یک‌سالگی کرونا در ایران؛ بیکاری و فقر چقدر افزایش یافت؟
بی بی سی فارسی
- هادی چاوشی
- روزنامه‌نگار
منبع تصویر، Gettyimages
توضیح تصویر،بازار تهران
یک سال پس از شیوع کرونا در ایران، مقامات این کشور می‌گویند طی این دوره بیش از یک میلیون شغل از بین رفته و فقر در جامعه "توسعه" یافته است.
گسترش فقر و نابرابری بر اثر همه‌گیری کرونا معضلی جهانی است. سازمان ملل هشدار داده شیوع کرونا ممکن است دستاوردهای چند دهه تلاش برای کاهش فقر را از بین ببرد. این سازمان می‌گوید ساکنان آفریقا و آمریکای لاتین احتمالا آسیب بیشتری از این بحران خواهند دید. با این حال گزارش‌ها نشان می‌دهد ایران نیز پس از چند سال رکود تورمی، از نظر افزایش بیکاری و رشد فقر وضع چندان مناسبی ندارد
"خسارت‌های سنگین در همه حوزه‌ها"
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی ایران اخیرا در نشست "همفکری با صاحبنظران حوزه اجتماعی و رفاهی" از "خسارت‌های سنگین" شیوع کرونا سخن گفته است. به گفته محمد شریعتمداری، ایران "در همه حوزه‌ها" شاهد عوارض منفی شیوع کرونا بوده؛ اتفاقی که به گفته او در نهایت منجر به "توسعه فقر در جامعه" شده است.
همزمان علاءالدین ازوجی، مدیر کل دفتر سیاستگذاری و اشتغال وزارت کار به تلویزیون ایران گفته "در یک سال گذشته یک میلیون نفر بیکار شده‌اند." این رقم البته از برآوردهای قبلی برخی نهادهای پژوهشی کمتر است. اردیبهشت‌ماه امسال مرکز پژوهش‌های مجلس از احتمال بیکار شدن حدود سه تا شش میلیون نفر بر اثر بحران کرونا خبر داده بود.
- هشدار در مورد گسترده‌تر شدن فقر در پی بحران کرونا
به نظر می‌رسد استناد آقای ازوجی به اطلاعاتی باشد که مرکز آمار ایران در قالب "طرح آمارگیری نیروی کار" منتشر می‌کند. بنابر اطلاعات مرکز آمار، در پاییز امسال یک میلیون و ۳۳ هزار نفر کمتر از پاییز پارسال شاغل بوده‌اند.
این تحول به ویژه از آن نظر اهمیت دارد که در پنج سال قبل (از پاییز ۱۳۹۳ تا پاییز ۱۳۹۸) در هر دوره به طور متوسط ۶۰۰ هزار نفر به شاغلان کشور اضافه می‌شد، ولی در پاییز ۱۳۹۹ این روند معکوس شده است.
شاخص‌های بازار کار ایران: پاییز ۱۳۹۹
کل جمعیت: ۸۴ میلیون نفر
جمعیت در سن کار (۱۵ ساله و بیشتر): ۶۲.۴۴ میلیون نفر
تعداد شاغلان: ۲۳.۴۱ میلیون نفر
تغییر تعداد شاغلان نسبت به پاییز ۱۳۹۸: کاهش ۱.۰۳ میلیون نفری
تعداد بیکاران: ۲.۴۴ میلیون نفر
نرخ بیکاری: ۹.۴ درصد
تغییر نرخ بیکاری نسبت به پاییز ۱۳۹۸: کاهش ۱.۲ درصدی
نرخ بیکاری جوانان (۱۵ تا ۲۵ ساله): ۲۳.۷ درصد
سهم فارغ‌التحصیلان دانشگاهی از کل بیکاران: ۴۰.۲ درصد
مرکز آمار ایران: "از هر چهار ایرانی یکی شغل دارد"
بر اساس گزارش مرکز آمار، در پاییز امسال از هر چهار ایرانی فقط یک نفر شاغل بوده است. البته همه جمعیت باقیمانده "بیکار" به حساب نمی‌آیند. چون بخش بزرگی از آنها در سن کار نبوده و بخش بزرگ‌تری هم اصولا دنبال کار نبوده‌اند. در آمار رسمی، وقتی کسی در جستجوی کار نباشد -فارغ از اینکه دلیلش ناامیدی از یافتن شغل است، یا چیز دیگر- بیکار تلقی نمی‌شود.
در واقع به همین دلیل -با وجود کم شدن تعداد شغل‌های موجود در اقتصاد ایران- ظرف یک سال گذشته نرخ بیکاری کاهش پیدا کرده است؛ چون افراد کمتری دنبال کار می‌گشته‌اند.
برای پخش این فایل لطفا جاوا اسکریپت را فعال یا از یک مرورگر دیگر استفاده کنید.توضیح ویدئو،تورم کم‌سابقه در ایران؛ مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید نرخ بیکاری دو و نیم برابر آمار رسمی است
مشاغل ناپایداری که از بین رفت
عامل اصلی از دست رفتن یک میلیون شغل در یک سال گذشته، رکود ناشی از شیوع کرونا بوده است. به گفته مرکز پژوهش‌های مجلس ساختار بازار کار ایران باعث شده اثر شیوع کرونا شدید باشد. چون بخش زیادی از شغل‌های ایجادشده در سال‌های قبل، نه توسط بخش دولتی یا شرکتی و کارخانه‌ای، بلکه توسط بخش غیر شرکتی و "با تمرکز بر خدماتی مانند خرده‌فروشی و عمده‌فروشی، تعمیرات، حمل و نقل، واسطه‌گری و خدمات مواد غذایی" ایجاد شده بود.
این گروه از مشاغل عمدتا تمام‌وقت نیستند و تا حد زیادی به تقاضای خانوارها و حضور آنها در خارج از خانه وابسته‌اند. در نتیجه، محدودیت‌های ناشی از کرونا و "کاهش تقاضا"یی که به دنبال آن رخ داد، باعث از بین رفتن این "مشاغل ناپایدار" شده است.
مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید عده زیادی از شاغلان جدید پنج سال اخیر با وضعیت شغلی "کارکن مستقل" طبقه‌بندی می‌شوند که "قرارداد به‌معنای متعارف" ندارند و تحت پوشش بیمه قرار نمی‌گیرند. این مساله در سخنان وزیر کار ایران هم منعکس شده است: "بالغ بر هفت میلیون کارگر در کشور شناسایی شده‌اند که هیچ نوع بیمه‌ای ندارند."
"ضعیف‌ترین‌ها زیر شدیدترین فشار"
به گفته آقای شریعتمداری، اغلب کارگران فاقد بیمه "در دهک‌های اول تا چهارم درآمدی قرار دارند."
در دهک‌های پایین -یعنی فقیرترین گروه‌های جامعه - "درآمد حاصل از شغل" منبع اصلی درآمد خانوار است. در بسیاری از خانوارهای این دهک‌ها، نه سرمایه‌ای وجود دارد که از سود آن پولی به دست آید و نه پس‌اندازی برای روز مبادا. بنابراین از دست رفتن شغل سرپرست خانوار بلافاصله باعث کاهش سطح رفاه و حتی به خطر افتادن امنیت غذایی اعضای خانواده می‌شود.
مرکز پژوهش‌های مجلس هشدار داده: "رکود ناشی از کرونا که با رکود اقتصادی همراه شده، تعداد زیادی از مشاغل کم‌کیفیت و خوداشتغالی را -که بیشتر دهک‌های پایین درآمدی به آن مشغول بودند- از بین برده است."
با اینکه اغلب شاغلان ایران در مناطق شهری زندگی می‌کنند، فشار بیکاری یک سال اخیر بر روستانشینان بیشتر بوده و آنها سهم بیشتری از یک میلیون شغل از دست رفته داشته‌اند. آن هم در حالی که روستاییان ایرانی به طور میانگین از نظر وضع معیشتی در سطحی پایین‌تر از شهرنشینان قرار دارند.
به گفته جواد صالحی اصفهانی، اقتصاددان ایرانی دانشگاه "ویرجینیا تک" آمریکا، در فاصله سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹ که "مصرف سرانه" در ایران به طور متوسط حدود ۱۷.۵ درصد افت کرده، در روستاها مصرف سرانه ۳۰ درصد کمتر شده است. او می‌گوید در سال ۲۰۱۹ از هر پنج روستا نشین ایرانی یکی فقیر بوده است.
علاوه بر این، گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد بخش عمده شغل‌های از دست رفته در یک سال اخیر به زنان تعلق داشته است. به گفته وزیر کار ایران، تبعات "از دست رفتن شغل برای زنان سرپرست خانوار و آثاری که این اتفاق بر کودکان می‌گذارد، بسیار شدید است" و آنها "بیشترین آسیب را از کرونا خواهند دید."
سیاست‌های جبرانی دولت
دولت ایران سیاست‌های مختلفی برای مقابله با تبعات کرونا در بازار کار در پیش گرفته است. به عنوان نمونه ۴۰ هزار میلیارد تومان وام کم‌بهره به کسب‌وکارهای آسیب‌دیده پرداخت کرده تا از ورشکستگی آنها و بیکار شدن کارگران جلوگیری کند. برای حمایت از بیکارشدگان ناشی از کرونا هم پنج هزار میلیارد تومان بودجه به صندوق بیمه بیکاری اختصاص یافته است.
با این حال برآورد مرکز پژوهش‌های مجلس این است که بخش بزرگی از شاغلان دهک‌های پایین با توجه به اینکه در مشاغل غیر رسمی مشغول به کار هستند، برخورداری کمتری از حمایت‌های دوران کرونا داشته‌اند.
حاتم شاکرمی، معاون وزیر کار ایران اوایل بهمن ۱۳۹۹ گفته "تاکنون ۷۳۰ هزار نفر تحت پوشش بیمه بیکاری کرونا قرار گرفته‌اند." هرچند میزان مقرری بیمه بیکاری معمولا در حدی نیست که جایگزین شغل از دست رفته باشد. کف پرداختی این مقرری از سوی دولت "به اندازه ۵۰ درصد حداقل مزد" تعیین شده؛ یعنی کمتر از یک میلیون تومان.
به گفته معاون کمیته امداد امام خمینی، ارزیابی‌های اخیر این نهاد نشان می‌دهد "خط فقر غذایی" به ازای هر نفر به ۶۷۰ هزار تومان رسیده است. بنابراین یک خانوار سه نفره برای قرار گرفتن در مرز خط فقر غذایی به حداقل دو میلیون تومان درآمد ماهانه نیاز دارد.
چشم‌انداز بیکاری و فقر در سال آینده
صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده است که پس از سه سال رکود، اقتصاد ایران در سال ۲۰۲۱ رشدی سه درصدی را تجربه کند. از آنجا که این پیش‌بینی تا حد زیادی وابسته به رفع تحریم‌های آمریکا است، هنوز درباره تحقق آن تردیدهایی وجود دارد. حتی در صورت رفع تحریم‌ها، انتظار می‌رود افزایش تولید و رونق بیشتر در بخش‌هایی مثل نفت و صنایع بزرگ اتفاق بیفتد که ظرفیت چندانی برای اشتغال‌زاییندارند.
- حسن روحانی می‌گوید واکسیناسیون کرونا از بهمن آغاز می‌شود
به دلایلی مثل رشد منفی سرمایه‌گذاری طی یک دهه اخیر، ظرفیت اشتغالزایی اغلب بخش‌های دیگر اقتصاد ایران نیز بسیار محدود است.از سوی دیگر، تداوم درگیری ایران با ویروس کرونا -که احتمالا در سراسر سال ۱۴۰۰ ادامه خواهد داشت- وضع بازار کار را شکننده‌تر از قبل می‌کند. طبق برآورد "واحد اطلاعات اکونومیست" واکسیناسیون سراسری علیه کرونا در ایران احتمالا تا اواخر سال ۲۰۲۲ طول خواهد کشید.
یعنی براساس این برآورد ممکن است تا نیمه سال ۱۴۰۱ اوضاع کسب‌وکارهای ایرانی به شرایط قبل از کرونا بازنگردد. بنابراین، حتی اگر با کم شدن شمار کارجویان، نرخ بیکاری ایران در سال آینده همچنان تک‌رقمی بماند، افزایش معنادار تعداد شاغلان در آینده نزدیک محتمل نیست.
منبع خبر: بی بی سی فارسی 
اخبار مرتبط: در سفر رئیس دستگاه قضا به گیلان چه گذشت؟ / بغض رئیسی برای آتش‌زدن بیت‌المال به نام خصوصی‌سازی
حق کپی © ۲۰۰۱-۲۰۲۴ - Sarkhat.com - درباره سرخط - آرشیو اخبار - جدول لیگ برتر ایران
