چگونه کرونا در کشورهای در حال توسعه باعث 'بحران اکسیژن' شد؟

چگونه کرونا در کشورهای در حال توسعه باعث 'بحران اکسیژن' شد؟

• پابلو اُچوآ
• بی‌بی‌سی جهانی

۲ ساعت پیش

منبع تصویر، Reuters

توضیح تصویر،

در برخی کشورها مثل برزیل مردم باید خود برای بستگانشان اکسیژن تهیه کنند

چرا پس از همه‌گیری کرونا دولت‌ها در آفریقا، آمریکای لاتین و آسیا برای تامین اکسیژن به تکاپو افتاده‌اند؟

قبل از تمام شدن اکسیژن نشانه‌های دلگرم کننده بهبود در ماریا اُکسیلیادورا داکروز دیده می‌شد. چهاردهم ژانویه اکسیژن خون او بالاتر از حد طبیعی (۹۵ درصد) بود ولی پس از چند ساعت محرومیت از این منبع حیاتی، اکسیژن خون او به ۳۵ درصد کاهش پیدا کرد. معمولا در این مرحله لوله‌ای در نای بیماران می‌گذارند و با دستگاه به آنها اکسیژن می‌دهند ولی این پرستار بازنشسته ۶۷ ساله از کرونا درگذشت.

تالیتا روچا عروس غمگین او می‌گوید: "خیلی وحشتناک بود. فاجعه بود. حال بسیاری از بیماران سالمند بد و رنگشان کبود شد". او در ویدئویی که در شبکه‌های اجتماعی بارها هم‌رسان شد، اتفاقات پلی‌کلینیک ردنسایو در شهر مانائوس در شمال برزیل را روایت کرد: "درمانده هستیم. اکسیژن کل بخش اورژانس تمام شده است... بسیاری در حال مرگ هستند".

او به بی‌بی‌سی برزیلی گفت آن روز در بخش ده نفر جان باختند. او فکر می‌کند مادر شوهرش می‌توانست زنده بماند: "او از کرونا نمرد. متاسفانه به دلیل کمبود اکسیژن از دست رفت".

• کرونا و کمبود کپسول اکسیژن در افغانستان؛ وزارت بهداشت خواهان همکاری جامعه جهانی شد
• کرونا در پاکستان؛ مرگ بیماران در بیمارستانی به دلیل کمبود کپسول اکسیژن
• راستی‌آزمایی؛ آیا ماسک باعث کاهش اکسیژن‌رسانی و ضعف ایمنی می‌شود؟

منبع تصویر، Thalita Rocha

توضیح تصویر،

درخواست کمک تالیتا روچا در شبکه‌های اجتماعی بارها هم‌رسان شد

برزیل دومین کشور دنیا از نظر آمار مرگ بر اثر کروناست، بیش از ۲۲۵ هزار نفر. در مانائوس در طول همه‌گیری، سیستم درمانی شهر دو بار فروپاشیده و تعداد درگذشتگان بین دسامبر و ژانویه دو برابر شده و دولت محلی را وادار به اعلام برنامه برای ۲۲ هزار قبر جدید کرده است. اما بیمارستان‌ها و درمانگاه‌های برزیل تنها مراکزی نیستند که برای تهیه اکسیژن به تقلا افتاده‌اند.

در مکزیک که در این همه‌گیری حدود ۱۶۰ هزار نفر جان باخته‌اند، گزارش شده کپسول‌های اکسیژن از بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها به سرقت می‌روند. در یک مورد بعد از پیدا شدن یک کامیون پر از کپسول اکسیژن مسروقه در شمال مکزیکوسیتی، دو مرد دستگیر شدند.

در همین یک ماه گذشته ویدئوهایی منتشر شدند که به کمبود اکسیژن در حداقل دو بیمارستان در مصر انتقاد می‌کردند. در یکی از آنها، مردی از تخت‌های پوشیده با ملحفه در بیمارستان حسینیه در استان "شرقیه" در شمال شرقی مصر فیلم گرفته بود و ادعا می‌کرد "در بخش مراقبت‌های ویژه همه مرده‎‌اند." مقام‌های مصری گفتند چهار بیمار به دلیل بیماری‌های مزمن و نه به خاطر کمبود اکسیژن فوت کرده‌اند و مشکل تامین اکسیژن را بشدت انکار کردند. گزارش هایی مشابه در چند کشور دیگر، فشار بر دولت‌ها را برای تامین این درمان مهم و نجات‌بخش بیشتر کرده است.

منبع تصویر، Family handout

توضیح تصویر،

حال ماریا داکروز با تمام شدن اکسیژن درمانگاه بسرعت رو به وخامت رفت

'بحران اکسیژن'

به گفته سازمان بهداشت جهانی از هر پنچ مبتلا به کرونا یک نفر به اکسیژن احتیاج پیدا می‌کند، در موارد بیماریِ شدید از هر پنج نفر سه نفر. این سازمان می‌گوید آمار کشور به کشور ندارد ولی نیاز بعضی بیمارستان‌ها پنج تا هفت برابر معمول شده است؛ به دلیل سیل بیماران بدحال.

سازمان بین‌المللی و غیرانتفاعی "پاث" که در بحران کرونا به دولت‌ها کمک می‌کند، در سال ۲۰۲۰ به دلیل تعداد زیاد مبتلایان به کرونا که دچار کاهش اکسیژن خون (هیپوکسی) شده بودند شاهد "افزایش چشمگیر" تقاضا برای اکسیژن بوده است. لیزا اسمیت مسئول برنامه پویایی بازار این نهاد می‌گوید: "ما باید به همان اندازه که به برق، آب یا دیگر نیازهای ضروری فکر می‌کنیم، به اکسیژن هم فکر کنیم. این چیزی نیست که وقتی اوضاع بد می‌شود نگرانش شویم، چون اگر اوضاع بد ‌شود آدم‌ها می‌میرند".

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

نیاز به اکسیژن در دوران کرونا در کشورهای کم درامد یا با درامد متوسط افزایش چشمگیری بافته است

ردیاب "نیاز به اکسیژن برای کرونا" ابزاری آنلاین است برای تخمین ابعاد نیاز به اکسیژن و نشان می‌دهد در حال حاضر برای پاسخ به نیاز ناشی از همه‌گیری، روزانه در کشورهای کم درآمد یا با درآمد متوسط، به حدود ۱.۵ میلیون کپسول اکسیژن نیاز است. سازندگان این ابزار می‌گویند در تمام کشورهای جنوب صحرای آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین بحران اکسیژن وجود دارد اما دولت‌ها متوجه نیستند مبتلایان به کرونا چقدر زیاد به اکسیژن نیاز دارند، "بعضی‌ها ده تا دوازده برابر یک بیمار عادی".

این ردیاب نشان می‌دهد در سه ماه گذشته بیشترین افزایش تقاضا برای اکسیژن در دنیا در برزیل بوده که برای مبتلایان به کرونا روزی ۳۴۰ هزار کپسول اکسیژن اضافی نیاز داشته است. بعد از اینکه مانائوس به نقطه بحرانی رسید، از سایر ایالت‌های برزیل و از ونزوئلا به آنجا اکسیژن فرستادند.

جیسم ارلانا همه‌گیرشناس موسسه اسوالدو کروز به بی‌بی‌سی گفت مشکل کمبود اکسیژن ادامه دارد و با افزایش تقاضای جهانی تشدید می‌شود. در دیگر کشورهای درحال توسعه مانند هند بین آوریل و ژوئیه تقاضا برای اکسیژن ۶۸ درصد افزایش داشت و بعد از ژوئیه تا زمان اوج در سپتامبر، یک جهش ۸۴ درصدی بوجود آمد. در نیجریه به روزی ده هزار کپسول اضافه نیاز است.

آدامو آیسا از خیریه "کودکان را نجات دهید" در نیجریه می‌گوید "تصور عمومی این است که تقریبا تمام نقاط کشور کمبود اکسیژن دارند". به تخمین ردیاب اکسیژن آفریقای جنوبی روزی صد هزار کپسول اکسیژن اضافه نیاز دارد. زولی امکیزه وزیر بهداشت آفریقای جنوبی گفت دولت "تمام تلاش خود را برای اطمینان از مهیا بودن اکسیژن" انجام می‌دهد و به تولید کنندگان اکسیژن که معمولا مشتریان اصلی‌شان صنایع معدنی هستند، دستور داده نیازهای پزشکی را در اولویت قرار دهند.

منبع تصویر، EPA

توضیح تصویر،

درصد کمی از اکسیژنی که در دنیا تولید می‌شود مصرف درمانی دارد

اکسیژن طبی چگونه تولید می‌شود؟

اکسیژن یکی از حیاتی‌ترین درمان‌های کرونای شدید است و بسیاری از بیماران بدون اکسیژن کافی جان خود را از دست می‌دهند. ولی اکسیژن طبی از کجا تهیه می‌شود و بیمارستان‌ها چگونه آن را تامین می‌کنند؟

به گفته سازمان "پاث" اکسیژن طبی فقط ۵ تا ۱۰ درصد تولید اکسیژن در دنیا را تشکیل می‌دهد و بقیه در صنایع مختلف مانند معدن، شیمیایی و دارویی استفاده می‌شود. اکسيژن در کارخانه تولید می‌شود و به دو صورت به بیمارستان‌ها می‌رسد: یا اکسیژن مایع در مخازن بزرگ یا گاز تحت فشار در کپسول‌های کوچکتر.

اکسیژن مایع ارزان‌ترین و بهترین فناوری موجود است ولی بیمارستان‌ها باید زیرساخت مناسب برای انتقال اکسیژن از طریق لوله به تخت بیمار را داشته باشند. این روش در کشورهای توسعه‌یافته مانند آمریکا و اروپا معمول است. اما کپسول به لوله نیاز ندارد و بدون زیرساخت پیچیده به محل درمان منتقل می‌شود. با این حال، چون در حجم کمتری توزیع می‌شود مقرون به صرفه نیست، حمل و نقل و جابجایی آن دست‌وپاگیر است و ممکن است باعث انتقال آلودگی هم بشود.

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

سازمان بهداشت جهانی می‌گوید از هر پنج مبتلا به کرونا یکی نیاز به اکسیژن پیدا می‎‌کند

اکسیژن برای افراد مبتلا به کرونای شدید حیاتی است و این دلیل اصلی مراجعه آنها به بیمارستان است. ولی بیمارستان‌ها از کجا آن را تامین می‌کنند؟ اکسیژن طبی در کارخانه‌های تفکیک هوا تهیه می‌شود، به این ترتیب:

• هوا فشرده، خالص و سرد می‌شود
• بعد هوا برای جدا کردن اکسیژن از گازهای دیگر تقطیر می‌شود
• این اکسیژن مایع جمع‌آوری می‌شود
• در مخازن بزرگ به بیمارستان‌ها فرستاده می‌شود
• در بیمارستان در مخزن‌های انجماد نگهداری می‌شود
• اکسیژن از طریق شبکه لوله‌های از پیش تعبیه شده به تخت بیماران می‌رسد

بعضی از بیمارستان‌ها تاسیسات و تجهیزات این کار را ندارند. به همین دلیل اکسیژن را در کپسول‌های قابل حمل اکسیژن دریافت می‌کنند که برای رسیدن به بیمار به سیستم لوله‌کشی احتیاج ندارد.

روش دیگر تغلیظ اکسیژن است. تغلیظ‌گر اکسیژن دستگاهی به اندازه یک چمدان است که تفکیک اکسیژن را در محل استفاده انجام می‌دهد.

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

یکی از راه‌های تامین اکسیژن دستگاه تغلیظ اکسیژن است

مشکل دسترسی

پروفسور مایک انگلیش از مدیران واحد نظام‌های سلامت در برنامه تحقیقاتی بنیاد کمری-ولکام در نایروبی پایتخت کنیا و مسئول همکاری نظام‌های سلامت دردانشگاه آکسفورد می‌گوید: "در بعضی کشورها تقریبا تنها راه رساندن کپسول اکسیژن از راه‌های ناهموار و دور است. این یک مشکل عظیم است و تامین نیاز تقریبا غیرممکن".

او می‌گوید قبل از همه‌گیری کرونا هم توزیع اکسیژن در آفریقا معضل بود: "قبل از کرونا موارد زیادی بود که حتی در بیمارستان‌های خوب هم کودک بیمار یا نوزاد در شرایط اضطراری اکسیژن مورد نیاز را دریافت نکنند. کرونا این مشکل را بیشتر نشان داد چون تاثیرش را بر بزرگسالان هم گذاشت".

منبع تصویر، UNICEF Malawi/2020/Govati Nyirenda

توضیح تصویر،

تاسیسات تولید اکسیژن طبی در مالاوی

اکسیژن؟ 'فکرش را نکرده بودیم'

سازمان بهداشت جهانی از سال ۲۰۱۷ اکسیژن را در زمره داروهای اساسی قرار داده است. ولی خانم اسمیت می‌گوید تا به حال معمولا کسی به فکر تامین آن نبوده است. به نظر او این "یک مشکل واقعی در نظام سلامت" است که حل آن به عوامل مختلفی بستگی دارد.

تمام متخصصانی که بی‌بی‌سی به آنها صحبت کرد در تحلیل خود به همین مسائل از جمله نیاز به تجهیزات، آموزش و راه‌حل‌های بلندمدت اشاره کردند مثل اینکه بیمارستان‌ها خود اکسیژن تولید کنند تا همیشه به آن دسترسی داشته باشند. ولی پروفسور انگلیش می‌گوید تاسیسات تولید اکسیژن گران هستند و نیاز به برق دائم و مطمئن، مهارت قابل‌توجه و مهندسان واجد شرایط دارند و این به کارامدی بخش‌های دیگر نظام درمانی وابسته است.

در مالاوی سه بیمارستان تاسیسات تولید اکسیژن دارند: بیمارستان مرکزی کوئین الیزابت در بلانتایر، بیمارستان اِنکاتابِی و بیمارستان مرکزی کاموزو در لیلونگوِی.

گریسیان موسا یکی از مهندسان پزشکی این تاسیسات بیمارستانی می‌گوید برای ساخت آنها دانش و تجهیزات را از آفریقای جنوبی وارد کرده‌اند و به دلیل محدودیت و تعطیلی‌ها، دچار بحران شدند: "چون همه چیز باید از آفریقای جنوبی می‌آمد و آفریقای جنوبی در محدودیت و تعطیلی بود مثل خود مالاوی. فکر می‌کنم زمان آن رسیده که ما کشورهای آفریقایی تکنیسین محلی آموزش دهیم و ببینیم چگونه می‌توانیم خودمان را اداره کنیم در غیر این صورت همیشه در بحران‌ها، به کمک کشورهای دیگر نیاز خواهیم داشت".

آقای آیسا می‌گوید قبل از کرونا، نیاز به آموزش در نیجریه باعث تاسیس "دفتر اکسیژن" شده بود تا به سازمان‌های غیردولتی و نهاد دیگر برای تامین و مصرف اکسیژن مشورت بدهد: "حتی اگر تمام اکسیژن دنیا را هم بیاورید، اگر افراد آموزش ندیده باشند که چگونه متوجه پایین بودن اکسیژن خون شوند، در واقع وقتتان را تلف کرده‌اید".

منبع تصویر، Getty Images

اکسیژن خون را با اکسیژن‌سنج (اکسیمتر‌) اندازه می‌گیرند که به سرانگشتان وصل می‌شود و اگر افراد برای استفاده از آن آموزش ببینند، روشی مقرون به صرفه برای پایش بیمار است. ولی مشکل تهیه آن هم وجود دارد. پروفسور انگلیش می‌گوید: "حتی چیزهایی هم که تامین آنها در ابعاد بزرگ آسانتر است معمولا در کشورهای کم درآمد یا با درآمد متوسط در آفریقا در دسترس نیستند." تهیه آنها بتازگی شروع شده است ولی "باید به تامین اکسیژن به چشم مسئله کل سیستم نگاه کنیم و همه اجزا را با هم ببنیم".

یک راه حل کوتاه مدت تغلیظ اکسیژن است با دستگاهی که هوا را فیلتر کرده و به اکسیژن طبی تبدیل می‌کند. سازمان بهداشت جهانی در طول همه‌گیری جهانی حدود ۱۶ هزار دستگاه تغلیظ اکسیژن در دنیا توزیع کرد ولی هشدار داده است که این جوابگوی بیماران بدحال که احتیاج به اکسیژن بیشتری نیاز دارند نخواهد بود".

منبع تصویر، Reuters

توضیح تصویر،

اکسیژن‌سنج (اکسی‌متر) ارزان و کارامد است

حتی قبل از همه‌گیری هم نهاهای بین‌المللی مانند یونیسف تغلیظ‌گر اکسیژن توزیع و در ساخت تاسیسات تولید اکسیژن در بیمارستان‌های کشورهای در حال توسعه سرمایه‌گذاری می‌کردند تا با بیماری‌هایی مانند عفونت ریه یا "قاتل خاموش" مبارزه کنند که هر ساله ۸۰۰ هزار کودک را از بین می‌برد.

در حال حاضر نگرانی‌هایی هم وجود دارد از فشار کرونا بر تامین اکسیژن برای درمان بیماری‌های دیگر. خانم گرینسلید می‌گوید: "اکسیژن در بسیاری موارد مفید است، از کوچک‌ترین نوزادان گرفته تا سالمندان با بیماری‌های مزمن پیشرفته."

"کرونا نشان داد اکسیژن چقدر در کشورهایی که واکسن و دارویی برای کرونا وجود ندارد مهم است. اغلب بستگی دارد که اکسیژن دریافت کنید یا نه و این یعنی زنده می‌مانید یا نه".