و روایات بررسی کرده و در ادامه به تبیین سبک زندگی آن حضرت پرداخته است:

وقتی سخن از عصمت و چرایی آن می‌شود، همه ما ادله عقلی و غیر عقلی را در ذهن مرور می‌کنیم؛ چراکه در مدرسه و دانشگاه و مسجد و منبر زیاد درباره عصمت انبیا و ائمه شنیده شنیده‌ایم انبیا «باید» معصوم باشند تا مردم به سخنان ایشان کاملاً اعتماد کنند؛ امام «باید» معصوم باشد تا در تبیین دین خطا نکند و… اما حقیقت آن است که حضرت فاطمه علیها السلام نه نبی است و نه امام، پس هیچ «باید» کلامی و عقلی درباره عصمت ایشان مطرح نیست و این تنها فضائل والای ایشان است که مبین مقام عصمت اوست.

دلایل قرآنی عصمت حضرت فاطمه (س)

آیات متعددی بر عصمت حضرت زهرا دلالت دارد که تنها به یک مورد اشاره می‌شود و آن آیه تطهیر است: «إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیرا »[۱]

بی تردید، فاطمه زهرا علیها السلام از اهل بیت پیامبر (ص) هستند و اگر در بیان فضیلت او دلیل دیگری نبود، همین آیه کافی بود که او را در صدر زنان عالم بنشاند. پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلم با شیوه‌هایی به یادماندنی، اهل بیت (ع) را به همگان معرفی نموده و راهِ هرگونه توجیهی را بسته است. آن حضرت در پاسخ به ام‌سلمه - که یکی از شایسته‌ترین همسران پیامبر بود و پیوستن به اصحاب کساء را درخواست می‌نمود- فرمودند: «رحمت خدا بر تو باد. تو همواره به راه خیر و رستگاری بوده‌ای و چقدر من از تو راضی‌ام! لیکن این فضیلت ویژه من و این چند نفر است ».[۲] [۳] همچنین ابن عباس نقل کرده است: «رسول خدا تا نُه ماه، روزی پنج مرتبه، هنگام فرارسیدن وقت نماز به در خانه علی بن ابی طالب می‌آمدند و می‌فرمودند: درود و رحمت و برکات خدا بر شما اهل بیت باد. خداوند اراده نموده تا هرگونه پلیدی را از شما اهل بیت دور گرداند و به طور کامل و شایسته پاکتان سازد. وقت نماز است، آماده شوید. رحمت خدا بر شما باد ».[۴]

دلایل روایی عصمت حضرت فاطمه (س)

روایات فراوانی درباره عصمت حضرت زهرا (س) وجود دارد که از میان آنها تنها به یک روایت اشاره می‌شود. رسول خدا کراراً درباره دختر گرامی‌اش می‌فرمود: «ان اللّه تَبارَکَ وَ تَعالی یَغضِبُ لِغَضَب فاطِمَة وَ یَرضی لِرِضاها» همانا خداوند بلند مرتبه با غضب فاطمه غضبناک و با رضایت او خشنود می‌شود. [۵] [۶]

نکته درخور توجه درباره این روایت -که مورد اتفاق همه مسلمانان است- آن است که رضایت و نارضایتی فاطمه زهرا علیهاالسلام محور خشنودی و ناخشنودی خداوند خوانده شده است. و این حقیقت، جز عصمت همه جانبه‌ی آن حضرت، تفسیر دیگری برنمی‌تابد. خداوند جز به اعمال صالح خشنود نمی‌گردد و هیچ گاه به گناه و سرپیچی از فرمانش رضایت نمی‌دهد. اگر حضرت زهرا به گناه دست می‌زد و یا حتی فکر آن را در سر می‌پروراند، به چیزی خشنود گردیده بود که خدا از آن خشنود نیست؛ در حالی که در این روایت، رضایت الهی پیوندی ناگسستنی با خشنودی فاطمه علیها السلام یافته است.

شکی در عصمت فاطمه (س) نیست!

مسئله عصمت حضرت زهرا آنقدر واضح است که دانشمندان اهل سنت نیز به آن اذعان دارند. ابن ابی الحدید معتزلی در شرح نهج‌البلاغه ضمن نقل جریان فدک با استناد به روایت رسول خدا که فرمودند: «فاطمه پاره تن من است و هر کس او را اذیت کند مرا اذیت نموده و هر کس مرا اذیت کند خدا را اذیت نموده است»، چنین می‌نویسد: این روایت بر عصمت حضرت زهرا دلالت می‌کند؛ زیرا اگر او از کسانی بود که مرتکب گناه و معصیت می‌شد اذیت و آزار او، اذیت و آزار رسول خدا نبود. [۷] آلوسی نیز، از پرآوازه‌ترین مفسران اهل سنت، در تفسیر آیه ۴۲ سوره آل عمران، از یک سو حضرت مریم را معصوم از گناه شمرده، از تمامی پلیدی‌های حسّی، معنوی و قلبی پاک می‌داند و از سوی دیگر، بر دیدگاه کسانی که وی را سرور تمامی زنان جهان، از آغاز تا انجام می‌شمارند، می‌تازد و با اقامه شواهد گوناگونی چنین نتیجه می‌گیرد که این ویژگی شایسته فاطمه زهرا علیهاالسلام است. [۸]

دریای بی کران فضائل حضرت فاطمه (س)

همانطور که می‌دانیم عصمت زهرای مرضیه تنها از سرچشمه فضائل او جوشیده است. روایات فضائل زهرای اطهر دریایی است بی کران که تنها گوهری از آن در این مجال بر می‌چینیم. امام صادق علیه السلام فرموده‌اند: «حضرت فاطمه نزد خداوند متعال ۹ اسم دارند. فاطمه، صدیقه، مبارکه، طاهره، زکیه، رضیه، مرضیه، محدثه و زهرا، سپس به راوی فرمودند: آیا می‌دانی چرا آن حضرت فاطمه نامیده شده‌اند؟ راوی عرض کرد: ای سرور من شما علت آن را برایم بازگو نمائید! امام صادق فرمودند: به دلیل آنکه حضرت فاطمه از هر نوع شرّ و بدی دور بودند. سپس امام صادق فرمودند: اگر امیرالمؤمنین با حضرت فاطمه ازدواج نکرده بودند، تا روز قیامت هیچ شخصی که هم کفو و هم شأن حضرت فاطمه باشد برای ایشان پیدا نمی‌شد چه از فرزندان آدم و چه غیر آن. [۹]

سبک زندگی فاطمی؛ نقش زن در عبور خانواده از تنگناهای اقتصادی

بر اساس آموزه‌های اسلامی، یکی از وظایف مرد نسبت به خانواده، تأمین هزینه‌های زندگی و فراهم نمودن اسباب رفاه و آسایش است. اما گاهی به دلایل گوناگون، کسب و کار و برنامه‌ریزی اقتصادی مردان، دچار رکود و اختلال می‌شود. همه ما در زندگی چنین پستی و بلندی‌هایی را تجربه کرده و می‌کنیم. در شرایطی که مرد در تنگنا و بحران مالی اسیر می‌شود، بهترین مرهم و چاره، حمایت او از جانب اعضای خانواده به خصوص همسر است.

در زندگی امیرالمؤمنین و حضرت زهرا علیهماالسلام گاهی رفاه و گشایش اقتصادی گزارش شده است و اینکه در چنین شرایطی حضرت امیر برای همسرشان گردنبند طلا خریده است [۱۰]، گاهی نیز از نظر اقتصادی در مضیقه شدید بوده‌اند، به خصوص در اوایل زندگی مشترکشان. در چنین شرایطی رفتار و سیره حضرت زهرا علیها السلام به عنوان اسوه زنان عالم درس‌آموز و راهگشای دوستداران او خواهد بود.

سوهان روح نباشید!

وقتی مرد نتواند نیازهای اقتصادی خانواده‌اش را مهیا کند، بسیار ناراحت و شرمسار شده و احساس افسردگی می‌کند. در این شرایط اگر زن به همسرش نیش و کنایه زند اوضاع را وخیم‌تر کرده که می‌تواند به تخریب جدی بنیان‌های عاطفی بین آنها منجر شود. جدا از اینکه به فرموده امام علی علیه السلام، فاطمه هیچگاه او را آزار نداده و ناراحت نساخته [۱۱] درباره چنین شرایطی ماجرایی شنیدنی از رفتار الهی حضرت زهرا علیها السلام نقل شده است. روزی حضرت امیر به فاطمه زهرا فرمودند: آیا غذایی داری تا گرسنگی‌ام را رفع کنم؟ ایشان فرمودند: «آنچه در منزل بوده به شما و فرزندانم دادم و خودم از غذای موجود استفاده نکردم.» امام فرمود: چرا به من اطلاع ندادید تا دنبال غذا بروم. حضرت زهرا فرمودند: «یا ابالحسن من از خدای خویش خجالت می‌کشم که شما را به کاری که نمی‌توانید وادار کنم .»[۱۲]

حضرت زهرا علیها السلام نه تنها بر تنگدستی همسرش و گرسنگی بیتابی نکرده و او را به باد انتقاد نگرفت، که به زیبایی او را با کنیه اباالحسن خطاب نمود و با لحنی مهرانگیز از او دلجویی نمود. به کار بردن کنیه در زبان عربی نشانه اوج احترام و محبت است.

ایجاد حس همدردی و کم کردن خواسته‌ها

از دیگر پندهای داستانی که نقل شد این است که در بحران‌ها، همسران یکدیگر را درک کنند و خواسته‌های نا به جا نداشته باشند. وقتی همسر از شرایط شوهرش آگاه است و می‌داند که اوضاع فعلاً بر وفق مراد نیست، روا نیست او را وادار به انجام کاری کند که توانش را ندارد. زنی که در سختی‌ها به جای وارد کردن فشار روانی و عصبی به همسرش، خود را در کنار همسر و در اردوگاه او قرار می‌دهد بر اساس روایات از کارگزاران خدا روی زمین است. در روایتی نقل شده شخصی به پیامبر عرضه داشت: همسرم هنگام خروج از خانه بدرقه ام می‌کند و هنگام ورود از من استقبال می‌کند و هرگاه مرا غمگین می‌بیند، می‌گوید که اگر غم روزی را می‌خوری، خدا روزی را می‌رساند و اگر غم تو برای آخرت است خدا غم تو را بیشتر کند (یعنی همت اصلی‌ات برای آخرت باشد). پیامبر فرمود: این زن، کارگزار خدا بر زمین است. [۱۳]

صرفه‌جویی اقتصادی

یکی از درس‌هایی که سبک زندگی فاطمی پیش روی ما نهاده این است که در شرایط مالی نامساعد، اقتصاد خانواده را مدیریت کرد و صرفه‌جویی اقتصادی را در دستور کار قرار داد. بر اساس گزارشات تاریخی حضرت زهرا علیها السلام با به عهده گرفتن بسیاری کارها، نقش مهمی در کاهش هزینه‌های خانواده داشت. به عنوان نمونه بیان شده که لباس‌های پاره را وصله می‌زد [۱۴] یا همه امور مربوط به نظافت خانه و تدارک غذا را شخصاً انجام می‌داد. [۱۵] در وضع نابسامان اقتصادی به عهده گرفتن برخی امور که ممکن است در شرایط عادی از بیرون منزل تهیه و یا به وسیله کارگر انجام شود، کمک فراوانی به عبور از شرایط دشوار می‌کند.

کمک به درآمدزایی

آخرین نکته درباره سیره حضرت زهرا در عبور از بحران‌های اقتصادی، کمک زن به شوهر در درآمدزایی است. در روایتی جالب توجه نقل شده است زمانیکه فرزندان حضرت فاطمه بیمار بودند امیرالمؤمنین و حضرت زهرا علیهماالسلام نذر کردند برای شفای فرزندانشان سه روز، روزه بگیرند، امّا در خانه غذایی نداشتند، از این رو امیرالمؤمنین نزد یکی از همسایه‌ها به نام شمعون رفتند و از او خواستند که مقداری پشم برای نخ‌ریسی به حضرت زهرا بدهد و در قبال آن جو بدهد. شمعون قبول کرد و مقداری پشم برای نخ‌ریسی داد و مقداری جو در ازای انجام کار به آن حضرت داد و حضرت زهرا نیز این امر را پذیرفت. [۱۶] که این حکایتگر این درس است که اگر زن توانش را داشته باشد، می‌تواند و خوب است که حتی اگر شده به صورت محدود و با رعایت شئون زنانه‌اش، فعالیتی اقتصادی را برای گذر از شرایط سخت داشته باشد.

پی نوشت:

[۱] احزاب، آیه: ۳۳.
[۲] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج ۱۰، ص ۱۴۱.
[۳] ترمذی، ۱۴۰۸ ق: ج ۵، ص ۶۵۷ و نیز ۱۳۲۸.
[۴] سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور، ج ۶، ص ۶۰۶.
[۵] حاکم نیشابوری، محمد، المستدرک علی الصحیحین، ج ۳، ص ۱۶۷.
[۶] ذهبی، ابی عبدالله محمد، میزان الاعتدال، ج ۲، ص ۴۹۲.
[۷] شرح نهج‌البلاغه ابن ابی الحدید، ج ۱۶، ص ۲۷۳.
[۸] افندی آلوسی، محمود، روح المعانی، ج ۳، ص ۱۳۷.
[۹] شیخ صدوق، الامالی، ص ۵۹۲.
[۱۰] بحار الانوار، جلد ۴۳، صفحه ۸۱.
[۱۱] پیشین، صفحه ۱۴۳.
[۱۲] پیشین، جلد ۳۷، صفحه ۱۰۳.
[۱۳] من لایحضره الفقیه، جلد ۳، صفحه ۳۸۹.
[۱۴] کافی، جلد ۸، صفحه ۱۶۵.
[۱۵] بحار الانوار، جلد ۴۳، صفحه ۲۳.
[۱۶] امالی، شیخ صدوق، صفحه ۲۵۷.