افزایش ۲ میلیون هکتاری مناطق حفاظت شده در دولت یازدهم

طبیعت ایران از لحاظ گونه های زیستی شامل گیاهی و جانوری بسیار غنی است و یکی از کشورهای پربار در زمینه محیط زیست است، اما در چند دهه گذشته همین طبیعت زیبا دچار دستخوش تحولات و تخریب از سوی انسان شده است به طوری که نابودی گونه های جانوری و گیاهی زیادی را رقم زده است از جمله آنها می توان به شیر ایرانی و ببر مازندران اشاره کرد که دیگر صدای رعد آسای این دو گربه سان ارزشمند در دشت و جنگل های کشور به گوش نمی رسد. در این میان قطعا گونه های گیاهی زیادی هم از بین رفته اند که شناخت آنها به مطالعه بیشتری نیاز دارد.

بر این اساس دست اندرکاران امور به این نتیجه رسیدند که برای حفظ محیط زیست و رساندن آن به دست نسل های بعد باید فکری اساسی اندیشیده شود که بعد از آن «مناطق تحت مدیریت سازمان محیط زیست» شکل گرفت و به این ترتیب در قانون‌های مربوط به سازمان محیط زیست، امکان اختصاص بخش‌هایی از کشور به پارک‌های ملی (که در آن زمان پارک حیات وحش نامیده می‌شد) و مناطق حفاظت شده با تعریف‌های مشخص فراهم شد، به این ترتیب اولین سنگ بنای مناطق حفاظت شده ایران در سال ۱۳۴۶، یعنی ۹۵ سال پس از احداث اولین پارک ملی جهان (پارک ملی یلو استون در آمریکا) و ۱۹ سال پس از بنیانگذاری اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع نهاده شد، در این سال پیشنهاد تأسیس دو پارک ملی و ۱۵منطقه حفاظت شده به ‌عنوان نخستین گروه از مناطق حفاظت شده ایران به تصویب شورای ‌عالی شکاربانی و نظارت بر صید آن زمان رسید.

به این ترتیب مناطق چهارگانه در قالب پارک‌های ملی، آثار طبیعی ملی، پناهگاه‌های حیات وحش و مناطق حفاظت‌شده شکل گرفت که در جلسه ۶ بهمن ماه امسال شورای عالی محیط زیست ۱۴ منطقه به حفاظت شده های کشور اضاف شد و با این حساب اکنون مناطق تحت مدیریت سازمان محیط زیست از ۲۹۰ منطقه به ۳۰۹ منطقه رسیده است به طوری که ۳۲ پارک ملی، ۵۳ پناهگاه حیات وحش، ۱۸۴ منطقه حفاظت شده و ۴۰ اثر طبیبعی ملی با مساحتی حدود ۱۹ میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار در پهنه کشور قرار دارد.

کیومرث کلانتری معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست روز پنجشنبه در گفت وگو با خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: با مصوبه ای که در شورای عالی محیط زیست داشتیم اراضی تحت مدیریت در سازمان محیط زیست در تمام کشور به ۱۱.۵۸ درصد رسیده یعنی به عبارتی ۱۹ میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار از تمام مساحت کشور جزو مناطق چهارگانه شده است.

وی افزود: از ابتدای دولت یازدهم تا کنون که سال پایانی دولت دوازدهم است حدود ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار به مناطق چهارگانه کشور اضافه شده است، در مصوبه اخیر شورای عالی محیط زیست نیز ۱۴ منطقه در ۱۰ استان اردبیل ، زنجان ، کرمانساه ، لرستان ، گلستان ، سمنان ، خراسان جنوبی، مرکزی ، یزد به مناطق حفاظت شده اضافه شد که شامل ۹ تا از آن منطقه حفاظت شده، ۴ پناهگاه حیات وحش و ۱ پارک ملی بوده است.

وی ادامه داد: با احتساب این مناطق، تعداد مناطق حفاظت شده کشور از ۲۹۰ منطقه به ۳۰۹ منطقه رسیده است بنابراین اکنون ۳۲ پارک ملی، ۵۳ پناهگاه حیات وحش، ۱۸۴ منطقه حفاظت شده و ۴۰ اثر طبیبعی ملی داریم که با مساحتی حدود ۱۹ میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار که در پهنه کشور قرار دارند.

کلانتری اظهار داشت: متوسط مناطق حفاظت شده دنیا ۱۴ درصد از تمام مساحت کشورها است، بر اساس توصیه کنوانسیون تنوع زیستی در بیانیه آیچی در سال ۲۰۱۰ باید تا سال ۲۰۲۰ سطح مناطق حفاظت شده آبهای داخلی و خشکی کشور ۱۷ درصد و نواحی ساحلی و دریایی به ۱۰ درصد برسد اما اکنون با اضافه شدن این ۱۴ منطقه سطح مناطق حفاظت شده کشور به ۱۱.۵ درصد رسیده است با این حساب نسبت به متوسط دنیا حدود ۲.۴ درصد عقب تر هستیم که بنا داریم مناطق شکار و تیر اندازی ممنوع را در جلسات آتی شورای عالی محیط زیست مطرح کنیم تا به نُرم جهانی برسیم.

وی درباره ضرورت ایجاد مناطق حفاظت شده گفت: مناطق حفاظت شده مناطقی هستند که کمتر دستخوش تغییرات انسانی می شوند بنابراین ذخایر گیاهی و جانوری موجود در آنها برای نسل های آینده کشور حفظ می شود در واقع سرمایه های ملی کشور محسوب می شوند که باید حفظ شوند.

معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست اظهار داشت: البته این مناطق به منزله این نیست که بهره برداری در آنها صورت نمی گیرد بلکه بهره برداری به صورت اصولی، معقول و پایدار در این مناطق انجام می شود، یعنی روستایی و دامدار حاشیه این مناطق می توانند از آن استفاده کند اما تحت یک نظمی خاص چون حفاظت از این مناطق طبق استانداردی جهانی انجام می شود.

وی درباره اینکه سازمان محیط زیست کمبود محیط بان دارد و چگونه می تواند از این مناطق هم محافظت کند گفت: بعد از این پیگیری می کنیم تا برای این مناطق جدید هم ساختار سازمانی، تجهیزات و امکانات تهیه و همچنین پاسگاه محیط بانی ایجاد شود چون همانطور که در صدد توسعه کمی مناطق حفاظت شده هستیم باید به فکر توسعه کیفی هم باشیم ، اما نمی توانیم به بهانه اینکه چون تجهیزات و امکانات نداریم مناطق کشور را شناسایی نکنیم و تحت حفاظت قرار ندهیم.

کلانتری تاکید کرد: رویکرد ما این است که با مشارکت مردمی و حضور جوامع محلی در کنار محیط بانان بتوانیم مناطق جدید را حفاظت کنیم تا مردم و اهالی بومی بتوانند در کنار حفاظت از آن مناطق منتفع شوند چون در این صورت خودشان هم در صدد حفاظت بر خواهند آمد. بنابراین با رویکرد مشارکت مردمی این کار را انجام می دهیم.

وی درباره تغییر رویکرد سازمان از حفاظت سنتی مناطق به سمت استفاده از فناوری های روز گفت: برای این کار برنامه هوشمند سازی برای حفاظت از مناطق را داریم، تجهیزات و امکانات پیشرفته و استفاده از فناوری های نوین در دستور کار قرار دارد، در برخی از مناطق مانند پارک ملی گلستان این روش را اجرایی کردیم به طوری که سیستم اطفای حریق در آنجا هوشمند است، بر اساس زیرساخت های آیچی باید در راستای حفاظت از مناطق از پهپاد و نقشه های ماهواره ای استفاده کرد که بر این اساس استفاده از نیروی فیزیکی کاهش می یابد.

کنوانسیون آیچی 

کنوانسیون تنوع زیستی در دهمین کنفرانس متعاهدین به کنوانسیون که در سال ۲۰۱۰ در آیچی ناگویای ژاپن برگزار شد، پنج هدف کلی راهبردی که در مجموع دربرگیرنده ۲۰ هدف فرعی است، برای سال های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ در نظر گرفت و این اهداف را اهداف تنوع زیستی آیچی نام نهاد. 

منطقه حفاظت شده 

این مورد از مناطق چهارگانه محیط زیست به محدوده هایی از منابع طبیعی گفته می شود که از نظر ضرورت حفظ، تکثیر و احیای نسل جانوران ایجاد می شود و برای این فعالیت ها حقوق جوامع محلی در نظر گرفته خواهد شد. فعالیت های گردشگری و بهره برداری های مصرفی بر اساس قانون و طرح جامع مدیریت مناطق در این مناطق مجاز است. این مناطق می توانند شامل جنگل، مرتع، دشت، مناطق آبی، کوهستان و … باشند که مقررات مربوط به آن ها تا حدودی شبیه پناهگاه حیات وحش است که می توان به صوفی چای مراغه، زرین کوه طالقان، سیرخون خواف، رودخانه چالوس، هوراند اهر،  آلموبلاغ همدان ، نشر همدان ، دالانکوه و شاسکوه اشاره کرد.

پارک ملی 

پارک ملی که در تمام کشورهای جهان موجود است، به محدوده ای از منابع طبیعی می گویند که شامل جنگل، بیشه، دشت، مناطق آبی، مناطق خشکی، کوهستان و … می شوند. پارک های ملی تحت نظر سازمان محیط زیست بوده و همچنین محل های خوبی برای فعالیت های پژوهشی، گردشگری و آموزشی هستند. بهره برداری های مصرفی و همچنین مسکونی در پارک های ملی مجاز نیست و در صورتی که شخصی اقدام به این کار کرد، با او برخورد قانونی خواهد شد. در ایران ۳۲ پارک ملی شامل  پارک ملی توران، گلستان، لار، خجیر و دریاچه ارومیه وجود دارد.

اثر طبیعی ملی 

یکی دیگر از مناطق چهارگانه محیط زیست اثر طبیعی ملی است که به پدیده ها یا مجموعه هایی از گیاهان و جانوارنی که کم نظیر، استثنایی، کوچک، جالب، غیر تعارف و غیر قابل جایگزین هستند می گویند. این پدیده یا مجموعه ها دارای ارزش های علمی، تاریخی، حفاظتی و طبیعی هستند و اقدامات حفاظتی مختلفی روی آن ها صورت می گیرد که باید این مورد را تضمین کنند که در طول زمان پایداری بهره برداری غیر مصرفی از آن ها صورت گیرد.در کشور ۴۰ اثر طبیعی ملی از جمله چشمه گل فشان تنگ در چابهار، درخت رحمت در کرمانشاه، تنگ رازیانه در ایلام، قله تخت سلیمان در طالقان، چشمه های باداب سورت در ساری، قله دماوند و لاله واژگون را می توان نام برد.

پناهگاه حیات وحش 

پناهگاه حیات وحش به این دلیل جزو مناطق چهارگانه محیط زیست قرار می گیرد که محدوده وسیعی از منابع طبیعی کشور است که در آن زیستگاه های طبیعی نمونه و شرایط خاص اقلیمی برای جانوران وحشی متفاوت فراهم است. این پناهگاه ها تحت حفاظت هستند و محیط مناسبی برای فعالیت های آموزشی و پژوهشی به خصوص در ارتباط با جانوارن وحشی به حساب می آیند. این پناهگاه ها باید به قدری وسعت داشته باشند که نیاز گونه های جانوری، پیوستگی و ارتباط متقابل آن ها را تضمین کند. در مواقع خاصی به شرط سازگار بودن، بهره برداری مصرفی و فعالیت های گردشگری کنترل شده در این پناهگاه ها مجاز است. البته در نظر داشته باشید که در مواقع بسیار خاصی این امکان صورت پذیر است و مثلا اگر شخصی بخواهد از یک پناهگاه حیات وحش دیدن کند، باید با مجوز رسمی وارد محدوده شود. از جمله پناهگاه های حیات وحش در ایران می توان به رباط شور فردوس، هامون، کوه سیاه دشتستان، زریوار، هندورابی، زریاب بم، نایبندان و طبس راسوند مرکزی اشاره کرد. البته ۵۳ پناهگاه حیات وحش در کشور ثبت شده است.